Жаңа сабақ айтылмастан бұрын, BILIM LAND.kz сайтынан жаңа тақырып, Рентген сәулелері жөнінде бейне ролик көрсетіледі. Осы бейне ролик арқылы жаңа тақырып бойынша оқушыларға мәліметтер беріліп, ашылады. (Мұғалім бейне роликте тоқталмаған мәліметтерге қысқаша толықтырулар жасайды).
Тапсырма-1. «Cәйкестендіру әдісі» бойынша сұрақтар беріледі. Бұл тапсырманы топпен орындайды. Жаңа тақырып бойынша нақты жауап бере алатындай, дұрыс шешімдерін сәйкестендіру.
1
1895 жылы ауасы сорылған түтіктердегі электр тоғын зерттеу үстінде ерекше сәулелердің пайда болатынын қай жылы анықтаған болатын?
Рентгендік түтікше
2
2
Электронның жоғалтқан энергиясы:
В.Рентген
5
3
Рентгендік сәулелер қандай арнаулы қондырғыда алынған?
We=e·U
1
4
Рентген түтігінде катод пен анод арасындағы электр өрісінде үдей қозғалатын электрон мына энергияны қабылдайды
Тежеулік рентгендік сәулелер
3
5
Жылдам электрондардың тежелу кезінде туындайтын сәуленуді... деп атайды
𝛥E
4
Тапсрыма орындап болған соң, мұғалім тақтада көрсетілген дұрыс жауап көрсеткіші бойынша әр топ бірін-бірі смайликтер арқылы бағалайды. Бағалау парағына топ басшысы өз тобының ұпайын түсіріп отырады.
Тапсырма-2. Рентген сәулесін электромагниттік сәулелердің басқа түрлерімен салыстыруды және рентген сәулесінің пайдасы мен зияны, оның маңызын және қолдануылуын SWOT талдау әдісі арқылы жүзеге асырамыз.Әр топқа А3 көлемдегі қағаздар таратылады.
Күшті жақтары
Әлсіз жақтары
Мүмкіндіктер
Қауіпті жақтары
Бағалау критерийлері
Дескриптор
Рентген сәулелерінің адам өміріндегі маңызы мен қауіпті жақтарын ұғынады
Рентген сәулелерінің жағымды, жағымсыз жақтарына сипаттама беріледі
Рентген сәулелерінің қауіп-катерлері туралы нақты дәлелдер келтіреді.
Әр топ ортаға шығып, таныстырылым жасайды және бірін-бірі бағалайды. Бағалау парағына топ басшысы өз тобының ұпайын түсіріп отырады.
Тапсырма-3. «Жүйрік болсаң, шауып көр» әдісі
Үдеткіштер тобына: Егер рентгендік сәулелердің ең үлкен жиілігі 1019 Гц болса, онда рентген түтігі қандай кернеуде жұмыс жасайды?
Рентген түтігі тобына: Егер рентгендік түтік 150 кВ кернеуде жұмыс істесе, онда электронның кинетикалық энергиясы неге тең болар еді?
Рентгендік астрономия тобына: Егер рентгендік түтіктің электродтарының арасындағы кернеуді өзгертпей, катод қылының қызуын арттырсақ, онда рентгендік сәулелердің қатаңдығы (жиілігі) өзгере ме? Неге?
Әр топтар бір-бірінің есептерін тексеріп, критерийге сүйеніп бағалайды
Бағалау парағына топ басшысы өз тобының ұпайын түсіріп отырады.
І тапсырма
Сызықтық диктант
“ ^ ” дұрыс “ - ” қате
1.Рентген сәулесін терапияда қолданады.
2Рентген сәулесі адам ағзасына пайдалы.
3.Рентген сәулесін «Рентген түтігі» арқылы алады.
4.Рентген сәулесі 1895 ж ашылды.
5.Рентген сәулесі - Ауру тудыратын бактерияларды жояды.
І І тапсырма.
Есеп шығару Металлға түсетін жарықтың жиілігін екі есе арттырғанда фотоэлектрондар үшін кідіртуші кернеу үш есе артады. Бастапқы түскен жарықтың жиілігі 1,2*1015 Гц. Осы металл үшін фотоэффектінің «қызыл шекарасына» сәйкес толқын ұзындығын табу керек.
Егер рентген түтігінің рентген спектріндегі ең «қатты» сәулелерінің жиілігі 1019 Гц болса, рентген түтігі қандай кернеумен жұмыс істейді?
Егер кванттың энергиясы электронның 4,1 В потенциалдар айырымын ұшып өткенде алатын энергиясына тең болса, онда квант сәулесінің толқын ұзындығы қандай болады?
Сәйкестендіру тесті (дұрыстығына орай сәйкес жауабын тұсына сандар арқылы көрсету)
Сұрақтар
Жауап
Дұрыс жауабы
І. Инфрақызыл сәуле қай жылы ашылды?
1. Ауру тудыратын бактерияларды жояды.
ІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын ультракүлгін сәуле құрайды?
2. 1800 жылы В.Гершел
ІІІ. Инфрақызыл сәуле -
3. Жүктерді тексеруде қолданылады.
ІV. Ультракүлгін сәуле қай жылы ашылды?
4. Ультракүлгін
V. Рентген сәулесі -
5. 10 %
VІ. Мөр мен штамп дайындауда қай сәулені қолданады?
6. 1895 жылы В.Рентген
VІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын инфрақызыл сәуле құрайды?
7. Адам ағзасы үшін маңызды тердің бөлінуін қамтамасыз етеді.
VІІІ. Рентген сәулесі қай жылы ашылды?
8. Инфрақызыл
ІХ. Соллюкс шамы қай сәулені қолдануға негізделген?
9. 1801 жылы В. Гершел, И. Риттер және У. Уластон
Х. Ультракүлгін сәуле -
10. 50 %
- І тапсырма
Жауабы:
1 2 3 4 5
^ - ^ ^ -
1-есеп:
Берілгені: Талдау:
ν=1,2*1015 Гц hν= Ашығу+eU
c= м/с h(2ν)= Ашығу+e(3U)
Ашығу=0,5 hν hmax=
т/к: λ
Шешуі: hmax= = 500 нм
2-есеп:
Берілгені: Талдау:
νmax=1019 Гц hνmax=eU
h= Дж·с
e=1,6*10-19 Кл U=
т/к: U
Шешуі: U==4,1*104В=41кВ
3-есеп:
Берілгені: Талдау:
U= 4,1 B E=hν, hν=eU
e=1,6*10-19 Кл ν= h =eU
c= м/с λ=
т/к: λ
Шешуі: λ= =3*10-7м = 0,3мкм
Сәйкестендіру тесті (дұрыстығына орай сәйкес жауабын тұсына сандар арқылы көрсету)
Сұрақтар
Жауап
Дұрыс жауабы
І. Инфрақызыл сәуле қай жылы ашылды?
1. Ауру тудыратын бактерияларды жояды.
2
ІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын ультракүлгін сәуле құрайды?
2. 1800 жылы В.Гершел
5
ІІІ. Инфрақызыл сәуле -
3. Жүктерді тексеруде қолданылады.
7
ІV. Ультракүлгін сәуле қай жылы ашылды?
4. Ультракүлгін
9
V. Рентген сәулесі
5. 10 %
3
VІ. Мөр мен штамп дайындауда қай сәулені қолданады?
6. 1895 жылы В.Рентген
4
VІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын инфрақызыл сәуле құрайды?
7. Адам ағзасы үшін маңызды тердің бөлінуін қамтамасыз етеді.
10
VІІІ. Рентген сәулесі қай жылы ашылды?
8. Инфрақызыл
6
ІХ. Соллюкс шамы қай сәулені қолдануға негізделген?
Топ басшысы бағалау парағы арқылы өз тобын қорытындылайды.
Оқушы
аты – жөні
1-тапсырма
«Сәйкестендіру»
әдісі
2-
тапсырма
«SWOT» әдісі
3-тапсырма
«Жүйрік болсаң,
шауып көр» әдісі
Мұғалім бағасы:
Бүгінгі күннің рефлексиясы
«Ойлаудың алты қалпағы»
Сары қалпақ (сәттілік тұстарын)
Көк қалпақ (талдау жасайды)
Қызыл қалпақ (сабақ барысында бастан кешірген сезімдерін тұжырымдайды)
Оқушылар стикерлерге ойларын жазып таңдаған қалпақ тұсына жапсырады.
Қорытындылау: Оқушылар сабақты өздері сөйлеп тұрып қорытындылайды, өз ойларын ортаға салады, ең соңында мұғалім қорытындылайды.
Үйге тапсырма: «Рентген сәулелері пайдасы мен зиянды тұстары» тақырыбында реферат дайындау.
Стикерлер таратылады
Саралау – Сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз?
Бағалау – Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз?
Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау
Диалог және қолдау көрсету бойынша саралау:
Тапсырманың мақсатын ашу үшін, диалог және қолдауға негіз болатын сұрақтар қоямын: рентген сәулелерінің пайдасымен қатар зиянды тұстарын айтады, салыстыра алуға жағдай жасаймын.
Қарқын бойынша саралау:
Жұмысын тез орындағандар жай жұмыстанғандарға көмектесуіне мүмкіндік беремін.
Ресурстар бойынша саралау:
Ғаламтор арқылы ізденіп, Рентген сәулелерінің ғылым мен өмірдегі қолданылуын айқындауына жол беремін.
Әрбір кезең бойынша оқушыларға ауызша және жазбаша кері байланыс беріп отырамын, сол арқылы оқушыларды ынталандыруға бағыттап отырамын, қолдау көрсетемін.
Бағалауда бес критерий бойынша, сонымен қатар
әр топ өз-өздерін бағалау және де топтар бірін-бірі бағалау арқылы олардың ұйымшылдықтары, ауызбіршіліктері қалыптасады, өз-өздерін басқаруға баули алады.
Сыныпта психологиялық атмосфера орнату.
Сабақта белсенді жұмыс түрлерін жүргізу.
Интерактив тақта,АКТ пайдалануда,сабақ барысында қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау
.
1895 жылы неміс физигі Вильгельм Конрад Рентген катодтық сәулелердің көмегімен пайда болатын люминесценция құбылысын зерттеп, түрлі тәжірибелер өткізді. Әсерді көбейту үшін физик электронды сәулелі түтікшенің ішіне люминесценция тудырушы затты салып, күн сәулесі өтпейтіндей етіп зертханадағы барлық терезелерді жауып тастаған. Электронды сәулелі түтікшені қосқанда, Рентген қызық оқиғаны байқайды. Бөлменің бір бөлігінде жап-жарық сәуле пайда болады. Зейін қойып бәрін зерттей бастағанда, Рентген сәуленің барий платиноцианидпен, яғни люминесценттеуші затпен қапталған қағаздан шығып тұрғанын байқайды. Бұндайды күтпеген ғалым бірден шамды өшіруге асықты. Жарық сәуле өшті. Қайтадан қосқанда, жарық қайта пайда болды. Сонда, ғалым люминесценттеуші затпен қапталған қағазды басқа бөлмеге апарғанда, ол жарық болып, сәулеленіп тұрған. Сонда Рентген сәуленің тек қағаздан ғана емес, басқа да заттардан өте алатынын түсінді. Бұндай құбылысқа түсініктеме таба алмаған физик сәулелерді - Х сәулелері деп атап кеткен. Бұл бағытта Вильгельм Конрад бір жылға жуық зерттеу жұмыстарын жүргізіп, жүздеген теориялық мақалаларды жариялаған. Рентгеннің ізбасарлары да көптеген ғылыми мақалалардың авторлары атанғанымен, бұл жобаға айтарлықтай жаңалық енгізбеді. Кейін Рентгеннің х-сәулелеріне деген қызығушылығы жоғалып, ол бұл бағыттағы жұмыстарын тоқтатады. Кейін Рентгеннің шәкірті Абрама Фёдорович Иоффенің ұсынысымен Х-сәулелерді "Рентген" сәулелері деп атап кеткен.
Электрондардың m энергетикалық деңгейден n энергетикалық деңгейге өтуі кезінде атом энергиясы ∆E=h𝛎mn болатын фотондар ағынын шығарады. Осы фотондар ағыны жиілігі үлкен рентгендік сәулелер болып табылады. Тежелу барысында жылдам электрондра біраз мөлшерде кинетикалық энергияларынан айырылады:
∆E=E1-E2 Бұл энергия рентгендік сәулелер фотонының энергиясына түрленеді: ∆E=h𝛎 Жылдам электрондардың тежелуі кезінде туындайтын сәулеленуді тежеулік рентгендік сәулелер деп атайды.
Рентген сәулелері өмірдің көптеген салаларында кеңінен қолданылып отыр. Солардың бірнешеуін атап өтейік. Рентген сәулелерінің өтімділігі жоғары, біздің денеміз бұл сәулелер үшін "мөлдір", осыны пайдаланып ішкі органдардың кескінің шығарып алып, ондағы ауытқушылықтарды зерттеуге болады. Міне, осылайша медицинада рентген сәулелері ауруды айқындап, диагноз қоюға мүмкіндік береді.Вильгелм Рентген келіншегінің саусағына жасаған тәжірибесі. Зарядталған бөлшекті бір нүктеден екінші нүктеге дейін қозғалту үшін электр өрісі жұмыс атқарады. Ол жұмыс өріс нүктелері арасындағы кернеу мен бөлшек зарядының көбейтіндісіне тең болады:
м/с h(2ν)= Ашығу+e(3U)
= 500 нм
Дж·с
=4,1*104В=41кВ
h
=3*10-7м = 0,3мкм