Оқушыларға жаңа сабақты «Тыңдап отырған үштік» әдісі арқылы орындатамын.
Радиоактивті изотоп-радиоактивный изотоп- Radioactive isotope
Радияция-излучение/радиация- radiation
Радиоактивтілік-радиоактивность- radioactivity
Радиоизотоптарды алу
1934ж. 24 He + 1327 Al= 1530P+ 01n
1224Mg+ 01n= 1124Na+ 11H.
3) 1935ж. Ф.Ж.Кюри Нобель сыйлығын алды.
4) Радиоактивті сәулелер – радиациялық сәулелердің биологиялық әсері, олардан қорғану.
5) Изотоптардың активтілігі – секундына ыдырайтын ядролар санын көрсетеді.
6) Сәулелену дозасы . D= E/m1 (жұтылған доза) жұтылған доза греймен (Гр) өлшенеді. Бір жылғы шекті доза – 0,05 Гр.
7) Радиацияны анықтау үшін – дозиметр құралы қолданылады.
Жасанды жолмен алынатын радиактивті изотоптарды радиоизотоптар деп атайды.
Алынған изотоптар:
Изотоптардың атомдары шығаратын радиациялық сәулелері олардың қозғалатын ортасының жай-күйі туралы үнемі хабар беріп тұрады. Сондықтан радиактивті изотоптардың атомдарын таңбалы атомдар деп атайды.
Радиактивті сәулелер радиация немесе иондағыш сәулелер деп аталады.
Иондағыш сәулелердің өтімділік қасиеттері:
- парақ қағаздан өте алмайды. Адам терісінде қалып қойса немесе ішкі органдарына тыныс жолымен, жеген тағамы арқылы өтіп кетсе, өте қауіпті.
β –бөлшектрдің өтімділік қабілеті үлкен. Олар адам ағзасына 1-2 см тереңдеп ене алады. Бірніше мм алюминий қаңылтыры оны толық жұтып алады.
γ – сәуленің өтімділік қабілеті аса күшті. Сондықтан одан қорғану үшін қоғасынның немес бетон плиталардың қалың қабаты пайдаланылады.
Изотоптардың активтілігі деп олардың бір секундта ыдыраған ядроларының санын айтады.
Активтіліктің өлшем бірлігіне беккерель (Бк) алынды.
Радиацияның организмге беретін энергия мөлшері сәулелену дозасы деп аталады.
Дененің бір кг-да жұтылған радиация энергиясының мөлшері жұтылған доза деп аталады.
;
Е-организмде жұтылған радиация энергиясы, яғни сәулелену дозасы,
m –дененің массасы.
Жұтылған дозаның өлшем бірлігіне грей алынады.
Айналадағы ортаны радиация қалдықтармен ластау – адамға да, табиғатқа да жасалған зиянкестік. Кері жағдайда табиғатта үздіксіз жүріп жататын зат алмасулары салдарынан радиактивті бөлшектер жер бетіндегі тіршілік атаулыны бірте-бірте жоятын болады. Сондықтан табиғи ортаның тазалығын сақтауда әр адамға жауапкершілік жүктеледі.
Өз құрылымы мен құрамы болмайтын бөлшекті элементар бөлшек дейді. Мысалы: электрон, протон, нейтрон, фотон, нейтрино, антибөлшектер (позитрон, антипротон).
Антибөлшектр өзара әрекеттескенде орасан зор энергия босатып, басқа бөлшектерге түрленеді. Мұндай процесс бөлшектердің аннигиляциясы деп аталады.
Мысалы:
Мұндағы:
- антипротон
-протон
- оң пи-мезон
-теріс пи-мезон
-бейтарап пи-мезон
тыныштық массасы жоқ екі фотон туады.
Әлем кеңістігінен келетін энергиясы аса үлкен бөлшектерді ғарыш сәулелері дейді.
 
1927 ж. П. Дирак антибөлшек – позитронның болуы туралы болжам айтты.
1932 ж. Андерсон тәжірибе жүзінде позитронды ашты.
1955 ж. антипротон,
1956 ж. антинейтрон,
1969ж. антигелий, яғни антизат алынды.
Білімді жаңа жағдайда қолданады. Алынған ақпаратты таладайды, қорытындылайды.
Жасанды жолмен алынатын радиактивті изотоптарды радиоизотоптар деп атайды.
Алынған изотоптар:
Жұтылған дозаның өлшем бірлігіне грей алынады.
Айналадағы ортаны радиация қалдықтармен ластау – адамға да, табиғатқа да жасалған зиянкестік. Кері жағдайда табиғатта үздіксіз жүріп жататын зат алмасулары салдарынан радиактивті бөлшектер жер бетіндегі тіршілік атаулыны бірте-бірте жоятын болады. Сондықтан табиғи ортаның тазалығын сақтауда әр адамға жауапкершілік жүктеледі.
Антибөлшектр өзара әрекеттескенде орасан зор энергия босатып, басқа бөлшектерге түрленеді. Мұндай процесс бөлшектердің аннигиляциясы деп аталады.
Мысалы:
Мұндағы:
- антипротон
-протон
- оң пи-мезон
-теріс пи-мезон
-бейтарап пи-мезон
тыныштық массасы жоқ екі фотон туады.
.Топтық жұмыс есептер шығару
Азоттың (714N), көміртегі(612C), уран изотоптарының 92235U, 92238U ядролық құрамын анықтау.
Римкеевич №118,5 . Радиоактивті (2554Mn) марганец 2 түрлі тәсілмен алу реакцияларын жазу.
№1202 Р. Рентген қондырғысында жұмыс істейтін сәуле жұтылуының орташа мөлшері 1 сағатта 7 мкГр-ға тең. Егер бір жылға рұхсат етілген сәулелердің шектік мөлшері 50 мГр-ге тең болса, бір жылда күніне 6 сағаттан, 200 жұмыс күніне қызметкер денсаулылығына сәулелену қаупін есептеңіз?(оқушылар өзін өзі бағалайды!)
| 
