Сабақтың тақырыбы Механикалық қозғалыс

Формула
Ньютонның екінші заңы	Fa =mg
Үйкеліс күші	FR = F1- F2
Ауырлық күші	F=m·a
Серпімділік күші	F1=-F2
Тең әрекетті күш	F = - kl
Ньютонның үшінші заңы	F = μN

Бұл сұрақтың шешімін анықтау үшін бүгін Бүкіләлемдік тартылыс заңы деп аталатын тақырыпты қарастырамыз. Балалық шағымыздан әрқайсысымызға денелердің Жерге тартылуы жақсы таныс, мысалы тебілген доп та, бұтағынан үзілген алма да Жерге түседі. Демек, денелерге Жер тарапынан күш әрекет етеді. Жер барлық денелердің өзіне тартады. Күнді айналатын планеталар тартылыс өрісі әрекетінен Күнге тартылады және өздеріде бір-біріне тартылады. Шексіз әлем кеңістігінде де, Жерде де кез келген денелердің арасында әрекет ететін өзара тартылыс күшін бүкіләлемдік тартылыс күштері немесе гравитациялық күштер деп атайды. Бүкіләлемдік тартылыс – әлемде өз билігін жүргізетін әмбебап күш. Бұл ақиқат бізге Исаак Ньютон арқылы мәлім болды.

Бізге жеткен аңыз бойынша, алма ағашының көлеңкесінде жел екпінінен алманың жерге үзіліп түскенін ойлана бақылап отырған Ньютонға әлемдегі барлық денелердің арасында өзара тартылыс күшінің бар болуы туралы ой келген екен дейді. Ньютонның әзілі бойынша, оның басына құлап түскен алма қажетті формуланы қорытып шығаруына себепші болған.

Ньютон ауырлық күші денелердің массасына пропорционал екеніне сүйене отырып, өзара әрекеттесетін денелердің тартылыс күші олардың массаларының көбейтіндісіне пропорционал болуы тиіс деген пікірге келді. Шынында да, өзара әрекеттесуге кем дегенде екі дене қатынасады. Ньютонның үшінші заңына сәйкес олардың әрқайсысына модульдері бойынша бірдей тартылыс күші әрекет етеді.

1 сурет

Исаак Ньютон 1687 жылы бүкіләлемдік тартылыс заңын былайша тұжырымдайды:екі дене бір-біріне массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады:

Мұндағы - гравитациялық тұрақты деп аталатын әмбебап тұрақты шама.

Гравитациялық тұрақтының сан мәнін лабораториялық жағдайда бірінші рет 1798 жылы ағылшын ғалымы Генри Кавендиш сезгіштігі аса жоғары бұралатын таразылардың көмегімен анықталған болатын.

формуласына енетін барлық шамалардың тәжірибеде анықталған мәндеріне сүйеніп, гравитациалық тұрақтының сан мәні анықталған:

Табиғаттағы көптеген құбылыстар бүкіләлемдік тартылыс күшімен түсіндіріледі.

• 
  Күн жүйесіндегі ғаламшарлар қозғалысы,
  
• 
  Жердің жасанды серігінің қозғалыстары ,
  
• 
  Баллистикалық зымырандардың ұшу траекториясы
  
• 
  Жерге жақын денелердің қозғалысы,
  
• 
  Денелердің жерге құлауы,
  
• 
  Тасу және қайту,
  
• 
  Сарқырамалар,
  
• 
  Қол сөмкесінің ауырлығы.
  
• 
  Жер атмосферасының болуы т.б құбылыстар динамика заңдарымен және бүкіләлемдік тартылыс заңы арқылы түсіндіріледі.
  

Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы:			Мектеп:
Күні:			Мұғалімнің аты-жөні:.
Сынып: 9			Қатысқандар:			Қатыспағандар:
Сабақтың тақырыбы		Ньютонның екінші заңы масса
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)		9.2.2.2 – Ньютонның екінші заңын тұжырымдау және оны есептер шығаруда қолдану
Сабақтың мақсаты		Масса мен үдеу ұғымдарын түсіне отырып Ньютонның екінші заңын тұжырымдау; Ньютонның екінші заңының математикалық өрнегін есептер шығаруда қолдану; Тең әсерлі күштің құраушыларын сызбада кескіндеу.
Бағалау критерийі		Масса мен үдеу ұғымдары түсіне отырып Ньютонның екінші заңын тұжырымдайды Ньютонның екінші заңының математикалық өрнегін пайдаланып есептер шығарады Тең әсерлі күштің құраушыларын сызбада кескіндейді
Тілдік мақсаттар		Күш, үдеу, масса, тең әсерлі күш сөздерін пайдалана отырып Ньютонның екінші заңына анықтама береді.
Құндылықтарға баулу		Күштің техникада, өнеркәсіпте қолданысын ескере отырып, кәсіби білімге баулу
Пәнаралық байланыс		Математика – математикалық амалдарды пайдаланады Информатика- интернеттен ресурстарын пайдаланады Сызу-теңәсерлі күштің құраушыларын сызбада кескіндейді
Алдыңғы білім		Күш, масса, үдеу, Ньютонның бірінші заңы-инерция заңы ұғымдарының мағынасын түсінедіі.
Сабақтың жоспарланған кезеңдері	Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері							Ресурстар
Сабақтың басы 3 минут 6-минут	«Пазл» әдісі арқылы топқа бөлу. Құрастырлыған суреттер бойынша жаңа сабақтың тақырыбы ашылады. Сабақ мақсаты нақтыланады. Үйге берген тапсырманы сұрау Әр топқа таратпа қағаздармен маркерлер тарату. Анықтамасы Белгіленуі КҮШ Қандай Өлшем шама бірлігі Түрлері Құралы Анықтамасы: Дененің басқа денелер тарапынан болатын әрекеттің нәтижесінде үдеу алатынын сипаттайтын және осы әркеттің өлшемі болып табылатын физикалық шама. Күш – векторлық шама Өлшем бірлігі: Ньютон Өлшейтін құрал: динамометр Белгіленуі: F Түрлері: Ауырлық күші, үйкеліс күші, серпімділік күші, тіректің реакция күші Р/с Күштің түрлері Белгіленуі Формуласы Анықтамасы 1 Ауырлық күші 2 Серпімділік күші 3 Үйкеліс күші 4 Тіректің реакция күші 5 Теңәрекетті күш Түрткі сұрақтар: Суретте не бейнеленген? Бұл ұғымдармен қаншалықты таныспыз? Өткен сабақты еске түсіру. (Learningapps.org програмасымен жасырын сөздерді табу) Оқушыларды дұрыс жауап үшін жұлдызшалармен бағалау							суреттер Оқушылардың зейіншоғырландыру мақсатында АКТ мүмкіндіктерін пайдалану https://learningapps.org/create?new=38#preview
Сабақтың ортасы 3 минут 5минут 10-минут 6-минут	Видеороликті пайдаланып жаңа тақырыпты ашу Ньютонның екінші заңы» тақырыптарын тірек-сызба арқылы қарастырамыз Күштің өзінің алатын үдеуіне ықпал ететін қасиетін инерттілік деп аталады. Масса – дененің инерттілігінің өлшемі Ньютонның екінші заңы: денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал. Ньютонның екінші заңының формуласын Бұл теңдеу динамиканың негізгі заңы деп аталады. Бұдан теңәрекетті күш үдеудің шамасы мен бағытын анықтайтыны шығады. Ньютонның ІІ заңының негізінде күш бірлігі енгізіледі. Күш бірлігіне массасы 1 кг дене 1 м/с2 үдеу тудыратынын күш алынған. Си жүйесіндегі күш бірлігі Ньютон (Н) деп аталады. Сонымен, 1Н= 1 кг*м/с2 1-тапсырма. «Дауыс беру» әдісі арқылы сұрақтарға жауап беріңіздер № Тапсырма Ия Жоқ Басқа нұсқа 1 Механика екі бөлімнен тұрады: кинематика және динамика 2 Дененің жылдамдығын сақтау құбылысы инерция деп аталады 3 Инерция үдеуге тәуелді 4 Ньютонның екінші заңы масса мен үдеуге тәуелді 5 Күш-денелердің әрекеттесу нәтижесінде үдеу алады 6 Ньютонның екінші заңының тұжырымдамасы 7 Күштің түрлері (дәлелімен) Бағалау. «Көршіңе бір пікір таңдаңыз» Жарасың!Керемет!Жақсы!