Сабақтың түрі : топтық сайыс

1.Ауыл шаруашылығын неще топқа бөлінеді?

2. Басты бидай белдеулері қай елдерде көптеген жеріне созылып жатыр және қанша елде өсіріледі?

Басты бидайлы белдеу Европа, Азия және Солтүстік Американың территориясы бойынша көп мыңдаған шақырымға созылып жатыр. Бидай 70-ке тарта елде өсіріледі, бірақ оның жалпы өнімінің басым бөлігі тек бірнеше елге тиеді. АҚШ-та, Канадада, Австралияда, сондай-ақ Ресейде, Қазақстанда, Укринада дүниежүзілік басты астық өңір – бидай шаруашылығына маманданған аудандар қалыптасқан.

3. Күріштің отаны қай ел және қанша ел айналысады?

Күріштің отаны – Қытай. Қазіргі кезде күріш өсірумен 100-ге жуық ел айналысқанымен, Азияның 9/10 түсімінің дүниежүзілік үлесін күріш алады. Басты сорттары Индонезия, Жапония, Қытай, Филиппинде өңделеді. Дүниежүзіндегі суармалы жерлердің 2/3-сін күріш алып жатыр.

4. Жүгері егісі қай елде дүниеге келіп, қандай елдерге жеткізілді?

Жүгері егісі көбінесе территориялық жағынан бидай егісімен тура келеді, бірақ бидайдың басты белдеуінің оңтүстік жартысында болады. Жүгері Мексикада «дүниеге келіп», Жаңа Дүние ашылғаннан кейін дүниежүзінің басты аудандарына да жеткізілді.
5. Ең көп тараған түйнекжемісті дақылды атаңыз және отаны қай ел?

Ең көп тараған түйнекжемісті дақыл – картоп. Картоптың отаны Оңтүстік Америка, бірақ ол ендігі жерде – негізінен солтүстік жарты шардағы қоңыржай белдеудің дақылы. Картоп жинау жөнінен дүниежүзінде бірінші орынды Ресей, екінші орынды – Польша, үшінші орынды – Қытай алады.

Көлік жүйесінің жоғары деңгейде дамуы, әсіресе АҚШ,Франция,Жапония,Ұлыбритания елдерінде байқалады.Дүниежүзілік жүк айналымының 85℅-ы осы елдердің үлесіне тиеді.Батыс Еуропа елдеріне теміржолдағы жүк тасымалының 25℅-ы, теңіз көлігі мен құбыр көлігі тасымалының 35℅-ы тиесілі.

Көлік географиясы - Көлік мемлекеттік және халықаралық еңбек бөлінісінің материалдық негізін кұрайды. Барлық байланыс жолдары, көлік кәсіпорындары мен көлік құралдары дүниежүзілік көлік жүйесіне бірігеді. Көлік жүйесін дамытудың, әсіресе аумағы ете үлкен елдер үшін маңызы ерекше. Сондықтан көлік жүйесінің салаларын дамытуға бұл елдер көп қаржы жұмсайды.Ғылыми-техникалық революция көліктің барлық түрлерінің карқынды дамуына негіз болды. Бұл көліктер жылдамдығының артуынан, олардың жүк көтеру және тасымалдау мүмкіншіліктерінің кеңеюінен айқын көрінеді.

Автомобиль көлігі - Автомобиль көлігінің үлес салмағы жыл сайын арта түсуде. Оған дәлел — тасжолдардың ұзындығының күрт өсуі; қазіргі кезде дүниежүзі бойынша олардың жалпы ұзындығы 25 млн км-ге жуықтады.

Бұл көрсеткіш жөнінен әсіресе АҚШ айрықша көзге түседі: мұнда 1000 адамға шаққанда 600 автомобильден келеді. Автомобиль жолдарының ұзындығы жөнінен де (5 млн км) АҚШ жетекші орын алады. Ал жолдардың жиілігі жөнінен Батыс Еуропа мен Жапония алға шығады.

Автомобиль көлігінің өте қарқынды дамуы көліктің жылдамдығына әрі жүкті шалғай аудандарға жедел жеткізуіне байланысты. Жалпы алғанда, дүниежүзілік жүк айналымының 10%-ы, жолаушы тасымалының 80%-ы автомобиль көлігінің үлесіне тиеді.

Темір жол - Дүниежүзіндегі теміржолдың жалпы ұзындығы 1 млн 250 мың км-ге жуық. Теміржолдың ұзындығы жөнінен де АҚШ алда келеді. Бірақ жолдардың жиілігі Батыс Еуропада өте жоғары, онда 100 км² жерге 10 км теміржол тиесілі болады. Жүк айналымындағы теміржол үлесі 15% шамасында.

Теңіз көлігі - Теңіз көлігінің үлесіне елдер арасындағы жүк тасымалының 80%-ы, дүниежүзілік жалпы жүк айналымының 60%-ы тиеді. Ірі теңіз державалары арасындағы өзара бәсеке салдарынан көптеген ірі кемелер салық тұрғысынан ұтымды болатын дамушы елдердің туы астында жүзеді. Сондықтан теңіз жүк тасымалындағы жетекші елдер қатарынан Панама, Либерия, Грекия, Кипрді көруге болады. Ірі сауда кемелерінің үлесі Ұлыбритания, Жапония, Норвегия, АҚШ, Ресей, Қытай елдерінде де жоғары. Теңіз жолының ежелден белгілі ауданы — Атлант мүхиты. Ірі порттары: Роттердам (Нидерланд), Жаңа Орлеан (АЩП), Марсель (Франция), Гамбург (ГФР). Соңғы кезде Азияның жаңа индустриялық елдерінің қарқынды дамуы Тынық және Үнді мұхиттарындағы теңіз жолдарын игеруге мүмкіндік беруде. Бұл аймақтағы халықаралық маңызы бар ірі порттар қатарына Кобе, Нагоя, Иокогама (Жапония) және Сингапур жатады. Теңіз жолдарының түйіскен жері жіңішке бұғаздар мен теңіз каналдары болып табылады. Ла-Манш бұғазы арқылы тәулігіне 500, Зонд бұғазы арқылы 175, Гибралтар бұғазы аркылы 140 кеме өтеді. Сонымен қатар Ормуз, Малакка, Босфор бұғаздарының маңызы зор. Адамзаттың ақыл-ойы мен еңбегінің нәтижесінде пайда болған жасанды бұғаздар — Суэц, Панама және Киль каналдары экономикалық жағынан аса тиімді теңіз кақпасы болып табылады.

Әуе көлігі — көліктің ең жаңа және қарқынды дамып келе жатқан түрі. Әуе көлігі көбінесе жолаушы тасымалы мен тез бұзылатын (жемістер мен көкеністер) жүктерді тасымалдауда үлкен маңыз алуда. Соңғы жылдары турбовинтті және реактивті ұшақтардың енгізілуі әуе көлігінің тиімділігін арттыруда. Олардың қатарында көбінесе халықаралық әуе тасымалын қамтамасыз ететін "Боинг— 747" (АҚШ), "Ил—86" (Ресей), "Аэробус" (ГФР— Франция — Ұлыбритания), жылдамдығы 2—3 мың км/сағ-қа жететін "Конкорд" (Франция — Ұлыбритания) ұшақтары бар.

Әуе көлігі ең күшті дамыған ел — АҚШ, ол дүниежүзіндегі жолаушылардың 50%-ын тасымалдайды. Дүниежүзіндегі ең ірі әуежайлар: "О' Хара" (Чикаго), Даллас, Лос-Анджелес, Атланта, "Хитроу" (Лондон), "Ханеда" (Токио) .

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің

Қызылорда облыстық білім басқармасы

Байқоңыр "Космос" колледжі.

Директорының оқу ісі

жөніндегі орынбасары

_________Дауленбаева Ш.А