Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың әдіс тәсілі: жаңа бағдарламаны пайдалану,топтық және жұптық жұмыс

Оқушыларды тексеру,журналды толтыру.Сынып оқушыларын үш топқа бөлінеді.Әр топтың өз жетекшісі бар. Топ жетекшілеріне бағалау парағын үлестіріледі.

1. Металдардың жер қойнауында кездесетін қосылыстары қалай аталады.(минералдар)

2. Алюминийдің периодтық жүйедегі орны мен атом құрылысы.

3.Алюминий құймаларын ата.

4. Өнеркәсіпте алынуы Al жауабы : Өндірісте жербалшықтан тазартылған Al₂O₃ натрий – алюминий фторидің қоспасын қосып,электролиздеу арқылы алады:

2Al₂O₃ электр тогы 4Al + 3O₂ – 3352 кДж.

5. Н.Чернышевский өзінің «Не істеу керек» атты романында «Социолизм металы» деп қай металды айтады (алюминий)

ІІ-топқа

1. Сілтілік және алюминий металдарын алу әдісі (электролиз)

2. Алюминийдің табиғатта кездесуі (каоминит,корунд,боксит)

3. Физикалық қасиеті (күміс түстес ақ метал, р = 2,7 г\см³, иілімді, жұмсақ,

Тқайнау = 650⁰С)

4. Химиялық қасиеттері (оттекпен,сумен,күкірт,хлор,тұз қышқылы,натрий гидроксидімен әрекеттеседі.)

5. Қолданылуы (кеме және зымыран жасау,ұщақ жасау,машина тетіктерін жасау)

ІІІ.Жан – жақты білімін тексеру.

«Тірек сөзді» шығару

1. Өнеркәсіпте алюминийді алуға арналған шикізат (боксит)

2. Алюминий оксидінің электролизі кезінде анодта не бөлінеді (оттек)

3. Жер қыртысында таралу жағынан металдардың ішінде бірінші орынды қай элемент алады (алюминий)

4. Алюминий және алюминий қосылыстары қандай қасиет көрсетеді. (екідайлы)

5. Метал оксидтерін алюминиймен тотықсыздандыру (алюминотермия)

Табиғатта таралуы Қосылыстары

Қасиеттері Темір Алынуы

Құрылысы Қолданылуы

Fe0 – 2e Fe2+

Fe0 – 3e Fe3+

Табиғатта таралуы: Темір- алюминийден кейінгі табиғатта ең көп таралған металл. Оның үлесіне жер қыртысының 4,2%-ы тиеді.

Ғарыштан түсетін метеориттер, негізінен, темірден тұрады. Сондықтан ерте заманда темірді «аспан» немесе «жұлдыз» тасы деп атаған. Темір жер қыртысында көптеген минералдар түзеді. Темірдің ең маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас Fe₂O₃, магнитті теміртас Fe₃O₄ ,пирит немесе темір колчеданы FeS₂.

Темір сульфаты FeSO₄ және гидрокарбонат Fe(HCO₃)₂ түрінде минералды сулардың құрамына кіреді.

Темірдің биологиялық маңызы.

Темір тірі организмдердің құрамында да кездеседі. Ересек адамның денесінде 4-5г темір бар. Оның 65% қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әртүрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қазандық ауруына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді. Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі.

Қосымша топшадағы көптеген металдар сияқты темір де орташа белсенді металдарға жатады. Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:

2Fe + 3CI₂ = 2FeCI₃

Fe + S = FeS

Қатты қыздырылған темір ұнтағы немесе жоңқасы оттекте темір татын (тотығу дәрежесі +2 және +3 ) темір оксидтерінің қақпасы түзіп жанады:

3Fe + 2O₂ = Fe₃O₄(FeO*Fe₂O₃)

Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:

Fe + H₂O = FeO + H₂

Ылғал ауада темірдің бетін тотығу өнімдерінің қоспасынан тұратын тат басады.

4Fe + 6H₂O + 3O₂ = 4Fe(OH)₃

Fe – 3e—Fe | 3 | 4

O +4e --2O | 4 | 3

Темір белседілігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып ығыстырып шығарады:

Fe + CuCI₂ = FeCI₂ + Cu

Темірді оның оксидтерінен сутекпен, алюминиймен немесе көміртек (II) оксидімен тотықсыздандырып алады:

FeO + H₂ = Fe + H₂O

Fe₂O₃ + 2AI = 2Fe + AI₂O₃

Fe₃O₄ + 4CO = 3Fe + 4CO₂

Қолданылуы: Таза темір электромагниттік құраодардың тетіктерін даярлауда қолданылады, өйткені оларға тез магниттелетін және ол қасиет тез жойылатын қабілет қажет. Трансформаторларда, электромоторларда көбіне темірдің құймалары – шойын мен болат пайдаланылады.

Темір қосылыстары

Темір оксидтері Темір гидроксидтері

Темір(ІІ) Темір(ІІІ) Темір(ІІ) Темір(ІІІ)

оксиді оксиді гидроксиді гидроксиді

Есеп:

1-топқа Fe----FeCI₂---- Fe(OH)₂----Fe(OH)₃----Fe₂O₃----Fe

1-топқа Fe---- Fe₂O₃----Fe(OH)₃----FeCI₃—Fe₂(SO₄)₃

Бекіту

І-топқа тапсырма.

Төмендегі кестені толтыру, тиісті тапсырманы орындау.

Төмендегі темірдің қосылыстарының атын, формуласын кестеге толтыру.

Төмендегі темірдің алынуы әдістерінің теңдеуін кестеге толтыру . Тиісті реакция теңдеулерін жазу.

Төмендегі кестені толтыру, тиісті тапсырмаларды орындау. Кестеде көрсетілген заттардың қайсысы бір-бірімен әрекеттеседі. «+» немесе «-» белгісін қойыңдар.

Төмендегі кестені толтыру, тиісті тапсырмаларды орындау. Қазақстанның маңызды темір кендері:

Төмендегі кестені толтыру, тиісті тапсырманы орындау.

Темір – орташа белсенді металл, тотығу дәрежесі +2, +3 болатын қосылыстар түзеді. Табиғатта және техникада маңызы зор. Темірді оның оксидтерімен тотықсыздандыру арқылы алады. Темір, негізінен, оның құймалары шойын мен болат түрінде қолданылады.

№8 (167 бет)

№6 (169 бет)

Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Интеллектуалдық сайыс.

Сабақтың мақсаты:

ХХІ ғасыр көшбасшысы «Білгір химик» сайысы.

Оқушылар арасынан химия ғылымына ынталы, талапты, алғыр оқушыларды анықтау және оларды ізденуге, тез ойлауға, алғырлыққа баулу.

Мұғалім: Білген сайын келеді біле бергім

Біле беру емеспе тілегі елдің

Бүгін осы сайыста жеңіске жет

Білімді әрі білікті жас жеткіншек.

Сонымен ХХІ ғасыр білгірлерін –құрметті сайыскерлерімізді ортаға шақырып, қарсы алайық. Оқушылармен танысу рәсімі (музыка орындалады)

Әр топ өз ұстанымын айтып, өздерін таныстырады. (Сайыскер өзінің аты-жөні, класы туралы қысқаша мәлімет және өзінің атының бас әрпінен басталатын бір немесе бірнеше қасиетін айтады. Мысалы, Азамат – ақкөңіл, Индира – инабатты т.б)

Қазылар алқасы сайланып, білім додасы басталады.

І. Кезең «Бәйге».

Әр топқа 6 сұрақ қойылады. Дұрыс жауап 10 ұпаймен есептеледі.

Ал, сайыскер балалар

Ойланып бір көріңдер

Сендерге сұрақ беремін

Толғанып жауап беріңдер.

(Әділ қазылар әр сайыскердің ұпай санын хабарлайды.)

І – топқа:

1.Физикалық денелерді құрайтын нәрсе? (зат)

2.Заттардың бір- бірінен айырмашылығын көрсететін белгілер ... деп аталады. (қасиеттері)

3.Құрамына кіретін заттардың бөлшектері микроскоп арқылы да көрінбейтін қоспа қалай аталады? (біртекті)

4.Шынының балқуы қай құбылысқа жатады? (физикалық)

5.Бөлінбейтін ең кішкентайтай бөлшектер? (атомдар)

6.Атомдардың әртүрінен түзілген заттар? (күрделі заттар)

ІІ – топқа:

1. О – әрпімен белгіленетін элемент? (оттегі)

2. Заттардың агрегаттық күйлері? (сұйық,қатты,газ)

3. Құрамына кіретін заттардың бөлшектерін жай көзбен көруге болатын қоспалар қалай аталады? (әртекті)

4. Атом молекулалық ілімді жасаған орыс ғалымы? (Ломоносов)

5. Химиялық теңдеуді теңестіру үшін қойылатын сандар? (коэффициенттер)

6.Азоттың салыстырмалы атомдық массасы ? (14)

Білім деген биік шың, Жастықтың оты қайдасың.

Бақытқа сені жеткізер. Жүректі түртіп қозғамай,

Білім деген ақылшың, Ғылымның біліп пайдасын.

Қиындықтан өткізер. Дүниенің көркін болжамай.

ІІ. «Полиглот»

Әр топқа жеке тапсырма оқылады. Жауабын үш тілде айта білуі керек. (қазақша, орысша, латынша)

№ 1 топқа сұрақ. Мақалды толықтыр.

.........қызған кезде соқ.

Жауабы: Темір, железо, феррум.

№ 2 топқа сұрақ.

Өзі ауыр металға жатады, балалар осы металл құйған сақамен атады.

Жауабы: Қорғасын, свинец, плюмбом.

№ 1 топқа сұрақ.

Жылтырағаннын бәрі ........емес.

Жауабы: Алтын, золото, ауруум.

№ 2 топқа сұрақ.

Осы затпен ескі үйді аластайды, түсіне қарасан алтынға ұқсайды.

Жауабы: Күкірт, сера, сульфур.

№ 1 топқа сұрақ.

Өзі жылтыр күмістей, жұмсақтығы тағы бар.

Жеңілдігін ескерсен пайдаланар жері табылар.

Жауабы: Алюминий, алюминиум.

№ 2 топқа сұрақ.

Иісі, түсі, өңі жоқ

Табиғатта онсыз өмір жоқ

Өсімдіктен аламын

Өміріме нәр қыламын.

Жауабы: Оттек, кислород, оксигениум.

№ 1 топқа сұрақ.

Күмістей түсі жылтыр өзі сұйық

Буланбас қайнатсаңда отынды үріп,

Көрсететін суықты , жылуды анық

Қандай зат құрал жасар соны құйып.

Жауабы: Сынап, ртуть, гитраргениум.

№ 2 топқа сұрақ.

Алтын .......тас екен. Арпа бидай ас екен.

Жауабы: Күміс, Серебро, аргентум.

Мәңгі бақи есте қалар Білімдірек шәкірт озар

Ғажайып бір сайыс болсын Қиынырақ сұрақ болсын, - деп

ІІІ. Кезең «Дода».

Тест сұрақтарына барлық сайыскерлер қатысады. Алдарындағы балама жауапты көтереді. Дұрыс жауап -10 ұпай, жартылай жауап -5 ұпай.

Қорытынды ұпай жарияланып, ең төменгі ұпай алған сайыскер ойыннан шығады.

1. Мыналардың қайсысы химиялық құбылыстарға жатады?

а) борды ұсақтау; ә) шырпының жануы; б) газдың бөлінуі; в) тоғандағы судың булануы;

2. Күрделі затты көрсетіңіз:

а) сутек; ә) натрий хлориді; б) хлор сутек; в) хлор;

3. Қайсысы химиялық реакция белгісіне жатады:

а) күйінің өзгеруі; ә) тұнбаның түсуі; б) газдың бөлінуі; в) заттың ұсақталуы;

4.Берілген сипаттаманың қайсысы дұрыс емес:

а) оттек жануды қолдайды;

ә) оттек тыныс алуды қолдайды;

б) оттек бейметалдармен әрекеттеседі, мысалы күкіртпен ;

в) оттек сумен әрекеттеседі;

5.Бейметалдар периодтық жүйеде қай топшада орналасқан:

а) негізгі; ә) қосымша; б) негізгі,қосымша;

6.Электртерістігі бірдей атомдар арасында қандай химиялық байланыс түзіледі:

а) иондық; ә) полюссіз ковалентті; б) полюсті ковалентті;

Химия – ырыс бұлағы, Аялдама,алға ұмтыл,

Шалқыған байлық,мол дәулет. дд Құдіретті біздің ой.

Аялап,күтіп тұр алда, Сенде байлық,сенде ырыс,

Болашағымыз – нұр сәулет. Сенімен өмір сәнді ғой.

Ойын тақтасында берілген ұпай санын таңдап, оған сәйкес сұраққа жауап береді.

			50
	401			402
301		302		303		304

Периодтық жүйеде химиялық элементтер қандай ретпен орналасады? (салыстырмалы атомдық массасының өсу ретімен)

Судың молекуласы қандай және неше атомнан тұрады? (2 сутек атомы және 1 оттек атомы)

Протон, нейтрон, электрондардың таңбасы қандай? (протон – Р,нейтрон – п,электрон – е)

Периодтық жүйені кім жасады? (Д.И.Менделеев)

Жай заттар дегеніміз не? (молекуласы бірдей атомдардан құралатын заттар)

Адам ағзасында,қан құрамында болатын металл? (темір)

Периодтық жүйеде қанша период бар? (7 период бар)

2030- дың барысымыз,

Болашаққа бастайды әр ісіміз.

Егемен елімізді көркейтетін,

Білім шыңына шығу парызымыз,-дей отырып ,бүгінгі сайысымыз да мәресіне жетті.