Төтенше жағдай - бұл белгілі бір объектіде, аумақта немесе акваторияда адамдардың қалыпты өмір сүру және қызмет ету жағдайлары бұзылатын, олардың өмірі мен денсаулығына қатер төнетін, тұрғындардың мүлкіне, халық шаруашылығына және қоршаған табиғи ортаға залал келтірілетін жағдай.
Төтенше жағдайларды белгілердің едәуір санына қарай жіктеуге болады. Сонымен, төтенше жағдайлардың пайда болуына байланысты техногендік, антропогендік және табиғи сипаттағы жағдайларға бөлуге болады. Төтенше жағдайларды осы жағдайлардың негізіндегі оқиғалардың түрлері мен түрлеріне, таралу ауқымына, жағдайдың күрделілігіне және салдардың ауырлығына қарай жіктеуге болады.
Қазақстандық заңнамаға сәйкес табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар мынадай белгілерге сәйкес жіктеледі:
- осы жағдайларда зардап шеккен адамдардың саны бойынша;
- өмір сүру жағдайлары бұзылған адамдардың саны бойынша;
- материалдық шығын мөлшері бойынша;
- зақымдаушы факторлардың таралу аймақтарының шекаралары бойынша.
Көрсетілген белгілер негізінде төтенше жағдайлар локалді, жергілікті, аумақтық, өңірлік болып бөлінеді.
I. Пайда болу табиғаты бойынша барлық ТЖ бөлінеді:
1. Табиғи төтенше жағдайлар - физикалық табиғаттың табиғи құбылыстарының адамға және оның тіршілік ету ортасына әсер етуімен байланысты. Бұған мыналар жатады:
• геофизикалық (жерсілкінісі, жанартаулардың атқылауы);
* геологиялық (көшкіндер, селдер, опырмалар, қар көшкіндері));
* метеорологиялық (дауыл, боран, қарлы боран, дүлей дауыл, құйын, құрғақшылық, қатты тұман, жаңбыр, бұршақ);
* гидрологиялық (су тасқыны, тасқындар, жел қуыстары, су тасқыны, кептелістер, цунами);
* табиғи өрттер (орман, шымтезек, дала өрттері, астық алқаптарының өрттері, жанғыш қазбалардың жерасты өрттері);
* ғарыштық қауіпті құбылыстар (метеориттердің құлауы, кометалардың қалдықтары; басқа ғарыштық апаттар).
Табиғи төтенше жағдайлардың қатарына халық (эпидемия, пандемия), жануарлар (эпизоотия, панзоотия) немесе өсімдіктер (эпифитотия, панфитотия) арасында жұқпалы немесе паразиттік аурулардың жаппай таралуынан туындаған биологиялық Төтенше жағдайлар жатады.
Экологиялық Төтенше жағдайлар - адамның қоршаған ортаға теріс әсерінен туындаған.
Техногендік ТЖ – техникалық объектілерде пайда болған немесе технологиялық процестермен байланысты.
Антропогендік ТЖ – адамның техносфераға теріс әсерінен туындаған (операторлардың, диспетчерлердің, ұшқыштардың, жүргізушілердің қате немесе уақтылы емес әрекеттері). Бұған көліктегі апаттар (теміржол, автомобиль, әуе, су, метродағы) жатады.
Әлеуметтік ТЖ – қоғамдағы және мемлекеттегі ауқымды оқиғаларға байланысты (соғыс, қарулы қақтығыстар, ұлтаралық және дінаралық негіздегі қақтығыстар, қоғамдық тәртіпсіздіктер, террористік актілер, адамдарды кепілге алу, ақпараттық ТЖ, аштық, маскүнемдік, нашақорлық, уытқұмарлық және т. б.),
Аралас ТЖ - жоғарыда аталған ТЖ топтарының әртүрлі түрлерінің үйлестірілген, бастамашылық сипаты бар.
1. Жанжалсыз төтенше жағдайларға (ТЖ) мыналар жатады:
А. техногендік, экологиялық, әлеуметтік және табиғи сипаттағы ТЖ;
В. техногендік, экологиялық және табиғи сипаттағы ТЖ;
С. техногендік, әлеуметтік және саяси сипаттағы ТЖ.
Д. экологиялық, әскери және табиғи сипаттағы ТЖ;
Е. техногендік, әскери және табиғи сипаттағы ТЖ.
2. Төтенше жағдайлар таралу ауқымы бойынша жіктеледі:
А. жергілікті, муниципалдық, өңірлік сипаттағы ТЖ кезінде;
В. жергілікті, муниципалдық, мемлекетаралық, аймақаралық сипаттағы ТЖ;
С. жергілікті, муниципалдық, мемлекетаралық, өңірлік, өңіраралық және республикалық сипаттағы ТЖ;
Д. муниципалды, мемлекетаралық, аймақтық және аймақаралық сипаттағы төтенше жағдайлар;
Е.аймақтық, аймақаралық, аймақтық сипаттағы ТЖ.
3. Төтенше жағдайлардың пайда болу табиғаты бойынша бөлуге болады:
А. техногендік, табиғи, экологиялық, антропогендік, биологиялық, әлеуметтік және аралас;
В. табиғи, экологиялық, антропогендік, тұрмыстық және аралас;
С. техногендік, табиғи, экологиялық, антропогендік, әлеуметтік және аралас;
Д. техногендік, табиғи, экологиялық, антропогендік;
Е. биологиялық, әлеуметтік және аралас;
4. Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар – бұл:
А. адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін табиғи немесе табиғи-антропогендік құбылыстар;
В. нәтижесінде адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төнуі немесе туындауы мүмкін жойқын табиғи, антропогендік немесе табиғи-антропогенді құбылыстар;
С. нәтижесінде материалдық құндылықтар мен қоршаған табиғи ортаның элементтері жойылатын, жойқын табиғи және (немесе) табиғи-антропогендік құбылыстар;
Д. нәтижесінде адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төнуі немесе туындауы мүмкін жойқын табиғи және (немесе) табиғи-антропогенді құбылыстар;
E. материалдық құндылықтар мен табиғи орта элементтерінің жойылуы немесе жойылуы орын алады.
5. Табиғи сипаттағы ТЖ бөлінеді:
А. литосферадағы, атмосферадағы, гидросферадағы және стратосферадағы табиғи апаттарға;
В. гидросферадағы дүлей зілзалалар, антропогендік дүлей зілзалалар және орман өрттері;
С. литосферадағы, атмосферадағы, гидросферадағы дүлей апаттар және экзогенді дүлей апаттар;
Д. литосферадағы, атмосферадағы және гидросферадағы табиғи апаттар;
Е. литосферадағы, атмосферадағы табиғи апаттар, орман өрттері.
0
|
1-C, 2-E, 3-A, 4-A, 5-А
|
0
|
1-А, 2-Е, 3-В, 4-Е, 5-С
|
1
|
1-B, 2-C, 3-С, 4-C, 5-Д
|
0
|
1-D, 2-Д, 3-E, 4-Д, 5-А
|
0
|
1-C, 2-A, 3-E, 4-B, 5- В
|
