Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| РИТОРИКА
(грек, rhetorike - шешендік өнер) - прозалық қара сөз және ауызекі көркем сөздің жасалуын зерттейтін филоло- гиялық пән. Поэтикамен, стилис- ти ка м е н ты ғы з байл аны сты болады. Р. тарихи екі кезеңге бөлінеді: б .э.д . V ғ. С иракуз қаласында Р. оқулығы ж ары қ көрген. Р.-ныңдамуы Аттика, Кіші А зия қа л а л а р ы н д а , Р одос аралы нда д а м ы ға н . А ф ина қаласында Горгий деген софист (б.э.д. V-IV ғғ.) жэне Трасимах, Протагор Р. негізін қалаушылар болып есептеледі. Р.-ның дамыған т ү р ін С о кр а т, А р и с то те л ь , Феопомп, Дионисий Галикарнас қо/щанған. Б.э.д. II ғ. Римдаәйгілі шешендер-ораторлар: Цицерон мен Квинтилиан өмір сүр ге н і белгілі. Қайтаөркендеудәуірінде Еуропада Р.-ны ң м^ңызы зор болған. Романтизм д ә уір ін е н бастап, Р.-ның жаңаруы баста- лады, бүл кезеңді «неориторика» (жаңа риторика) деп атайды. Р.- ның жаңа түрі лингвистикалық ф а кто р л а р ға б ай л аны сты болғанды қтан, ол сем иотика пәндеріне және мәдениеттану мәселелерімен үштасады. Тілдің поэзиялық қызметі жэне текст лингвистикасының дамуы Р.-ның дамуына өз әсерін тигізді. Қазақ тілінде Р. өте көне замандардан 174 РУН-САБ бастау алып дамыған, дамудың нағыз шыңынажеткен. Шешендік өнердің ірі иелері мол: Майқы би, Қаздауысты Қазыбек, Төле би, Әйтеке би, Байдалы, Бөлтірік, Досбол, Едіге, Байзақ, Шорман, Құнанбай т.б. РУНА ЖАЗУЫ - II—III ғғ. герман- ды қтар қол д анған алфавит. Руналар (белгілер) металға, тасқа, ағашқажазылған. Алфавит пен руналардың жазылуы өзгеріп отырған. Р.ж. - кене немесе жалпы герман руналары (IX ғ. д е й ін гі 24 руна) ж әне одан тараған скандинав руналары. 150-дей ге рм ан ж эне 3500 скандинав руналары табылған, ал рунаның ерекше түрі Англияда да болған (V II—X ғ ғ . ). Көбінесе руналар қару-жараққа жазылған. Р.ж. герман тілдерінен ерекше болтан. Гот тілінде «руна» деген сез «құпия» дегенді білдіреді. Р .ж .-н ы ң ш ы ққа н ортасы беймәлім. Бірақ оның Жерорта теңізі және оңтүстік еуропалық жазулармен байланысы бар екені даусыз. Ежелгі варяг тайпала- рымен орыстардың байланыс жасағаны белгілі, олардың ең алғашқы билеушілері (Рюрик, Трувор, С инеус) скандинав елдерінен келген. Бірақ руналық ж азу оры старды ң арасында тарамаған. «Р.ж.». деген атау дат ғалымы Томсеннің арқасында көне түр кі жазуына қатысты 175 пайдаланы лы п ж ү р . Толы қ зерттелмегендіктен көне түркі жазуы өзінің тарихының тереңдігі, тұрақтылығы мен байлығы тәрізді қырларынан лайықты бағасын ала алмай келеді. с САБАКТЫ ЕПСТ1К — сейлеу тілінде табыс септіктегі сөзді меңгеретін, яғни тура толық- тауышты қажет ететін семан- тикасы бар сөздер. Мыс.: «аш», «айт», «бақ», «ек», «жаз», «ем», «жаз» т.б. САБАҚГАС СӨЙЛЕМ - құра- мындағы сыңарлардың бір-біріне бағына немесе бірін-бірі бағын- дыра, сабақтаса байланысқан құрмаластың бір түрі. С.с.-нің бағы ны ңқы ж әне басы ңқы сы ңарлары ны ң қатынасынан туатын мазмұн-мағына негізгі ш арты болып табылады . Б ағы ны ңқы сы ңарлары ны ң баяндауыш орнындағы сөздің түл ғал ы қ е р е кш е л ікте р і мен мағыналық қатысына сәйкес мынадай түрлері айқындалган: ш артты бағы ны ңқы лы С .с.; қарсылықты бағыныңқылы С.с.; салыстырмалы бағыныңқылы С.с.; мезгіл бағыныңқылы С.с.; себеп бағыныңқылы С.с.; мақсат бағыныңқылы С .с.; ыңғайлас |