Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| СӨЗ ТАБЫ
- синтаксистік, морфологиялық, семантикалық қасиеттердің ортақ болу негізіңде ерекш ел енетін сөз топтары . Толық мағыналы С.т. - зат есім, етістік, сын есім, сан есім, есіл/щік, үстеу және көмекші С.т. - жалғау - лық, предлог, шылау, артикль т.б. д е п е к іге б ө л ін е д і. М орф о- логиялық белгілеріне қарап С.т.- на бөлу дәстүрлі еуропалық тіл б іл ім ін е тән. Т и п о л о ги я л ы қ талдаудаС.т.-нажатқызу, сөздің синтаксистік орнымен байла нысты болады. С.т. жатқызу бар- лық тіддерде де белгілі семан- тикалы қ заңдылықтарға негіз- деледі. Әр түрлі тілдерде С.т.- ның қурамы әр түрлі, мыс.: орыс, француз, латын тілдерінде - зат есім, сын есім, етістік, үстеу т.б. д еп б ө л е д і, ал С о л т ү с т ік Америка, Африка тілдерінде- үстеу мен сын есімді белек қа- растырмайды. Сондай-ақ қытай тілінде - есім, сын есім, етістік, үстеу деп бөледі. Қазақ тілінде С.т. 9 түрі бар: зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, одағай, еліктеуіш, шылау. Сөздерді белгілі бір топқа жатқызу — ежелден келе жатқан дәстүр. Б.э.д. IV ғ. Аристотель сөздерді есім, етістік, мүше, жалғау, жеке дыбыстар, буын және септікдеп бөлген. Көне үңді «грамматиктері» (Яска, Панини б.э.д. V ғ.) санскрит сөздерін төрт т о п қ а б ө л ге н : е сім , е т іс т ік , п р е ф и к с -п р е д л о г, д е м е у л ік ш ылаулар не ж а л ға у л ы қта р . Александрия мектебінде А рис тарх Самофракиялық (б.э.д. II ғ*) және оның ш әкірті Д и о н и си й алғаш рет 8 С.т. бөліп қа р а с- тырған: есім, етістік, причастие, мүше, есімдік, предлог, үстеу ж ә н е ж а л ға у л ы қ. Р у м д ы қ Варроннан (6 .Э .Д . Іғ.) бастап, XVII ғ . д е й ін С .т. о сы л а й бөлу сақталы п келді, те к м ү ш е н ің орнына одағай кіргізілді. С.т. бөлу дүние жүзілік жалпы тіл білімінің даулы м ә с е л е с ін е а й н а л д ы . Кейбір тілшілер С.т.-ын лекси- ка л ы қ к а т е го р и я р е т ін д е қарастырса, кейбіреулері - оны семантикалық қызметіне байла нысты қарастырады. Ал баска- лары С.т.-нажатқызу үшін сөздің м о р ф о л о го я л ы қ б е л гіл е р ін е басты назар аударады. Бірақ бүл критерий морфологиялық жүйесі жетілмеген тілдерге қолдануға келмейді, мыс.: ағылшын тілінде сөзді С.т.-нажатқызу екі белгінің н е гіз ін д е ж ү з е г е а са д ы : семантикалық және синтаксистік. А.А. Реформатский С.т.-н грам - м атика.лы қ к а т е го р и я д е п есептеген. Б асқа тіл ш іл е р д ің айтуынша - С.т.-ның мағынасы ең негізгі белгі болады (Шахматов, Щ ерба, С авченко). С оны м ен қатар, С.т. - сөздің лексикалық, грамматикалық қатары ретінде қарастырылып олар бірі-бірінен грамматикалық (морфология лық, 200 синтаксистік) және лексикалық қасиеттерімен ерекшеленуі тиіс. Осындай көзқарас қазіргі тіл білімінде қабылданған болып есептеледі. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|