Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- ӨЛІ ТІЛДЕР
| ӨЗГЕЛІК ЕТІС
- қар. Етіс. ӨЗДІК ЕТІС - қар. Етіс. Ө ЛІТҮБІР - қазіргі қазақ тілі түрғысынан қарағанда, түбірдің бұрынғы мағынасы ұмытылып, қандай сөзден жасалғандығы б е й м ә л ім б о л ға н тү б ір л е р . Мысалы., «арбау» сөзінің «у» тұлға- сы қимыл есімі, «ба»-етістікж а- саушы түлға, «ар» сөзінің қазіргі күндегі мағынасы үмытылған. Мұны «ар», «ұят» д е ге н м е н шатастыруға болмайды. ӨЛІ ТІЛДЕР - қолданыстан шыққан тілдер. Ө.т. жазба ескерт- кіштер арқылы ғана белгілі болып отыр. Тілдердің жойылуы қазіргі уақытта АҚШ, Австралия, Ресей Федерациясында жүріп жатыр. Ерте заманда тілдердің жоғалуы үлкен империяның қүрылуымен байланысты болған, мыс.: Көне Парсы, Эллин, Араб, Рим империя- лары. Отар болған халы қты ң қ ы р ғы н ға ұш ы рауы , т іл ін ің жоғалуы даусыз. Ө.т.-ді сақтап қалған дін. Мыңдаған жылдар бойы Ө.т.-де сөйлеген халықжер б е тін е н ке тс е д е , ол ард ы ң сөздері діни дәстүрлерде қолда- нылып, Қүдай мен әулиелер, қасиетті заттарды ң атауында сақталған. Мысалы, арабтардағы копт тілі, Месопотамдағы шумер тілі және т.б. Көнеден жеткен санскрит тілін Үңдістаңца брахман - жрецтері сақтап қалған, латын тіл і о р та ға с ы р л ы қ Еуропада ш іркеу тілі болғандықтан ғана сақталып қалған. ӨРІС (поле) -заттардың, үғым- дардың қызметтік және мағына- лы қ ұқсасты ғы бар қүбы лы с- тардың лексикалық жиынтығы. XIX ғ. бастап М . М. Покровский, П.Роже, Ф.Дорнзайф, Р.Халлиг, 160 ӨТ-ПАР В. фон Вартбург тезаурус жасау кезінде Ө .-ке назар аударған. Алғашқы теориялық үғымдар Й.Трир, Г.Ипсен еңбектерінде кездеседі, оларӨ.-ті «семантика- лык epic» деп атаған. Семантика- лық Ө.-тен баска: морфосеман- тикалық Ө., (мұнда ортақ негіз не аффикс болады); ассоциативті Ө. (психолингвистика мен психоло ги яда зерттеледі); фамматикалық Ө. (грамматикалық бірліктер); синтагматикалык Ө. (сөз тіркес- тері жэне баска синтаксистік бірліктер) болады. ӨЛПОЕН ІІІА Қ -ф инит етістіктің формасы. Ө.ш. оқиғаның бүрын болғанын көрсетеді. Ө.ш. түрлері: хабарлы Ө.ш. (нарратив), өткен оқиғаларды баяңдауда кездеседі жэне хабарлы емес Ө.ш. қазіргі кезде де маңыздылығы жоғары оқиғаны баяндауда кездеседі. Қазіргі казак тілінде өткен шактың түлғалары мен түрлері мынадай: жедел өткен шақ (-ды, -ді, -ты, -ті), бүрынғы өткен шақ (-ған, -ген, -кан, -кен), ежелгі өткен шақ (-ып, -іп, -п), дағдылы өткен шак (-атын, -етін, -йтін). жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|