Салқынбай А., Абақан Е. с

син-син
тіл бірлікгерінің арасында пайда 
болаты н 
қа ты н а с та р . 
Бұл 
аспектіде  С.  парадигматикаға 
қарсы  қойылады;  2)  Синтагма 
туралы ілім; С.-ның фонетикалық, 
фонологиялық,  морфологиялық, 
лексикалық т.б.  түрлері  болады. 
Синтагматикалық  қатынастарды 
ерекше  бөліп  қарастыру  Ф.  де 
Соссюр  мен  Бодуэн де  Куртене 
е с ім д е р ім е н  
б айл аны сты . 
Соссюрдің пікірінше, синтагмати- 
калық  жэне  парадигматикалық 
{ассоциациялық)  қатынастар тіл 
ж үйесін  анықтайды.  Олардың 
біріншісі  кезге  керініп  түрады, 
оның  басы  мен  соңы  болады. 
С онды қтан  эл ем е нтте р   б ір і- 
б ір ін ің   со ң ы н а н   т із іл іп ,  тіл 
тізбегінің синтагмасын қүрайды. 
Олар  өзара  қатынаста  болады, 
бұл  қатынастарды  анықтау үшін 
т е к с т е   (с ө й л е м д е )  арнайы  
бөлшектеу (сегментация) жүргізі- 
леді.  Синтагматикалық  талдау- 
дың екі тәсілі болады: валенттілік 
талдау  (көрші  тұрған  сөздердің 
қатынасы)  жэне  дистрибутива 
талдау  (сөздің  өзін  зерттеу).  С. 
мен парадигматиканың арақаты- 
насы туралы мәсеЛені Л.Ельмслев 
көтерген,  оның еңбектерінде  С. 
мен  парадигматиканың  құры - 
лыстары  зерттеліп,  бір-біріне 
қарсы  қойылды.  Өйткені  С.-да 
«логикалық конъюкция» принципі 
(«және-және» түріндегі қатынас, 
реляция) болса,  парадигматика-
да  « л о ги ка л ы қ  д е зъ ю н кц и я »  
п р и н ц и п і  ( « н е м е с е -н е м е с е »  
түріндегі  қатынас,  корреляция) 
бар.  Қатынастардың бірінші түрі 
сөйлеуге, процеске тән, ал екінші 
түрі  -  тіл  жүйесіне  тән  болады. 
Тексте тіл бірліктері өмір сүреді, 
ал 
ж ү й е д е  
-  
п а р а д и гм а  
туындайды. Тілді-белгілер жүйесі 
р е т ін д е   т ү с ін у   ү ш ін ,  о н ы ң  
бірліктерінің  парадигматикалық 
және  С .-лы қ  табиғатын  түсіну 
қажет.  Осыған  байланысты,  С. 
мен  парадигм атиканы ң  езара 
қа ты н а с ы н   е с к е р е   о ты р ы п , 
анықтамаларын  беру -  лингвис- 
т и к а д а   к ү р д е л і  т е о р и я л ы қ  
м ә се л е   болы п  е с е п т е л е д і. 
Е льм слев  қ ү п т а ға н   қ а р а м а - 
қарсылық морфология (парадиг- 
малық  сипат)  мен  синтаксисте 
(синтагматикалық  сипат)  де  өз 
жалғасын талты. Структуралистер 
(қар. Структуралық лингвистика) 
осыңдай бөлудің негізі бар екенін 
м о й ы н д а п   о ты р .  П р а га л ы қ  
лингвистикалық мектеп парадиг- 
матиканы морфологиямен, ал С.- 
ны  синтаксиспен  байланысты- 
руға  қарсы   болды.  Д е с к р и п - 
ти в и с те р   е ң б е кте р ін е н   (қа р . 
Д е с к р и п т и в т і  л и н гв и с т и к а ) 
оларды ң  С .-л ы қ   к ө з қ а р а с т ы  
қолдайтыны көрініп түр. Лингвис- 
т и к а л ы қ   та л д а у д ы ң   н е г із г і 
объектісін  олар  фонемаға  дейін 
бөлш ектеу  арқы лы   аны қтауға 
болады  деп  есептейді.  Лондон

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: