СӨЗ Д IҢ   Л ЕКСИ КАЛ Ы Қ

адамны ң  ойлау  қа б іл е т ін ің  
н ә ти ж е сі.  А дам ны ң  таным 
қызметі үшін С.л.м.-ның рөлі өте 
з о р .  Л и н гв и с т и ка д а   С .л.м . 
философиялық  түсінік  катего- 
риясымен салыстырылады.  Бірақ 
бұл  категория  бірдей  емес. 
Семантикалық мағынада С.л.м.- 
да екі аспект бар: сигнификатты 
және денотатты. С.л.м.-ның өзегі
-   сигнификатты  қыры.  Жалпы 
алғанда, С.л.м. ұғыіодық өзек пен 
коннотац и я  б ір л ігі  р етінд е  
қарастырылады. Сөйлеуде С.л.м. 
объектілердің  бүкіл  тобын  да, 
жеке  бір  объектіні  де  белгілеуі 
мүмкін.  Сондықтан  сөйлеудегі 
С .л .м .-н ы ң   көлем і 
туралы 
м әселені  қа р а с ты р у ға   тура 
келеді. Бүл мәселенің «референ­
ция»  теориясында  маңызы  зор. 
Сөйлеуде  С.л.м.-ның  денотатты 
жағы басым болады (лексикалық 
белгінің объекгімен байланысы). 
Әр сөздің лексикалық мағынасы 
бар. Көмекші сөздердің лексика- 
л ы қ  мағы насы   ж е ке   сөзбен 
қо сы л ға н д а   ған а   аш ылады, 
есімдіктің  денотатты  мағынасы 
атауыш 
сө зд е р м е н  
б ір ге  
тұрғаңда  айқындалады.  С.л.м.- 
ның  езгеріп  отыруы,  белгілеуші 
мен 
б е л гіл е н е тін  
за т 
не 
қүбы лы сты ң  арақаты насы на 
байланысты  болады.  Оның  әр 
түрлі  себептері  бар:  тарихи- 
мәдени (мыс., объектінің өзгеруі, 
«табу»),  психологиялық.  Бүндай
өзгерістің  нәтижесінде  көпма- 
ғыналылық  пайда  болады  не 
көпм ағы налы лы қ  жойылады, 
сөйтіп омониаддер пайда болады. 
Осы  көпмағыналылыққа  байла­
нысты  С.л.м.-ның  типологиясы 
мен  семантикалық  құрылысына 
қатысты  мэселелер  туындайды. 
О сы ған  орай  В .В и н о гр а д о в  
сөздің  негізгі  атауыш  (номина­
тива)  мағынасын  жэне  туынды 
(ортаға тәуелді) атауыш мағына- 
сын  бөліп  қа ра сты рға н.  Бұл 
ти по л о ги я н ы   дам ы та  кел іп 
Головин  сөз  қызметіне  байла­
нысты,  С .л .м .-сы н   үш  тү р ге  
бөледі:  затқа,  ой-санаға,  басқа 
мағынаға  байланысты  С.л.м. 
Сөздің семантикалық қүрылысы 
және С.л.м.-ның құрылысы жеке 
қарастырылады.  Б ірінш ісіне, 
С .л .м .-н ы ң  
ж е к е  
тү р л е р і 
(л е кс и ка л ы қ-с е м а н т и ка л ы қ) 
кіреді. Осылардың ішінен-негізгі 
м ағы налар 
ж э н е  
туынды
мағыналар белек қарастырылады. 
Әр  лексикалық-семантикалық
вариант  иерархиялы  (бағыну 
саты сы )  тү р д е   ұй ы м д а сқа н  
семалар  ж и ы н ты ғы   болып 
табылады.

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: