Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет64/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

В У Л Ь ГА Р И З М  
-   д ө р е к і 
сөйлеу.
г
ГАГАУЫЗ ТІЛІ 
-т ү р к і тілінің 
бірі.  Негізінен Молдова (Комрат, 
Шадыр-Лунк,  Вулканешт,  Бес­
сараб 
ауд анд ары ) 
ж әне 
Украинаның Измайл облысында 
тараған.  Екі  диалектісі  бар: 
шадыр  лунк-комрат  (орталық) 
ж әне  вулканеш т  (о ң т ү с т ік ). 
Аралас  говорлар да  кездеседі. 
XIX ғ.  басында солтүстік-шығыс 
Б о л гар и я  ел інен  Б е сса р а б  
ж е р ін е   кө ш ке н ге   д е й ін   Г.т. 
балқан  және  түркі  тілдерімен 
қатынаста  болған.  Молдовада 
Г.т.-не  румын,  молдован  және 
орыс  тілдері  әсерін  ти гізд і. 
Соның нәтижесінде Г.т.-де түркі 
т іл д е р ін е   тән  емес  б ір а з 
грамматикалық және  фонетика- 
лык  өзгерістер  пайда  болды. 
Мыс.: сөз басыңда дауыссыздар-
дың  қатар  келуі:  бл,  бр,  гр,  кр, 
тр,  сл,  ск,  ст,  сп сияқты.  Г.т.-нің 
фразалық  интонациясы  орыс 
және  молдаван  тілдеріне  үқсас 
бола  бастайды.  Фонология-лық 
д е ң ге й д е   со ң ғы   қа та р д а ғы  
сп е ц и ф и ка л ы қ  дауы сты   -   э 
дыбысы  пайда  болды:  мыс.: 
алэр,  гидэр  т.б.  Созылыңқы 
дауысты  фонемалар  ж үй е сі 
қалыптасады (аа,  ыы, оо, уу,  ээ, 
ии,  өө,  үү,  ее).  Морфологиялық 
деңгейде  маа/-мээ  инфинитиві 
пайда  болды,  м ы с.:  алмаа, 
вершээ  сияқты.  С интаксистік 
деңгейде Г.т. өте күшті өзгеріс- 
терге үшыраған: шылаулы және 
шылаусыз  қүрмалас  сабақтас 
с ө й л е м д е р   па й д а   болды . 
О сы ған  б а йл а ны сты   т ү р к і 
тілдеріне  тән  қимыл  е сім д ік 
және  есім ш елік  қүрылымдар 
қолданыстан  шықты.  Сабақтас 
қүрмалас сөйлемдерде сөздер- 
д ің   орын  тә р тіб і  нормалары 
славян  тілдеріне  ү қс а с   бола 
бастады.  Г.т.-нің лексикасында 
араб,  парсы ,  гр е к ,  славян, 
роман  тілдерінен  енген  сөздер 
көп кездеседі. Г.т. халықтың ауыз- 
екі  тілі  ретінде  қызмет атқарып 
отыр.  Орыс  граф икасындағы 
жазу  1957 ж.  енгізілді.
ГАПЛОЛОГИЯ 
(грек,  haploos
-   қарапайым  және  logos -   сөз, 
ілім)  -   дыбыстардың  комбина- 
торлық өзгеруінің бір түрі.  Қатар 
келген  бірдей  немесе  үқса с


ГАР-ГЕН
буындардың  біреуінің  ассими­
ляция  салдарынан түсіп  қалуы. 
Көбінесе  күрделі  сөздердегі: 
бүл күн -  бүгін,  алып кел -  әкел, 
алып  бар -  апар сияқты  морфе- 
малардың  тіркескен  жерінде 
лайда  болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет