Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет34/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

АРЕАЛДЫҚ ЛИНГВИСТИКА
 
(лат.  area  -   аудан,  кеңістік)  -  
л и н гв и с т и к а л ы қ   географ ия 
тәсілдері көмегімен тіл қүбылыс- 
тарының  ке ң іс тікте   тарауын 
және  тіларалық  (диалектара- 
лық) қарым-қатынастарды зерт- 
тейтін  тіл  білімінің  бөлімі.  А.л- 
ның  негізгі  мақсаты -  тіл  ерек- 
шеліктерінің  жергілікті  тарауы 
мен  изоглосстарды ң  түсінді- 
рілуі. Соның нәтижесінде тілдер 
мен  д и а л е к т іл е р д ің   өзара 
байланыс  аймақтары  (ареал- 
д а р )  а й қы н д а л а д ы .  «А.л.» 
термині  1925  ж.  пайда  болды 
(М.Бартоли). А.л. лингвистикалық 
ге о гр а ф и я ,  д и а л е кто л о ги я  
пәндерімен  тығыз  байланысты. 
А.л.  негізгі ұғымы -тіл д ік немесе
диалектілік ареал, яғни бөлектіл 
құ б ы л ы с та р ы н ы ң   ө р іс   алу 
ш екаралары   мен  оларды ң 
жиынтығы  (мыс.:  түркі,  славян, 
үндіеуропалық  ареал).  Бұдан 
басқа маңызды үғым -  изоглосса. 
Әр түрлі деңгейде түсінікті болу 
үш ін  м ы надай  те р м и н д е р
пайдаланылады:  фонетикалық 
изоглосса  -   изофон,  лексика- 
лық изоглосса -  изолекс,  үқсас 
семантикалық  даму  -   изосема 
т.с.с.
АРМЯН  Ж АЗУЫ  
-   406  ж. 
Месроп  Маштоц жасаған  жазу. 
А.ж.-ның  пайда  болуы  301  ж. 
арм янд ар 
х р и с т и а н  
д ін ін  
қабылдауымен  байланысты. 
А.ж. -фонетикалықжазу. Алғашқы 
алфавитінде  36  әріп  болған. 
А .ж .-н ы ң   ш ы ғу  т е гі  то л ы қ 
анықталмаған,  арамей  және 
грек жазуларының әсері туралы 
болжамдар  айтылып жүр.
АРТИКЛЬ 
(фр.  article,  лат. 
articulus -  мүше) -тіл д е  көмекші 
сөз  немесе  аффикс  түрінд е 
көрініс табатын  грамматикалық 
элемент. А. референция (объек- 
тіні атау) түрін  көрсетеді. А.  зат 
есіммен  б ір ге   қолданылады 
және род, түр, септік категория- 
лары н  а н ы қта й ты н   н е м е се  
анықтамайтын  грамматикалық 
көрсеткіш  болып  табылады.  А. 
әр  түрлі  тілдерде  кездеседі  -  
герман, славян (болгар, македон), 
венгр,  семит,  полинезия  т.б.  А.


АРТИ-АСПЕ
саны  эр тілде  эр түрлі  болады. 
Референция  түрін  атау  А.-дің 
негізгі  қызметі,  сонымен  бірге 
А.  герм ан  ж эне  роман  тіл- 
дерінде -  интродуктивті (презен- 
т а т и в т ік ),  ж алпы лау  ж әне 
ерекшелеу  қызметтерін  атқа- 
рады. А. түрлері:  ағылш. тілінде 
- th e ,  а;  неміс тілінде -  der,  die, 
das,  ein,  eine;  фр. тіл інд е-Іе, la, 
les,  un,  une,  des.
АРТИКУЛЯЦИЯ 
(лат.  articu- 
latio  -   бөлшектеу)  -   дыбыстау 
мүшелерінің дыбыс жасау бары- 
сындағы қызметі. А.-ның бірне- 
ше кезеңдері болады: а) дыбыс- 
таудың  бағдарламасын  жасау, 
қимыл  басқарудағы  ең жоғары 
деңгей;  ә)  нейростимуляция 
нәтижесінде  бұлшық  еттердің 
жиырылуы;  б)  дыбыс  шығару 
үш ін  дыбыстау  м үш елерінің 
қозғалуы. «А». термині бүкіл про- 
цеске  нем есе  о ны ң  с о ң ғы  
кезеңіне  байланысты  қолданы- 
лады. А.-ны басқару кинестезия- 
лық  (қимыл  түйсігі)  және  есту 
қабіл етінің  қайта  байланысу 
жүйесі  арқылы жүзеге  асады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет