Салқынбай А., Абақан Е. с


KYP-KXA КҮРДЕЛІ  СИНТАКСИСТІК



Pdf көрінісі
бет167/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   163   164   165   166   167   168   169   170   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

KYP-KXA
КҮРДЕЛІ  СИНТАКСИСТІК
ТҰТАСТЫҚ -  жай сөйлемдерден 
де,  құрмалас  сөйлемдерден  де 
тұратын конструкция. Сөйлеушінің 
нем есе 
ж азуш ы ны ң 
ойын 
мүмкіндігінше  жинақы  не  толық 
ж е ткізу  мақсаты  бір  сөйлем 
аясында  ға на  орындалмай, 
мазмүн мен құрылымдық бірлік- 
тің арқасында бірнеше сөйлемнің 
тіркесе  берілуі  К.с.т.  тек  жай 
сөйл ем д ерд ен  нем есе  тек 
құрмалас  сөйлемдерден  ғана 
түруы  ықтимал.  Сондай-ақ  жай 
және  күрделі  сөйлем  түрлері 
араласы п  та  кел ед і.  М ыс.: 
«Тәңірбергенге  ақ  арғымақтың 
аяңы ұнайтын. Жолға  шыққанда 
осы  атты  мінетіні  содан».  К.с.т. 
қопданылуының елеулі стилистика- 
лық мәні бар. К.с.т.-та әр сөйлем- 
нің  арасында  пауза,  интонация 
байқалады  
да, 
осындай 
құрылымға тән  композициялық- 
мелодикапық  заңдылық  сақта- 
лады.  К.с.т.  қанша  сөйлемнен 
тұрғаны на  қарамастан,  оның 
қүрылымы  мынадай  үш .құрам- 
дас  бөліктен  түрады:  бастама, 
аралық  бөлік,  түйін.  Бүл  бөлік-
тердің әркэйсысыныңсинтаксистік
-  стилистикалық  ж үгі  болады. 
К.с.т.  екіге  бөлінеді:  паралель 
байланысты К.с.т. және тізбекгес 
байланысты  К.с.т,
КҮРДЕЛIСӨЗДЕР деп кемінде 
екі не одан да көп толық мағыналы 
сөздерден  қүралып,  бір  бүтін
тұлға ретінде қалыптасқан сөзді 
айтады. К.с. -  о баста еркін тіркес- 
кен, кейін келе түгастыққа айналған 
түлғалар.  Кейбір күрделі сөздер 
б ір ігу   арқы лы   пайда  болса 
(қолғап,  Сарыарқа, Ақжан),  енді 
бірі  қосарлану  арқылы  (жер-су, 
шикілі-пісілі, біп-биік, жап-жасыл), 
тір ке с  күйінд е  л ексикал ы қ- 
грамматикалық  түтастыққа  ие 
болу (күні кеше, ақ боз ат) арқылы 
пайда болған. Күрделі сөздердің 
пайда болуына морфологиялық, 
лексика- семантикалық факгорлар 
эсе р   етеді.  М орф ологиялы қ 
факторларға  морфема  жігіндегі 
дыбыс  алмасулар,  ықшамдалу, 
дыбыс үңцесуі жатады. Лексика- 
семантикалық факторға идиома- 
лану, лексикалану, делексикалану 
сияқты  процестер  жатады.  К.с. 
жасалу  жолына  қарай:  біріккен 
сөз,  қос  сез,  тіркесті  сөз  деп 
үшке неді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   163   164   165   166   167   168   169   170   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет