Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет278/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   274   275   276   277   278   279   280   281   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

СӨЗ  ТАБЫ 
-   синтаксистік, 
морфологиялық,  семантикалық


қасиеттердің ортақ болу негізіңде 
ерекш ел енетін  сөз  топтары . 
Толық  мағыналы  С.т. -  зат  есім, 
етістік, сын есім, сан есім, есіл/щік, 
үстеу және көмекші С.т. -  жалғау - 
лық, предлог, шылау, артикль т.б. 
д е п   е к іге   б ө л ін е д і.  М орф о- 
логиялық белгілеріне қарап С.т.- 
на  бөлу  дәстүрлі  еуропалық  тіл 
б іл ім ін е   тән.  Т и п о л о ги я л ы қ 
талдаудаС.т.-нажатқызу, сөздің 
синтаксистік  орнымен  байла­
нысты болады. С.т. жатқызу бар- 
лық  тіддерде  де  белгілі  семан- 
тикалы қ  заңдылықтарға  негіз- 
деледі.  Әр  түрлі  тілдерде  С.т.- 
ның қурамы әр түрлі, мыс.: орыс, 
француз,  латын  тілдерінде -  зат 
есім,  сын  есім,  етістік,  үстеу т.б. 
д еп  б ө л е д і,  ал  С о л т ү с т ік  
Америка,  Африка  тілдерінде- 
үстеу  мен  сын  есімді  белек  қа- 
растырмайды.  Сондай-ақ  қытай 
тілінде -  есім,  сын  есім,  етістік, 
үстеу  деп  бөледі.  Қазақ  тілінде 
С.т. 9 түрі бар: зат есім, сын есім, 
сан  есім,  есімдік,  етістік,  үстеу, 
одағай, еліктеуіш,  шылау.
Сөздерді  белгілі  бір  топқа 
жатқызу — ежелден келе жатқан 
дәстүр.  Б.э.д.  IV  ғ.  Аристотель 
сөздерді  есім,  етістік,  мүше, 
жалғау,  жеке  дыбыстар,  буын 
және септікдеп бөлген. Көне үңді 
«грамматиктері»  (Яска,  Панини 
б.э.д. V ғ.) санскрит сөздерін төрт 
т о п қ а   б ө л ге н :  е сім ,  е т іс т ік , 
п р е ф и к с -п р е д л о г,  д е м е у л ік
ш ылаулар  не  ж а л ға у л ы қта р . 
Александрия  мектебінде  А рис­
тарх Самофракиялық (б.э.д.  II ғ*) 
және  оның  ш әкірті  Д и о н и си й  
алғаш  рет  8  С.т.  бөліп  қа р а с- 
тырған:  есім,  етістік,  причастие, 
мүше,  есімдік,  предлог,  үстеу 
ж ә н е  
ж а л ға у л ы қ. 
Р у м д ы қ 
Варроннан 
(6 .Э .Д . 
Іғ.) бастап, XVII 
ғ .  д е й ін   С .т.  о сы л а й   бөлу 
сақталы п  келді,  те к  м ү ш е н ің  
орнына одағай кіргізілді. С.т. бөлу 
дүние жүзілік жалпы тіл  білімінің 
даулы  м ә с е л е с ін е   а й н а л д ы . 
Кейбір  тілшілер  С.т.-ын  лекси- 
ка л ы қ 
к а т е го р и я  
р е т ін д е  
қарастырса,  кейбіреулері  -   оны 
семантикалық қызметіне  байла­
нысты  қарастырады.  Ал  баска- 
лары С.т.-нажатқызу үшін сөздің 
м о р ф о л о го я л ы қ  б е л гіл е р ін е  
басты назар аударады.  Бірақ бүл 
критерий морфологиялық жүйесі 
жетілмеген  тілдерге  қолдануға 
келмейді,  мыс.: ағылшын тілінде 
сөзді С.т.-нажатқызу екі белгінің 
н е гіз ін д е  
ж ү з е г е  
а са д ы : 
семантикалық және синтаксистік. 
А.А. Реформатский  С.т.-н  грам - 
м атика.лы қ 
к а т е го р и я  
д е п  
есептеген.  Б асқа  тіл ш іл е р д ің  
айтуынша -  С.т.-ның мағынасы ең 
негізгі  белгі  болады  (Шахматов, 
Щ ерба,  С авченко).  С оны м ен 
қатар,  С.т. -  сөздің  лексикалық, 
грамматикалық  қатары  ретінде 
қарастырылып  олар  бірі-бірінен 
грамматикалық (морфология лық,
200


синтаксистік)  және  лексикалық 
қасиеттерімен ерекшеленуі тиіс. 
Осындай  көзқарас  қазіргі  тіл 
білімінде  қабылданған  болып 
есептеледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   274   275   276   277   278   279   280   281   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет