Салқынбай А., Абақан Е. с


ГЕНЕРАТИВТІ  ГР А М М А ­



Pdf көрінісі
бет66/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

ГЕНЕРАТИВТІ  ГР А М М А ­
ТИКА 
-   қар.  Генеративті  линг­
вистика.
ГЕНЕРАТИВТІ  ЛИ Н ГВ И С ­
ТИКА 
(лат.  generativus -  туын- 
дауш ы )  -   XX  ғ.  5 0 -6 0   ж ж . 
Н.Хомский  идеялары  негізінде 
лингвистикада  пайда  болған 
ф ормальды   б а ғы тты ң   бір 
тармағы.  Г.л.-да тіл формальды 
модель  (үлгі)  ретінде  қарас- 
тырылады.  Тілдегі  формальды 
м о д е л ьд ің   н е г із і  -   ө з ге р іс  
жасаушы (туындаушы) граммати- 
кал ар 
нем есе 
ө з г е р іс т ік  
грам м атикалар.  Бүл  теория 
АҚШ -та американдық дескрип- 
т и в и з м ге  
ж ә н е  
с ө й л е м д і 
қүрамына  қарай  синтаксистік 
талдау  тәсіліне  жауап  ретінде 
дүниеге  келді  (қар.  Дескрип- 
тивті лингвистика).  Г.л.  бірнеше 
терең қарама-қарсылықты алға 
тартты,  яғни:  «компетенцияны »
-   тіл  білуді  (competence)  және


ГЕР-ГЕР
тіл д і  «қолдануды »  ( p e r fo r ­
m ance)  ұсынды.  Т рансф ор­
мация  (ө з г е р іс )  туды руш ы  
гр а м м а ти ка  
ең 
алдымен 
сө й л еуш інің  тіл  б іл е тін д ігін  
анықтайды.  Бұл грамматиканың 
құрылымы  негізінен  үш  бөлік- 
тен  тұрад ы :  с и н т а к с и с т ік , 
семантикалық және фонология- 
лык.  Негізгісі  -   синтаксис,  ал 
қалған  екеуі  көм екш і  қүрал 
р е тін д е   болады.  Ө з ге р іс т ік  
гр а м м а ти ка д а   с и н т а к с и с т ік  
түсініктің  екі  деңгейі  болады: 
терең  (deep -  төрең  құрылым) 
және  үстірт  (surface  -   үстірт 
құрылым).  С интаксистік  тал- 
даудың  міндеті -  барлық терең 
ж әне  ү с тір т  қүры лы мдарды  
анықтау,  олардың  арасындағы 
сәйкестілікті қалыптастыру.
Жалпы түрде өзгеріс жасау- 
шы  гр а м м а ти ка н ы ң   сипаты  
мынадай болады: A=Z/X-Y, яғни 
орын  алмастыру  ереж елері 
болып  табылады,  бүл  жерде  A 
символы  Z  символына  өзгеру 
үшін,  оның  сол  жағында  X,  ал 
оң  ж ағы нд а  У  си м во л ы н ы ң 
түруы  қажет.  Г.л.  ережелері XX 
ғ.-дың 60-жж. кең тараған,  бірақ 
бұл  теорияға  қа рам а-қарсы  
(оппозициялы қ)  ағымдар  да 
пайда болады: мыс., генеративті 
семантика,  септікті  грамматика 
т.б.  70-жж.  Г.л.-ның  кептеген 
осал 
тұ с та р ы  
а й қы н д а л а  
бастады.  Мыс.:  семантикалық
бөліктің  рөлі  дұры с  бағалан- 
бауы,  әр  түрлі  құрылымы  бар 
тілдерде  қолданылмауы.  Бұған 
қарамастан, аталған теорияның 
терминдері  (мыс.:  терең  және 
ү с т ір т   құры лы м ,  т р а н с ф о р ­
мация  (өзгеріс)  т.б.)  лингвис- 
тикада қолданыс тапты.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет