Сборник международной научно-практической
жүктеу/скачать 11,88 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник зимней школыы 2019
| Кілт сөздер:
майбұршақ, себу мерзімі, өнімділік, шаруашылық құнды белгілер, вегетациялық кезең. Кіріспе Бүгінгі таңда адам тағамы мен ауылшаруашылық дақылдарының тағамында өсімдік ақуызының жетіспеушілігі жіті мәселелердің бірі. Бұл проблеманы дәнді бұршақ дақылдарын өндіріске ендіру есебінен шешуге болады, олардың ішіндегі ең маңыздысы майбұршақ ( Glycine max (L.) болып табылады. Майбұршақ – тағам, жемдік, техникалық және медициналық өнеркәсіптегі ең маңызды ақуызды-майлы дақылдардың бірі. Қазақстанда құрылған және аудандастырылған майбұршақ сорттары 39-43 ц/га өнім беріп, оның тұқымында амин қышқылдық құрамы әртүрлі 39-40% ақуыз және 19-23% май болады [1]. Соңғы уақытта Қазақстанда майбұршақ өндірісі арта түсуде (сурет 1). 1999 жылдан бері майбұршақ өндірісі елімізде 1 млн. тоннадан 16,9 млн. тоннаға дейін өсті [2]. Бұл адам мен жануар тағамын ақуызбен қамтамасыз етіп қана қоймай, еліміздің агроөнеркәсіптік кешенінің маңыздылығын арттыра түседі. Дегенмен, майбұршақ өсіруші негізгі аймақ Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік шығысы болып табылады. 2016 жылы Қазақстан Республикасы бойынша жалпы егістік ауданы 106,5 мың га құраса, ал Алматы облысында 97,7 мың га құрады, бұл жалпы майбұршақ егістігінің 90% осы облысқа тиесілі екенін көрсетеді. 2013-2020 жылдары ҚР агроөнеркәсіп кешенінің дамуы бойынша бағдарламаның негізгі бағыты майбұршақ өндірісін солтүстік және шығыс облыстарға ендіру болып табылады. Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық жағдайына бейімделген, әртүрлі стрестерге, әсіресе қуаңшылыққа төзімді сорттар қажет болады [3]. Аталған дақылдың селекциясы мен тұқым шаруашылығы Қазақстанда 40 жылдан астам уақыт жүргізілуде. 20-дан аса сорт құрылды, оның 12 қолдануға рұқсат етілді. Бұл сорттардың көпшілігі өздерінің вегетациялық кезеңі бойынша еліміздің оңтүстік-шығыс Сурет 1. Қазақстан Республикасы бойынша майбұршақ өндірісінің 1999-2018 жылдардағы өсу динамикасы (ҚР статистика агенттігінің деректері бойынша) облыстарына сай келеді [4, 5]. 1999-2014 жж. Қазақстанда әртүрлі селекциядан 70-тен аса сорт, 500-ден аса сортүлгілері сынаудан өткізілді. 2016 жылғы деректер бойынша Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген 36 майбұршақ сорты бар, олардың 12 өз еліміздің селекциясы. Қазақстан нарығына шет ел селекциянан сорттардың белсенді енуі олардық ақуыз мөлшерінің көп болуына және басқа да шаруашылық құнды қасиеттеріне 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 175 байланысты. Алматы облысында Алматы, Жалпаксай, Мисула, Перизат, Жансая, Радость, Казахстанская 2309, Эврика, Ласточка және 15 шет елдік (ресейлік, украиналық, сербиялық) сорттар өсіріледі [1]. Жұмыстың мақсаты – майбұршақ дақылының әртүрлі себін мерзіміне байланысты, өсу көрсеткіштерін, шаруашылық құнды белгілерін және өнімділігін зерттеу. жүктеу/скачать 11,88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|