Адамзаттың тұқымқуалаудағы патологиялық салмағы

Генетикалық көзқарастан барлық аурулар төрт топқа бөлінеді:

1. 
   Тұқымқуалайтын аурулар – себебі ретінде патогендік мутациялардың әсері; сыртқы ортаға байланысты емес.
   
2. 
   Аурулар, бұларға тұқымқуалаушылық себебі ретінде ғана қызмет атқарады, бірақ олардың айқындалуына мутацияланған гендердің әсері болуы керек те соған сәйкес ағзаның жағдайы да, ортаның әсеріде қатар жүруі тиіс. Ондай аурулар көбінесе бара – бара есейген сайын сыртқы факторлардың әсерінен: асыра шаршау, асыра тояттанудан, салқын тигізуден (қант диабетінің кейбір түрлері, буынның сырқырауы (подагра)).
   
3. 
   Аурулар, себебі сыртқы ортаның әсерінен болады, бірақ оның пайда болу жиілігі мен ауырлығы тұқымқуалаушылыққа бейім адамдар болып табылады (атеросклероз, гипертоникалық ауру, жаралар, туберкулез, экзема (есекжем, бөртпе).
   
4. 
   Аурулар, бұнда тұқымқуалаушылқ ешқандай рөл ойнамайды (көптеген жарақаттар, жұқпалы аурулар, күйіктер ж.т.б.). Генетикалық себептері тек патологиялық процесстердің өтуіне әсер етуі мүмкін, тез жазылып кетуіне, бұзылған қызметтердің қайтадан орнына келуіне.
   

Ағзаның реактивтілігі - ішкі және сыртқы ортаның жылжуына ағзаның өмір сүру өзгерістерімен жауап беруі. Олардың келесі түрлері бар:

• 
  Түрімен
  
• 
  Топтық
  
• 
  Жеке бастық
  
• 
  Физиологиялық
  
• 
  Патологиялық
  
• 
  Ерекшелік
  
• 
  Тән еместік
  

Топтық реакция – адамдардың белгілі бір топтары (немесе жануарлардың) сыртқы орта әсеріне барлық өкілдердің ерекше реакциясы. Ол белгілерге жататындары: жасы, жынысы, конститутциональді түрі, белгілі бір нәсілге жатуы, қан топтары, орталық нерв жүйесінің типі (түрі).

Мысалы, ерлерде буын ісігі, жаралар (язва), ұйқы безінің басының қатерлі ісігі, тәж қан тамырларының атеросклерозы, алкоголизм, ал әйелдерде – артрит (буындардың қабынуы), өтте тастың жиналу ауруы, өт қабының қатерлі ісігі, қалқанша бездің қызметінің бұзылуы ж.б.

Жеке бастың реакциясына әрбір адамның сыртқы және ішкі орта факторлар әсеріне жауап қайтару реакциясы.

Физиологиялық реакция дегеніміз ол сыртқы ортаның әрекеттеріне белгілі бір жауап, егерде ағзаның гомеостазы бұзылмаса.

Патологиялық реакция бұл ауру тудыратын себептерге жауап беру ерекшелігі және құрылымдық пен гомеостаздың бұзылу немесе жарақатталуынан болады.

Ерекшелік реакциясы ол ағзаның антигендерге жауап ретінде антиденелер өндіру болып табылады.

Тән еместік (ерекше емес) реакциясы ағзадағы кешенді өзгерістер және сыртқы сеьбептерге жауап ретінде пайда болуы, бірақ иммундық жауаппен байланысты емес.

8.Мутация дегеніміз не? 9.Гемофилия деген қандай ауру?10.Ағзаның реактивтілігі дегеніміз не? 11.Реактивтіліктің қандай түрлері бар?

• 
  Типтік патологиялық процесс.
  
• 
  Гиперемия дегеніміз не? Қан кету неден болады, оның себептері қандай?
  
• 
  Дистрофияның механизмдері туралы түсініктер. Ұлпалар мен жасушалардың өлуі. Некроздың себептері және оның түрлері.
  

• 
  Стаз;
  
• 
  Ишемия;
  
• 
  Қан кету;
  
• 
  Инфаркт;
  
• 
  Тромбоз;
  
• 
  Эмболия.
  

Жалпы артериальды гиперемия дегеніміз айналымда жүрген қанның мөлшері әлдеқайда көп болуы мүмкін, бұндай жағдайлар сирек кездеседі.Көбінесе артериальды гиперемия жергілікті патологиялық процесс ретінде болады, белгілі бір аймақтарда қалыпты жағдайға қарағанда қан көбірек келіп, ал кететін қанның мөлшері қалыпты. Оның пайда болу себептері кейбір ұсақ қан тамырларының (артериолдар мен капиллярлар) кеңеюінен мүшенің қызметінің күшеюінен және сонда зат алмасу процесін үдетеді.

Артериалды гиперемияның келесі түрлері бар:

• 
  Ангионевротикалық – қан тамырларын тітіркендіріп кеңейтетін немесе қан тамырларын тарылтатын нервтердің салға ұшырауы;
  
• 
  Коллатеральды – магистральды артериальды қан тамыры бойынша қан ағудың қиындауы;
  
• 
  Постанемиялық – артерия қан тамырлары қысылуынан (ісіктен, қуыстарда сұйықтықтың жиналып қалуы ж.б.), ұлпадағы қаназдылық, бірақ тез жойылып кетуі мүмкін;
  
• 
  Вакатты – барометрлік қысымның азаюымен байланысты айқындалады, мысалы, сүңгуір мен кессондық жұмысшылардың тез жоғары көтерілуінен (жоғары қысымнан), газдық эмболиямен, тамырлардың тромбылануымен және қанқұйылуымен; жергілікті вакаттыгиперемия теріде дәрігерлік банкілер салғанда байқалатын, сиретілген аймақтара бос кеңістіктердің құрылуы;
  
• 
  Қабынудан – оның айқындалуы негізінде ұсақ артериялар мен капиллярларда қанның мол мөлшерде болуы.
  

• 
  Стаз – бөлек капиллярларда, ұсақ артерияларда және веналарда қан ағудың тоқтап қалуы;
  
• 
  Ишемия – патологиялық процесс, белгілі бір мүшеде немесе ұлпада қанның құрамы (көлемі) қалыпты жағдайға қарағанда азаяды. Ишмияның жергілікті түрлеріне жататындар: ангиоспазмалық – қан тамырларыңын тарылып (қысылып) қан тамырларын тарылтатын нервтердің қозуынан болады; абтурациялық – артерия қантамырларының тромбымен немесе эмболиямен бітеліп қалуы; компрессиялық – артерияның ісікпен, жгутпен, іріңмен ж.б. қысылып қалуы.
  

Тромбоз – қаннан тығыз массалардың бөлініп, қан тамырлар қабырғаларында немесе жүрек қуыстарында жиналуы. Сол жиналған массаны тромб деп атайды. Тромбылардың келесі түрлері болады:

• 
  Ақ – тромбоциттерден, фибриннен және лейкоциттерден тұрады; жәй құралады қанның ағысы жылдам болғанның өзінде (көбінесе артерияларда);
  
• 
  Қызыл – тромбоциттер, фибриндер және лейкоциттерден басқа көптеген эритроциттер кездеседі, бұлар қанның жәй ағуына қарағанда тез құралады;
  
• 
  Аралас – жиі кездеседі; құрылысы бірнеше қабат және шұбар болып келеді; ақ та, қызыл да тромбылар кездеседі.
  

Некроз (өлу, «жергілікті өлу») тірі ағзада жасушалар мен ұлпалардың өлуі.

• 
  Клиникалық зерттеу тәсілдері
  
• 
  Параклиникалық зерттеу әдістері (антропометрия)
  
• 
  Дененің термометриясы
  
• 
  Аспаптармен және қызметтік зерттеу тәсілдері
  

• 
  сұрастыру;
  
• 
  физикалық тексеру, дәрігердің сезім мүшелерінің көмегімен жүргізіле-ді;
  
• 
  қарау;
  
• 
  перкуссия (саусақпен соғу);
  
• 
  пальпация (саусақпен сипау);
  
• 
  аускультаия (тыңдау).
  

• 
  антропометриялық;
  
• 
  термометриялық (дененің қызуын өлшеу);
  
• 
  аспаптар мен функциональдық;
  
• 
  сәулелік (рентгенологиялық және магниттік тербелмелі жүйелік);
  
• 
  ультрадыбыстық;
  
• 
  радиоизотопты;
  
• 
  термографиялық (интроскопия, жылу арқылы);
  
• 
  эндоскопиялық;
  
• 
  зертханалық;
  
• 
  қызметтік сынамалар және басқалары.
  

• 
  мектепте денешынықтыру мен спорт секцияларына қатысуы;
  
• 
  қазіргі уақыттағы спорт түрі;
  
• 
  мамандығы (дәрежесі);
  
• 
  қазіргі кездегі машықтану-кезеңі, жұмасына жаттығу сабақтарының саны, әрбір сабақтың ұзақтығы, спортшы бұл сабақтардың ауырлығын бағалауы;
  
• 
  көңіл-күйі;
  
• 
  спорттық нәтижелердің өсуіне қанағаттануы немесе қанағаттанбауы;
  
• 
  күн кестесіне, жаттығуларына және демалыс сағаттарына жалпы сипаттама;
  
• 
  таңертеңгілік жігерлендіретін жаттығулар;
  
• 
  шыңдалудың қосымша амалдары ж.т.б.
  

• 
  конститутциональді (дене құрылысы) типін;
  
• 
  дамуындағы кішігірім ауытқулар;
  
• 
  тірек-қиыл аппаратының қызметтік жағдайындағы көзге байқалатын зақымдар белгілері;
  
• 
  кейбір аурулармен патологиялық жағдайлардың сыртқы белгілері.
  

Кейбір аурулармен патологиялық жағдайлардың сыртқы белгілеріне жататындары:

1. 
   бет терісінің түсі;
   
2. 
   мұрынмен тыныс алудың бұзылуының айқындалуы;
   
3. 
   көз ерекшеліктері;
   
4. 
   ерін мен тілдің жағдайы.
   

• 
  бойдың ұзындығы;
  
• 
  дене массасы;
  
• 
  көкірек қуысының көлемі;
  
• 
  өкпенің тіршілік сиымдылығы.
  

Оларды бағалау үшін жиі қолданылатын тәсілдер:

• 
  антропометриялық пішіндер мен стандарттар;
  
• 
  корреляциялар;
  
• 
  индекстер немесе көрсеткіштер;
  
• 
  персентильдер.
  

Қызудың жоғарлау дәрежесіне байланысты ажыратады:

• 
  37,0- 37,5ºC-дене қызуының аздап көтерілуі (субфебрильді);
  
• 
  37,5-38,0 ºC-дене қызуының жоғарлауы;
  
• 
  38,0-39,0 ºC-орташа жоғарлауы;
  
• 
  39,0-40,0 ºC-жоғары болуы;
  
• 
  >40,0 ºC-өте жоғары;
  
• 
  >41,0-42,0 ºC- дене қызуының тым жоғары болуы.
  

• 
  электрокардиография;
  
• 
  фонокардиография;
  
• 
  поликардиография;
  
• 
  электроэнцефалография;
  
• 
  реовазоэнцефалография;
  
• 
  электронейромиография.
  

уақытта ЭКГ, ФКГ тіркеу тәсілі. Сфигмография-тамырлар арқылы қысымның көтерілген толқындарының тарауын артериальды қабырға тербелістерін графикалық тіркеу тәсілі.

• 
  Нерв жүйесінің негізгі тексеру тәсілдері
  
• 
  Вегетативті нерв жүйесін тексеру тәсілдері
  
• 
  Нерв жүйесінің кейбір ауруларының белгілері
  

• 
  шағымдарға талдау жасау;
  
• 
  психикалық ортаны тексеру;
  
• 
  қимыл-қозғалыс жүйелері (соның ішінде рефлекстерді);
  
• 
  сезімтал орта;
  
• 
  ми нервтері;
  
• 
  вегетативті нерв жүйесі.
  

• 
  көңіл-күйдің өзгеруі (депрессия, эйфория, ашушаңдық ж.т.б.), ұйқы, жадтың бұзылуы, қалшылдау ұстамалары;
  
• 
  көзде екеулену, бас ауруы, бас пен беттің жансыздануы, бет бұлшық етінің әлсіреуі;
  
• 
  есту аппаратының, жұтудың және сөйлеудің бұзылулары;
  
• 
  аяқ-қол бұлшық еттерінің әлсіздігі, қимылдардың тежелуі, аяқ-қолдардың жансыздануы немесе тесіп ауруы;
  
• 
  қимыл координациясының бұзылуы, кеннеттен естен танып қалу, бас айналуы;
  
• 
  несеп шығару мен үлкен дәреттің және басқаларының жұмыстарының бұзылуы.
  

• 
  Парез (шала салдану)-еркін қозғалыстардың бұзылуы- күшінің азаюы.
  
• 
  Сал- еркін қозғалыстардың мүлдем болмауы.
  
• 
  Гиперкинездер-еріксіз қозғалыстар және бұлшық ет тонусының өзгеруі.
  
• 
  Атаксия-дәлдік пен координацияның бұзылуы.