Қазақ-жоңғар және қазақ-қытай қатынастары

1750 жылы Ж оңғария- 

да Л ам а-Д орж ы ны ң билік басына келуі өзара қы рқы сқан күрестің қайта- 

дан  тұтануы на  әкеп   соқты.  Бұл  күресте  ж еңіліс  тапқан  Даваци  нойон 

жиендері Әмірсана мен Байнджурды алып,  1751 жылдың көктемінде қазақ- 

тарға қаш ы п  келіп,  оларды  абақ-керей лердің  билеуш ісі  Қ ож аберген ба­

ты р  қабы лдады .7  Ж оң ғари ян ы ң   билеуш ісі  өзін ің   саяси  бақталастарын 

қайтары п  беруді талап етті.  1752 ж ы лды ң ж азы нда ордада  Орта жүз  бен 

Үлы  ж үздің  баты рлары   мен  рубасы лары ны ң съезі  болып,  онда  Абылай 

ж ә н е баты рларды ң көпш ілігі Давациді  қолдауды жақтады.  Бұл  шешімді 

қабылдау кезінде содан аз уақыт бұрын елшілікті бастап Ж оңғарияда бо­

лып қайткан ж әне Лама-Доржы жағдайының әлсіздігін жақсы білген Төле 

би шешуші  рөл атқарды.

К азақтардың Даваци нойонды беруден бас тартканына ашуланған Ж о- 

ңғария билеушісі Л ама-Д орж ы  Орта жүзге Сайын-Бөлек пен Ш адыр бас- 

қарған  әск ер   ж іберді.  Ж оң ғарлар  О рталы қ  Қ азақстанда  көш іп  жүрген 

үйсін, уақ ж ән е керейлердің қоны стары на шабуыл жасады.  3 мыңнан ас- 

там  қ а за қ  түтқы нға  алы ны п,  орасан  көп  мал  мен  мүлік  колға түсірілді.8 

Бұған жауап ретінде Абылай С айын-Бөлекке қарсы Давациді жіберді, оған 

Қ ож аберген басқараты н абақ-керейлердің жасағын күш ейту үшін  казак 

ұлы стары нда тұткы нда жүрген барлы к ж оңғар ж ауы нгерлерін де косып 

берді. Сонымен бірге ірі аукымды соғыскадайындыкбасталды, казақауы л- 

дары  асығы с  Тобыл  мен  О бағанға  көш ірілді,  ка'зақ  ж асактары   Торғай 

өзенінде жиналаты н болып белгіленді.9

1753 жылдың жазында ж оңғар әскерлері казак дал асы на тағы да басып 

кірді,  алайда  Д авацидің  1753  жылғы  кы ркүйектегі  Ж оң ғари ян ы ң  терең 

түкпіріне ж асаған батыл жоры ғы  Л ам а-Д орж ы ны ң өлтірілуіне жеткізді. 

Даваци ж аңа контайш ы  болып ж арияланды , ол бірден Абылайға елшілік 

ж іберіп,  өзін ің   ризаш ы лығы   мен  досты ғына  сендірді.  Қ азактарды ң  іс 

ж үзінде  ж еңуі  ж ән е  Ж оң ғари яда  қазақтарды   ж актауш ы ны ң  билік  етіп 

отыруы  к а зак  ж үздерінде  Абылай  сұлтан  беделінің  күш ею іне  жеткізді. 

Алайда дала өңірінде бейбітшілік ұзақка созылмады. Даваци билікті ұстап 

тұра алмады. О ны ң бұрынғы одақтасы әрі туысы, казактар жағынан кол- 

дау тапқан Әмірсана оған карсы шыкты. Ж ағдайдың жаңадан шиеленісуін 

О рталы қ А зияда белсенді  басқы нш ы лы к саясат жүргізіп келген Цин им- 

периясы шебер пайдаланды.

XVIII ғасырдың 50-жылдарының орта шеніне қарай Цин әскерлері Ж оң- 

ғарияның шекарасында тұрып, басып кіруге дайындалды. Давацидің өлсіреуі, 

Әмірсана  мен  оның  казақ одақтастарының  жеңістері  мәселенің  шешілуін 

тездеггі.  1755 жылдың акпанында император Цянь-лун шабуылға шығу тура- 

лы бұйрык берді, онда атап айтканда, «егер әскерді дереу жорыкқа шығарма- 

сак, казактардың жолы болады да, олар өз пайдасына жетеді» делінген.10 Бұл 

арада Абылай ж әне Әмірсананың ағасы Батма-Церен баскарған, Іле бойында 

және Бороталда Давацидің жактастарын талкандаған қазақ жасактары айты- 

лып оты р.11

248

Басып кіруге Әмірсананың Цин үкіметіне 

өзвра  кыркыскан  күресте  көмек  көрсету 

туралы өтініш жасауы ресми дәлел  болды.

Көктемде 

қ ы т а й  

әскерлері  Әмірсананың 

ж п с а к т а р ы м е н  

бірге Жоңғарияның аумағы- 

на 

К ір іп , 

Давациді  оп-оңай  талқандады.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: