САУДА. ЖӘРМЕҢКЕЛEP. КӘСІПШІЛІКТЕР. ӨНЕРКӘСІП

Қ а за қ  ө л кесін ің  бірте-бірте  капиталистік  қаты настар  өрісіне тарты- 

луы   халы қты ң эк о н о м и к ал ы к  өміріне,  атап  айтқанда  сауданы ң нысаны 

мен мазмұнына аз өзгеріс енгізген жоқ.

Іш кі сауда екі нысанда: айырбас ж әне ақш а арқылы жүзеге асырылды. 

Егер  соңғы сы н  көбінесе  бүкіл  өлкені  ж айлап  орналасқан  оры с-украин 

ш аруа тұрғындары ж әне казак станицалары жүргізсе, айырбасты көбінесе 

көш пелілер жасады.

Географиялық орналасуы себепті бұрынғысынша Орта жүздегі бұрынғы 

округтік приказдар,  Кіші жүздегі бекіністі шептер маңындағы экономика- 

лы к ошақтар, Жетісу мен Оңтүстік Казақстанныңжаңадан құрылған қалала- 

ры, көп адам тұратын кыстактары айырбас саудасының орталықтары болды, 

оларға  казак  ауылының  шаруашылық  жағынан  окшаулануын  неғұрлым 

әлсірететүсу үшін көшпелілер мен отырыкшы тұрғындар арасындағы делдал- 

дык рөл берілді. «Казак даласының шикізат өнімдерін, Орта Азия өнеркәсібі 

бұйымдарының бір бөлігін орыс өндірісінің өнімдеріне айырбастау»152 айыр­

бас саудасының басты объектісі болды. Бұл орайда  Орынбор, Троицк, Пет- 

ропавл, Верный, Семей сиякты айырбас сауда-саттығының дәстүрлі орталық- 

тарының айналымдары  50-жылдардың аяғында-ак елеулі  мөлшерге жетіп, 

бірнеше миллион сомды кұрады.153

60-жылдардағы өкімш ілік реформалардың жүргізілуіне, Орталық ж әне 

С олтүстік  Қ азақстанны ң бай табиғи ресурстарын ш аруаш ы лы қж ағы нан 

игеруді  кеңейту жөніндегі үкімет саясаты ны ң белсенді жүргізілуіне бай- 

ланысты эконом икалы к өмірді жандандыра түскен жаңа орталықтар, атап 

айтканда  А км ола,  П авлодар,  Қ арқаралы ,  Баянауыл,  Қ азалы ,  Ж аркен т 

пайда болады.  Айырбас саудасы XIX ғасы рдьіңорта ш еніне дейін Петро- 

павл, О рынбор, Семей тарихында болғанындай қаланы ң өзінде емес, кай- 

та аталған калалардың шегінен тыс едәуір каш ықтыкта жүргізілді. Мыса- 

лы, Акмолада мал саудасы каланы ң оңтүстік жағында, одан  1 - 2  шакырым 

жерде  орналасты ;  малдың  көп ш ілік  бөлігі  азы қтанды ру  үшін  «өдетте» 

қала шетінен едөуір каш ы қ жерде бағы лды .154

Мал  өнімдерін  ұксату  жөніндегі  өнеркәсіптің  қалыптасуы,  мұндай 

кәсіпорындардағы еңбек бөлінісінің орын алуы калаларда немесе ірі коныс-