Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

жикеы- 

дамаса,  м ейм анны ң  билер  соты на  ж үгін уге  де  қүқы ғы   бар  еді.  Әдст 

(дөстүрлі  кұқы қ)  бойы нш а  мейман  өзі  кеткен ге дейін  үй  и есін ің  толы қ 

қорғауында болды. Бұл құқы қ мейман ош ақ иесінің жауы болған жагдайда 

да қолданылды.  Үй иесі  мейман өз үйінде болған  кезде одан  кек  қайтара 

алмады.  Керісінше қожайын өз мейманын оның басқа жауларынан қоргауга 

міндетті болды.

Қазактар арасындатамыр болу дәстүрі ежелден кеңтаралған.  Біреулерін 

—  олардың  ата-аналары,  екінші  біреулерін  жалпы  жаумен  күрестегі  оз 

мүдделерінің ортақтығы табыстырды,  ал  үшіншілерін  әр түрлі тұрмыстық 

қам-қарекетбарысындағы адалдықжақындастырды. Сыйластықтың асқан 

белгісі  —  бір-бірінен  жақсы  кыран  құс,  жүйрік  тазыға  дейін  қалап  алуга 

құқылы болды. Тамыр болу куәлар қатысып отырғанда, өте салтанатты жағ- 

дайда жасалды, кылышты немесе қанжарды сүйіп, мәңгі адалдықтуралы ант 

берілді.

Халық қайғылы өлімді, ағайын-туыстың каза болуын «естірту» дәстүрі 

арқылы  ж еткізген .  Х алы қ  арасы нда  «естіртудің»  ш еш ен д ік-ш еберлік 

негізінде қүрастырылған көптеген үлгілері болды. Ертедегі діни нанымда- 

рға байланысты ғұрып бойынша әйелдер марқұмды «жоқтау» айтып шыға- 

рып  салған.  Ү зақ  уақыт  ж оқтау  айтып,  қатты   қайғы ны   білдіру  белгісі 

ретінде жесір өз бетін өзі тырнау (бет жырту), ер адамдар жерлеуден кай- 

тып, маркұм жатқан үйге жақындаған кезде аттарының басын бос жіберіп, 

ер үстінде  оңды-солды  ш айқалы п,  «ой  бауырым» деп дауы с  салу,  катты 

қайғырғанын білдіріп, жылап, ерден құлап түсу рәсім інің кейбір белгілері 

бертінге дейін сақталған.  Марқұмды еске түсіру үшін оны ң қайтыс болған 

күнінен ж етінш і, қы рқы нш ы  күндері ж ән е бір ж ы лды ғы нда ас берілген. 

Ж есір қайтыс болған күйеуін бір жыл бойы аза тұтқан.

Қ азақтар 22 наурыздағы көктемнін; күн мен түн теңесетін күніне тұстас 

келетін Ж аңа ж ылдың келуін (Н аурыз) жыл сайы н ежелден көңілді мей- 

рам ретінде атап өткен. Әйелдер дәстүрлі рәсімдік тағам — «наурыз көже» 

дайындап, оны келген қонаққа берген. «Наурыз коже» өз құрамы жағынан 

құрама болды, яғни міндетті түрде 7 дәм түрінен (мысалы:  су, тұз, ет, сүт, 

пияз,  бидай ж әне тары; қолда бар дәм н ің  кез келгені) құралуға тиіс бол­

ды.  Наурызды  мерекелеу  күні  халы қ арасы нда  «Ү лыстың ұлы  күні» деп 

аталды. Сол күні жасына, жынысына ж әне әлеуметтік жағдайына қарама- 

стан тойлауға катысушы адамдардың тендігі сақталды.

Наурыз күні халықтың жаппай бір-біріне деген мейірім, ықыласы арт- 

ты, тіпті Наурыз кезінде жауласушы ж ақтар арасында да татулы қ орнады. 

Ү лы сты ң  ұлы  күні  қүрм етіне  адамдар  ө зд ерін ің   арасы ндағы   ең  ауы р 

реніш терін  де  кеш ірді.  Қ азақ тар  арасы нда  діни  сипаттағы   «құрбанды қ 

шалу» рәсімі кең колданылды.  Құрбандық шалу соғыстың аяқталуы,  ұлы- 

ның  ш айқас  алаңы нан  аман  оралуы ,  ш аңы раққа  ұл  перзенттіғі  келуі, 

өлімнен аман  калу, тасатты қ беру, сүйек жаңғы рту, т.б.  салт-ж оралғы ла- 

рға байланысты ж үзеге асырылды.  Қ ұрбанды қка м үм кіндігінш е «бозқа- 

сқа» (қой), «ақбоз ат» (ж ы лқы ) шалу кең қолданылды.

Ж оғары да  айты лғандардан  қ азақтарда  ғұры п ты қ  м әд ен и ет  халы қ 

өмірінің барлы қ дерлік ж ақтары н қамты ғаны, онда зор маңы з атқарғаны  

көрінеді.

403

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: