X V III-X IX   ҒАСЫ РДЫ Ң  АЛҒАШ ҚЫ  ҮШ ТЕН  БІРІНДЕГІ

 

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ

 

XVIII—XIX 

ғасы рды ң бірінш і  үштен  бірінде қ а зақ х а л қ ы н ы ң  мәдениеті 

өткен 

дөуірдің мәдениетімен, оның озы қ дәстүрлерімен сабақтасқан бай- 

ланы ста болды.

X V III ғасырға дейін қазақ ақы ндары ны ң есімдері,  олардың әрқайсы - 

сы ны ң ш ығармаш ылығы, олар өмір сүрген уақыт белгісіз дерлік еді. Сы- 

пыра ж ы рау,  Ш алки із ж ы рау ж ән е басқалар ш ежірелерде,  әңгімелерде, 

аң ы здарда,  эпостарда ғана аталады,  б ірақ оларды ң өмірі  мен  шығарма- 

шылығы туралы накты деректерді  біз білмейміз.  Қ азақ ж ерл ерін ің едәуір 

б өлігі  Р есей ге  қосы лған   X V III  ғасы рды ң   орта  кезін ен   бастап  ж ән е 

әсіресе XIX ғасы рда орыс ғалымдары мен казак зиялы лары ны ң ж екеле- 

ген  ө к іл д ер і  ак ы н д ар ,  суы р ы п сал м а  ж ы рш ы лар,  ж ы р ау л ар   туралы  

мәліметтер ж инап, тіпті олар шығарған әндер мен жырлардың мәтіндерін 

ж азы п ала бастады.  А қы ндар мен ж ы рш ы ларды ң кейбіреулері  өз туын- 

дыларын жазып отырды. С оны ң арқасында олардың өлендерініңтүпнұсқа 

мәтіні сакталып калған. XIX ғасырдың ортасынан бастап жекелеген акын- 

дарды ң өлендері мен жы рлары  ж ариялана бастады.  Бұл ж екелей поэзия- 

лы к ш ы ғармаш ы лыктың айкын көрініс тапкан ж әне дами бастаған дәуірі 

болды.

атакты  ж ы рау Б ұкар Қ алқам ан ұлы н ы ң  (1668-1781) бірнеш е туы нды ла- 

ры  сақтал ған .  Б ұқар ж ы рау осы  күнгі  П авлодар облы сы ны ң  Баянауы л 

ауданы   аум ағы нда ту ы п -ө скен .  Ол  тәуел сіздікті  сақтау  ж ә н е  нығайту 

идеясы н   білдірген  көп теген   д и д ак ти к ал ы қ  өле+і-толғаулар  ш ы ғарған, 

Орта ж үз ханы А бы лайды   колдап,  кейбір ж ағдайларда  А бы лайға оны ң 

ж үздерді  б аск ар у   ж өн індегі  істерін е,  он ы ң   әр  түрлі  таластар  мен  дау- 

шарларды талкылауы кезінде елеулі ықпал жасап отырған. Сонымен бірге 

Бұкар өз шығармаш ылығьінда өз зам аны ны ң жекелеген маңызды тарихи 

о қи ғалары н  дұры с  бейнелеп  көрсетті.  Б ұкар ж ы рау ш ы ғарм алары ны ң 

өзекті тақ ы ры п тары н ы ң  бірі  — О танға деген сүйісп ен ш ілік,  ұлтжанды- 

лық. Ол қазак халқы ның ж оңғар басқыншыларына қарсы азаттык күресін 

ж ы рлады , халы қты  б ірлікке,  ерлікке ш ақы рды , бұл күрестің қаһарм ан- 

дары   —  Б өген б ай ,  Қ аб ан б ай ,  Ж ә н іб е к   баты рларды   дәріптеді.  «Тілек», 

«Эй,  Абылай»,  «А скар тауды ң өлгені...» деген ж ән е баска толғаулары н- 

да  ол  адам  өмірі  ж өн е  м ораль  ж өн індегі  өз  ойлары н  өлеңм ен  бейнелі 

түрде айтып  береді.

Ж ы рау  қазақты ң   барлы қ  үш  ж үзін  біріктіріп,  бір  орталы кка  қараған 

күшті  мемлекет болуы ң армандады.  Қ азақстан  сырткы  жаулардың шап- 

қыншылығымен жөне ішкі өзара тартыстан әлсіреген замандағы хандардың 

ішіндегі айбарлысы Абылай болды. Бұкар хан бейнесін халықтың ең жақсы 

идеяларын  ж үзеге  асыруға  тиісті  қайраткер  ретінде  жырға  қосты,  оның 

Ресей мен Қытай арасында өз мүддесін қорғап қалу саясатын мақұлдады.

Бұқар табиғи шешендігі арқасында хан, сұлтан ж әне ірі феодалдар ара­

сында ғана емес, халы қ арасы нда да зор беделге ие болып,  XVIII ғасыр- 

дағы казақтарды ң қоғамды қ санасы на игі ықпал еткен аса қуатты идеоло- 

гиялық күш  кызметін атқарды.

404

Ө зге  ж ы раулард ы ң   — Т әтіқ ар а,  Ү м бетей,  Ш ал,  К отеш  

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: