Жыршы.  Суретші  Н.Г.  Хлудовтың

 

картинасы  (Қазақстан  Республикасы

 

Мемлекеттік  Орталық

 

мұражайының  қорынан).

М у зы к а ,  п о э зи я   ад ам д а р д ы ң  

дүниеге  деген  көзқарасы н ы ң,  мо- 

ральды қ негіздер  мен  эстетикалы қ 

талғамдарының қалыптасуына ора- 

сан зор ыкпал жасап отырды.

Репертуар. 

XVIII  ғасырда — XIX 

ғасырдың бірінш і  жартысында  му­

зыка өнері өткен замандар туынды- 

лары ны ңтандаулы  үлгілерін сактау 

ж ән е  олармен  сабақтас  халықтың 

күнделікті  өмірімен тікелей байла- 

ны сты   ж а ң а   ш ы ғар м а л ар   ж асау  

негізінде дамыды. Әншілер мен му- 

зы канттарды ң репертуарында  кос- 

м ологиялы қ  такыры птағы   -   жүл- 

дыздар туралы,  ай,  күн ж ән е басқа 

планеталар жайлы, демонология та- 

кырыбындағы  — ж езты рнақ,  жы н- 

пері  жайлы  әндер  мен  күйлер  бол- 

ды; ауылдарда баксылардың балгер- 

лік әрекеттері кезінде «арбау» сары- 

ны  да  оры ндалаты н  болды.  Б ірақ

Орта А зия мен  К азақстан  халы қтары н белгілі  зерттеуші  В.  В. Радловтың 

дұрыс атап көрсеткеніндей, қазақ халқының өз өлең-жырларында бәрінен 

гөрі  арты ғы рақ  бағалағаны   «кайдағы  бір  керемет  ж ән е  ертегілік  дүние 

болған ж ок, керісінш е ол өлең-жырлары мен өн-күйлерінде өзінің өмірін, 

ө зін ің сезім д ер і  мен талпы ны стары н білдірді... ақылға сыймайтын ж әне 

жаратылыстан тыс нәрсені емес, кайта шын бар нәрсені жырлады».3 Ш ын- 

д ы қ  өмір  көптеген  алуан  түрлі  ли р и кал ы қ  ж ән е  өзін ің   әуендері  мен 

мәтіндері жағынан неғұрлым тұрақты   болып келетін отбасылық-салттық, 

отбасы лы қ-тұрм ы сты қ  ж ән е  ең б екке  арналған  өлендер  мен  күйлерден 

к ө р к ем   к ө р ін іс  тапты .  О ларда  әл еум еттік  тең сізд ік ,  э к о н о м и к ал ы к  

тәуелділік, ад ам н ы ң ж еке басын кемсітуш ілік ашып көрсетілді.  Мысалы, 

той салтының музыкасы жарқы н поэзиялы қ көтеріңкі рухымен, қуаныш- 

ты ж ән е қайғы лы  сезім дерінің шыншылдығымен ерекшеленді. Той «Той 

бастар»  өлеңімен  немесе  күйімен  басталаты н,  оларда  күйеу мен  калы ң- 

ды қты ң ата-ан асы , туған-туы стары   мен  бүкіл  руы ны ң кадір-қасиеті  ас- 

пандата мадақталатын да, екі ж асқа отбасылық бақытты өмір кешетіндері 

айты латы н. Ж астард ы ң  оңаш а  кеш терінде  «Ж ар-ж ар»  -  болып ж аткан 

о қ и ға  ж а й ы н д а  қ о л м а -қ о л   ш ы ғары п   ай таты н   т а п қ ы р л ы қ   өл ең д ер 

ж өн інен, ж ары сқа түскен  қы здар мен ж ігіттердің айтысы  болып отыра- 

тын.  А та-ана, туған-туы скан, ауылымен қош тасарда ұзатылып бара ж ат­

кан кы зды ң мұңлы  әні  — «Қыз қош тасуды»  немесе «Сыңсуды» айтатын. 

К үйеудің ауы лы нда оны  ки із үйдің табалды рығы  алдында ғибрат-өнеге 

өлеңі  «Беташ армен» қарсы  алатын.

Ж ы раулар мен ж ы рш ы лар эп и калы қ ж ән е тарихи ж ы рлар мен аңы з- 

дарды орындағанда, өздеріне тән әуендік сарындарды, сондай-ақ әндік және 

аспаптық формаларды да пайдаланып отырған. Бірақ эпосты орындаудың 

неғұрлым кең  тараған түрінің си н крети калы қ, яғни  түйдектете айтатын

410

сипаты болды, оған эндету, аспапта ойнау, бет пішін  мен 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: