жаңа   к ө зқ а р а с т ы   д ам ы тты .  Ж а с   ұр п ақты   т ә р б и е л е у д е г і  ә д е б и е т т ің   үлы

к ү ш ін   к ө р с е т т і.  А қ ы л  мен  ж ү р е к к е   қ о р е к   б ер етін   к ітап та р   ж а зу  

к аж еттігін  айтты .

К өркем   сө зд ің   м ейлінш е  ж оғары  дам уы на ж ету, п о эзи ян ы ң  қоғам - 

д ы қ   р ө л ін   а н ы қ т а у   ж ә н е   осы   н егізд е  ж а ң а  к ө р к е м д іқ   ә д іс к е   кол 

ж е т к із у   ұлы  А б ай д ы ң   үл есін е  тиді.  Е уроп а  ж ә н е   оры с  к л ас си к ал ы қ  

әд еб и етін   ерк ін   м ең герген  ол  к ө р к ем д ік  таны м  мен талғам ға ж аң а та- 

л а п т а р   кой д ы ,  ж а ң а  үлгідегі  п о эзи я   ж асады .  Орыс  тіл ін ен   к л ас си к а- 

л ы к  әдебиет үлгілерін аударды, олар төл әдебиетпен  катар, зор ықылас- 

пен  қабы лданды .  А бай  ш ы ғармаш ы лы ғы   к а зак  әдебиетінде ж аңа эсте- 

т и к а л ы қ  п ринцип  калы птасты рды .

X IX   ға с ы р д а ғ ы   қ а з а қ   ә д е б и е т і  ұ л т т ы к   д ар ы н д ы   т ұ л ғ а л а р д ы ң  

к ө п т ігім е н   де,  б ір -б ір ін е   мүлде  ұ қсам ай ты н   д ара  туы н д ы л ард ы ң   сан 

қы рлы  сипаты м ен де  ерекш еленеді.  Ж еке п оэти калы қ ш ы ғармаш ы лы қ 

и елері  — халы қты ң  ауы з  әдебиеті  д әстүрлерін  ж аң а  ны сандарм ен  бай- 

ытып, дәстүрлі  п оэзи я  ы рғақтары н  күрес  құралы на айналды рған ақы н- 

дарм ен  қатар, айты с ө н ер ін ің  ш еберлері,  ән ш і-сазгер л ер ,  қи сса оры н- 

д ауш ы  ж ы р ау л ар  д әстү р ін   ж алғасты руш ы лар да  болды.  О ларды ң бәрі 

әд еби ет үрдісіне б елсене араласы п,  өркайсы сы   өзд ерін ің  ш ы ғармаш ы - 

л ы қ  к ү ш -қ у а ты н а  қарай   халы қ өм ірін  ж ы рлады ,  ж алпы   әдеби  арнаны  

ж а ң а  туы н д ы ларм ен   бай ы туға үлес  косты .

А қ ы н д ар айты сы   — қ а з а қ  әдеби  ш ы ғарм аш ы лы ғы ны ң ертеден келе 

ж а тқ ан  тү р л ер ін ің  бірі.  Ғ асы рл ар  бойы  ж алғасы п, дамы п  келе ж атқан  

бұл  ө н е р   қ о ға м   ө м ір ін е   қ а з ір г і  у а қ ы тта  да  қ ы зм е т  етуде.  Бүры н  

ж ұ р тш ы л ы қ ты ң  ақы н ды  тан уы н ы ң  сө зс із  ш арты  он ы ң  ақы н дар айты - 

сы на қаты сы п ,  ө зін ің  о ры н д ауш ы лы қ ш еберлігім ен, тап қы рлы ғы м ен, 

білімімен  б әсекелесін   ж еңіп, ты ңдауш ы ларды ң ілтипаты на бөленуінен 

басталаты н.  С онды қтан өзін  п оэзи яға арн ағы сы кел ген   әрбір жас ақын 

ең алды м ен  ақ ы н д ар ай ты сы н а дай ы н д алы п ,  айты с кезін д е п айдалану 

үш ін  б елгілі  бір  рулар,  о лард ы ң  белгілі  өкілд ері  өм ірін ен   қаж етті  де- 

ректерм ен   қ ар у лан ған .  XIX ғасы рдағы   қ а за қ  өдебиетінде осы ндай  ай- 

ты стард а ө зін ің  п о эти к а л ы қ  ш еберлігім ен ,  ш еш ендік  өн ерім ен , тап қ- 

ы р лы ғы м ен ,  х ал ы қ   өм ірін   тер е ң   білуім ен   ерекш е  к ө зге  түсіп ,  зор 

іл ти п атқ а,  д а ң қ қ а   б ө лен ген   к ө п теге н   ақ ы н д ард ы ң   есім дері  белгілі. 

О л ар д ы ң   қ а тар ы н д а  Ж а н а қ ,  Ш ө ж е,  Ш о р тан б а й ,  О ры н бай ,  Т ү б ек, 

С ү й ін б ай ,  Ш е р н и я з,  Б ір ж ан ,  Б ақ ты б ай   си яқ ты   әй гіл і  ақ ы н дарм ен  

катар,  С ара,  Ы ры сж ан ,  Ү лб и к е,  Т әр б и е,  А қбала  ж ә н е б асқал ар си яқ - 

ты  ақы н   қы зд ар д ы ң  есім дерін   атауға болады .

Түрі мен мазмұны жағынан барлық айтыстар бір-біріне ұқсамайды. Егер 

оларды ң кейбіреулерінде негізгі мазмұны халы қты ң өмірі, оны ң шаруа- 

ш ы лы қ-тұрм ы сты қ  проблем алары ,  рулы қ  қоғамдасты қты ң  дәстүрлері, 

ерекш еліктері  сөз  болса,  Бірж ан мен  Сара  айтысында  қ азақ  әйелдеріне 

ж еке  бостан ды қ  беру  м әселесі  көтеріледі.  Ж амбы л  мен  С үйінбайдың 

көптеген айты с ақы ндары нан,  қарсы ластары нан айырмаш ылығы  -  олар 

байлар мен билік басындағы ш енеуніктерді емес, өз елін жат ж ерлік жау- 

лардан қорғап,  бостанды қ пен тәуелсіздік жолында ш айқасқан нағыз ба- 

тырларды, халы қ мүддесін қорғаған лайықты перзенттерді мадақтаған.  Өз 

кезінде Ж амбы лдың ақыңдар айты сы ны ң тендесі ж оқ шебері деп танылғ- 

аны   м әл ім .  О н ы ң   Қ ұ л м ам б етп ен ,  Ш аш уб ай м ен   айты сы   к ө р к ем д ік  

ш еберлігінің жоғары болуымен, тіл байлығының молдығымен, туған хал-

550

қы ны ңтарихы н жақсы білуімен айрықш а ерекшеленеді. 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: