Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

М әш һүр Ж үсіп  Көпеев «Бұқар жырау туралы тарихында» Абылай  за- 

манындағы шығармашылық мұрасы жазбаш а шежіре арқасында сақталып 

қалған көрнекті тарихи тұлғалардың бірі туралы былай деп жазады:  «Кар- 

жас руынан  ш ы ққан  қарт Бұкар ж ы рау — К алкам ан  баты рды ң ұлы.  Оны 

білетін адамдар оны «дуалы көмей» дейді екен».

Абылай  ханны ң  акылш ы сы   ж ә н е  идеялары ны ң  ж арш ы сы   ретіндегі 

Бұқар ж ы рау қызметімен  көптеген  аңы здар мен  әңгім елер байланысты. 

Нақты жағдайда белгілі бір мәселені шешкенде ол екінің бірінде Абылай- 

дың идеологиялы қ ақылш ы сы   болып  отырған.  К өптеген  әңгім елер мен 

аңы здарды ң  өлденеш е  нұскасы   бар,  астарлы   м ағы наларға  толы  ж ән е 

көбінесе саяси шешімдерге әрекеттердің қастерлі мағынасы мен олардың 

көрнекілігі қоса беріліп отырады.  К азак ш ежірелерінде, әсіресе М әш һүр 

Ж үсіп  К өпеевте  Бұқар ж ы рауды ң бейнесі  мен  кісілігі  әділетті  көреген, 

қазақ халқы ны ң  бірлігін  белсене  ж ақтауш ы ,  өз  бойы на  зам аны ны ң  ең 

жақсы белгілерін жинақтаған адам бейнесінде көрінеді.

XVIII 

ғасырдың орта шеніндегі қазақ ж әне ж оңғар әм ірш ілерінің ара- 

сындағы  келіссөз  үрдістері  де  қ азақ   ш еж ірелерінде  көрсетілген.  М әсе- 

лен, Ш әкерім қажы былай деп жазады:  «1741  жылы Таш кенттегі  қалм ақ- 

тың ханы  Галдан-Ц ерен  қайдан  болса да Абылайды тірі  ұстап алып кел, 

Ш ары ш ты ң орны на  өлтіремін  деп,  отыз  мың  әскерм ен ен   Ж албы  деген 

батырын жіберіпті... ол Абылайды ұйықтап ж атқан ж ерінде ұстап... алып 

барыпты...».

Галдан  Абылайға:  «Мен  сені  Ш ары ш   сықылды  баты рды ң  орайы на 

өлтіремін, не арманың бар», — депті. Сонда Абылай:  — «Таксыр, менің үш 

арманым бар!  Әуелі мен Ш арышты казак пен калм ақты ң қан майданында 

өлтірдім. Сіз мені ұйқыда ұстап алып өлтіргелі отырсыз, казак пенен кал- 

мақтың қан майданында өлсем арманым ж оқ еді.  Екінш і, қазақо р н ы қп ай  

жүрген  ел  еді,  бір  ж ерге  орны қты ры п  оты рыкты   өмірге  кіргізіп  өлсем 

армансыз едім. Үш інші, төрт атадан бері ж алғы з едім, осы күнде өліп кет- 

сем, не бала, не бауырым ж оқ, дүниеге келмегендей боламын ғой дегенде, 

Галдан  хан  төмен  қарап  отырыпты  да,  қасы ндағы   уәзіріне:  «М ы наны ң 

сөзін ің   бәрі  рас,  әсіресе  соңғы   сөзін  қараш ы ,  мен  де  төрт  атадан  бері 

жалғыз едім, осы күнгі ж алғы з балам Әмірсана өліп кетсе, мен де тұқы м- 

сыз кеткенім-дағы», -  деп қалм ақтілім ен  айтқан екен, Абылай хан — Ал- 

дияр деп, қол қусырып тұра келіпті.  Галдан хан Абылайға: Сен неге алди- 

яр дедің? Мен сені өлімнен босаттым ба? — десе, — «Тақсыр, ж алғы з бала- 

ңы зға ұқсатқаны ңы з босатқаны ңы з ғой, мен  қалм ақш а тілді білемін»,  — 

депті.

Галдан хан Абылайдың сөзіне разы болып, Әмірсана екеуін дос қылып, 

қазаққа,  оры старға да  қанш а  сый  беріп,  А бы лайға  К үндебау  деп  бір  өз 

нәсілінен жетім қы з беріпті.  К үндебау дегені  үзілмес досты қд еген і.  Сол 

қыздың бір кіш кене інісі апасынан қалмай жылаған соң, оны да Абылайға 

беріп, өз бауырындай көр деп тапсырған екен.  Абылай оны ң атын Махмұт 

қойыпты.  Б ізд ің қ азақ М әм етд ей д і.  О н ы ңбаласы  Б өліш ке...».202

Бұл  тарихи  сю ж ет  М әш һүр  Ж үсіп  К өпеевтің   ш еж іресінде  бірш ама 

өзгеш е баяндалады.

Абылайды  қалм ақтарды ң тұтқы нға  алу тарихы   мен  он ы ң  Галданмен 

әңгім есі  «Қалдан  Ш ерін н ің   әңгімесі»  деген  атпен  М әш һүр  Ж үсіп тің  

ш ежіресінде де келтіріледі.203

71

Ш әкерім   Күдайбердиевтің шежіресінен жоғарыда келтірілген үзіндіде 

Ж оң ғар  ж ән е  К азак ханды қтары ны ң  өміріндегі  саяси  ж әне  әлеум еттік 

маңы зы   зор оқиғалар өте толы к ж ән е сан алуан  қырынан айтылады, бұл 

орайда  тарихи  оқиға  мен  ж еке  адамны ң  арасындағы,  сю ж еттің  басты 

кейіп керлері  Галдан-Ц ерен  мен  А бы лайды ң өткендегісі,  қазіргісі  ж әне 

болашақтағысы арасындағы байланыс ашып көрсетіледі. Қысқаша мазмұн- 

дамада тарихи оқиғаны ң негізгі түйіні  мен оның салдары бас кейіпкердің 

даралы ғы   аркылы   аны қталады ,  ш еж іре дәстүрінің жалпы  арқауы осын- 

дай.

Көп ұзамай  О рталы к А зи ян ы ң  геосаяси картасы нан  құдіретті мемле- 

кет  —  Ж оң ғари я  жойылды.  Бүл  көш пелі  этносаяси  ж үйелердің  ауысу 

үрдісі болатын, оны Еділ бойының көшпелі халықтары — башқұрттардың, 

ноғайларды ң, еділ  қалм ақтары ны ң саяси дербестігінен айырылуы бастап 

берген-ді.  Ж оң ғар  м ем лекетінің  жойылуы  қазақтарды   Еуразияны ң  екі 

империясы — Кытаймен ж әне Ресеймен бетпе-бет қалдырды.

X V III ғасы рды ң екінш і  ж артысында тәуелсіздігін сақтап қалған ора- 

сан зор көш пелі этнос  — казақтар саяси тандау алдында тұрды. Соңғы екі 

көш пелі мемлекеттің бірлескен  қазақ-ж оң ғар әскери-саяси блогын  қүру 

әрекеттері  табы сқа  жетпеді.  Мүнда,  әрине,өздерінің  саяси  мүдделерін 

көздеп, қазақ ж әне ж оңғар халықтарының арасындағы жанжалды өршіту 

үшін біраз күш -ж ігер жұмсаған  Ресей ж әне  Кытай мемлекеттерінің сая- 

саты нәти ж есіз болған  жоқ.

Ж оңғар мемлекетінің күлауына байланысты орыс-қытай катынастары 

кайш ы лы ққа тірелді, оларды ң әрқайсы сы   казак жерін  аум ақты қтұрғы - 

дан  иеленуге  мүдделі  еді.  Ентелей  ену саясатын  Кытай  жағы  Ж оңғария 

талқандалғаннан кей ін -ақтікелей  бастап кетті.  Қ азак шежірелерінде О р­

талы к К азақстанда «Ш үршіткырылған» (яғни маньчжур-қытайлар кыры- 

лған) деген топоном икалы қ жер атауы кездеседі, оны ғылыми-этнографи- 

ялы к дала зерттеулерінің материалдары да растайды.  Бұл жер атауы  1756 

жылғы оқиғаларды тікелей растап береді, ол  кезде Кытай үкіметінің Дар- 

дана бастаған баты сқа жорығы  нөтижесінде оның әскерлері  Есіл өзеніне 

д е й ін   ж е т іп ,  К а б а н б а й д ы ң ,  Қ о ж а б е р г е н н ің ,  Ә м ір с а н а н ы ң   қ а з а к  

ж ауынгерлерімен қақтығысуына әкеп соккан еді.

Абылай хан қайтыс болғаннан кейін казак халқының тарихи дамуы XVIII 

ғасырдың аяғында ж әне XIX ғасырда Ресей империясының отарлау саяса- 

ты ны ң күшеюі жағдайында өтеді, казак шежірелерінде Орта жүз бен Кіші 

ж үз казактары н ы ң  — С ырым Д атовтың, С арж ан төренің,  Кенесары хан- 

ның, Ж анкож а батырдың,  Есет батырдың,  Исатай,  Махамбеттің жөне ба­

ск а  да  к а з а к т ы ң   үлтты к  б аты р л ар ы н ы ң   о тар ш ы л д ы к к а  карсы   бой 

көрсетулерінің рухы сакталған. XVIII ғасырдың екінші жартысында жан- 

дана  түскен  Ресей  отарлау  саясаты ны ң  бас  кезі  Құрбанғали  Халидтің 

шежіресінде егж ей-тегжейлі баяндалған.

Қ азак -оры с  каты настары на ж ән е казак  коны стары   мен  бекіністерін 

салуға  байланы сты   окиғалар  М әш һүр  Ж үсіп  К өпеевтің  ш ежіресіндегі 

«Сиыр  жылы  оры стар  Баянауы лға  кала  салмакш ы   болады»,  «Ш орман- 

М ұса екеуінің  бірі туралы»,  «Едіге би», «Ш оң-Торайғыр» ж әне баскала- 

ры сиякты тарихи этюдтер сериясында баяндалған.

Қ азақ деректем елері  оларға м ұқият талдау  жасаған жағдайда тарихи 

окиғаларды көп жағынан ашып береді.  М әш һүр Ж үсіп Көпеев баяндаған

72

мөліметтердің мағынасы мынадай:  орыстың отарш ылдык өкімет орында- 

ры  казак  станицалары н,  камалдар  мен  бекіністер  салуға  қазақтарды ң  

келісім іне алуан  түрлі  амалдармен:  соғыс  аркылы   басып  алу, дала ш он- 

жарларын шен, сыйлықтар беріп сатып алу жолымен, тіпті тікелей бопса- 

лау жолымен де қол ж еткізген.  Ш әкерім нің  ш еж іресінде бұл окиғаларға 

төмендегідей  баға  берілген,  ол  былай  деп  жазады:  «Абылай  хан  кеткен 

соң, орта жүзге Барак деген хан болса керек, оны ң баласы  Бөкей хан бол­

тан, бүл  Кіші  жүздегі  Бөкей  хан  емес.  Сол  Бөкейге оры сты ң А лександр 

Павлович деген патш асытүсындаәскербасы Глазенап деген кісі  1811 жылы 

хат  жазған.  Орта  ж үздің  ең соңғы  ханы  атанған  — Тұрсы н  Ш ыңғысұлы 

Бөкей  немересі  Қ арқаралы ны   билеген.  Содан  соң   хан  деген  бірж олата 

қалып,  казақтан  аға  сұлтан  сайланғаны   бұл  Тұрсы н  ханнан  бұрын  1822 

жылы еді.

К азақты ң ең  әуелі  орыс  законы н а  карай  бастағаны   сол.  О ның  кейін 

1824 жылы да қырда округ ашылып, басында бес жылға дейін алымнан азат 

болып,  онан  соң ж үз  малдан  бір  мал  алым  берді.  А қы ры нда,  1868  жылы 

ж аңа закон  ш ықкан соң, казак бірж олата орыс законы на қарады ».204

Қ азақтарды ң дәстүрлі  коғамды қ ж үйесінің  заман  лебіне  ж ән е  о тар­

ш ы лды к  саяси  реф орм аларға  байланы сты   дағдары сы   көш п еліл ерд ің  

ұлтты қсан а-сезім ін ің  дағдары сы на әкеп сокты , ол  «Зарзаман» деп атал- 

ған  дәуірдегі  қазақ  ақы ндары ны ң  ш ы ғармалары нда  көрініс  тапты.  Бұл 

д ә у ір д ің   ақ ы н д ар ы   өз  ш ы ғ а р м а л а р ы н а   н а қ   қ а з а қ   ш е ж ір е л е р ін ің  

деректемелерін өзек етті. Олар өздерінің поэтикалы к шығармаларында өз 

заманының рухын дәл бейнелеген.

Тұтас  алғанда  X V III—XIX  ғасырлардағы   қазақтарды ң   тарихы н  осы 

уақы тбойы нда жасалған к а з а к деректемелері  негізінде қоры та келгенде, 

қарастырылып отырған екі ғасыртарихы  қазақхалкы н ы ң  сыртқы экспан- 

сияға  қарсы ,  әуелі  Ж оң ғар  хандығына,  сонан  соң   ш үрш іттерге  (яғни  — 

Цин билеуш ілеріне), қоқанды қтарға, хиуалыктарға ж ән е  Ресей  империя- 

сы ны ң белсенді отарлау саясаты на қарсы   үздіксіз күресімен сипаттала- 

ды, мүның өзі  халы к арасы нда тарихи ақпарат жиналуы  ф актісіне ыкпал 

ж а сад ы ,  қ а за қ т а р д ы ң   тари хи   сан асы   о я н у ы н ы ң   те р е ң н е н   ж ү р ген  

үрдістерін, казак этносы ны ң этни калы қ ж ағы нан белсенді түрде қалы п- 

тасуы  мен дамуын дәлелдейді деуге болады.

X V III—XIX  ғасы рлард ағы   тари х  к е зе ң і  қ а за қ т а р   үш ін  б етб ұры с 

кезең ін е  айналды.  Қ азақ  этносы ны ң  көз  алдында  О рталы қ  А зи ян ы ң  

көш пелі  мемлекеттері  ж ойы лы п  кетті.  К өш п елілік  дағдары сы   көш пелі 

өркениеттің өмірлік кеңістігінің күрт тары луынан  көрінді.

Қ а за қ  д ер ек тем елер ін ің  құнды лы ғы   сон да,  сол  бір тарихи  оқи ған ы  

басы нан  өткерген  этнос қан а ж еткізе алаты н,  зам ан ахуалы   мен ты ны - 

сын терең ірек  үғы нуға м үм кіндік  беретіндігінде.  Б ірд е-б ір сы рткы  де- 

ректем е  этн о сты ң   іш кі  и деясы н д әл м е-д ә л   к о р с ете  алм айды ,  ө й ткен і 

оны  сол  о қи ғалард ы ң  ортасы н да болған  этн о стар  ған а  корсете алады , 

сон д ы ктан  д әстүрлі  ж ә н е   сы ртқы   д ер ек тем е л е р д ің   құн ды лы ғы   о лар- 

ды ң өзіндік ерекш елігі мен айры қш а сипаты нда жаты р.  М әселен,  к азак  

д ер ек тем ел ф ін д е  Қ азақ  ханды ғы ны ң іш кі саясаты н ы ң  егж ей -тегж ейлі 

мейлінш е айқы н  көрсетілген .  Қ а за қ  деректем елері  этн о с ты ң  к өш бас- 

ш ы лары ,  атап  ай тқан д а,  А бы лай  хан  қ а за қ та р д ы ң  түрм ы с  салты н   өте 

тез арада өзгерту каж еттігін, ж аңадан   қалы п тасы п  ж аткан  ж ағдай л ар-

73

д ағы   к ө ш п е л іл ік т ің   д ағд а р ы с ы н   к ө р е   б іл ге н і  ту р ал ы   м ә л ім е ттер  

ж етк ізд і.

XVIII ғасыр қазақтары ны ң тарихында атақты тұлға Абылай болды, ол 

туралы тарихи аңыздар желісі өте көп. Ж оңғарлар шапкыншылығына қар- 

сы отан соғы сы ны ң идеологтары — халы к ж ы раулары ның шығармалары- 

нан  біз  ж алпы   ұлтты қ  бірліктің   кепілі,  ұлттық  тәуелсіздік  ж әне  қазақ 

ж ерлерін ің  аум ақты қ тұтастығы жолы ндағы  күрескер ретіндегі  Абылай 

ханны ң сіңірген асқан зор еңбегін бүкіл ел танығандығының бұлтартпас 

дәлелдерін табамыз. Түгелдей алғанда, олардың бәрі, XVIII ғасырдың 40- 

ж ы лдары ны ң бас кезін ен -ак, оны ң ірі тұлға ретіндегі жоғары мәртебесін, 

ж алп ы   ұл тты қ  м ем л екет  к а й р а тк ер і  ретіндегі  ұлы лы ғы н  растайды . 

К ейіннен Ш . У әлиханов 40-жылдардың басына карай «біз оны Орта орда 

иелері  ішіндегі  ең құдіреттісі»  болды, ал  «нағыз ханның (Әбілмәмбет.  — 

Ред.)

 еш мәні болған ж о қ д еп  білеміз»205 деген дұрыс қорытынды жасайды. 

Ш әкерім  сюжеті ш еж іреге негізделетін «У әлибақыны ң нәсілі» деген ма- 

қаласы нда А бы лайды ң үш ж үздің атақты 90 өкілінің қатысуымен хан бо- 

лып ж арияланғаны н атап өтеді.206

Қ азақдеректем елері батылдығымен ж әне ержүректігімен көзге түскен 

қ а за қ  баты рлары ны ң бейнелерін, халықты біріктіруде елеулі  рөл аткар- 

ған,  бы ты раң кы лы кка  бастайты н  кез  келген  келеңсіз  көрініске  тыйым 

салып оты рған ж әне халы кты ң рухани ж етекш ілеріне, тәуелсіздікті сак- 

тау жолындағы күрестің идеологтарына айналған дана билердің бейнелерін 

неғұрлы м  кең   көлем де  ж еткізеді.  Ол  уакыттағы   к азак   деректемелері 

қаһарм анды қ  ж ы рлар  ж анры нда  —  жы р,  толғау,  ш ежіре  —  генеалогия 

түрінде болды.

XIX  ғасырдағы казак деректемелерінің XVIII ғасырдағы деректемелер- 

ден  едәуір  айы рмаш ы лы ғы   бар,  олар  сол  кезі"е  дейін  ауы здан-ауы зға 

беріліп  келген  к а зақ  ш еж ірелерін ің  ж аңа ж азбаш а ж анры мен толы қты - 

рылған.  Бұл  деректем елерде  Ресейдің отарш ылдық саясаты  ж ән е соған 

б ай лан ы сты   к а з а қ   хал кы н ы ң   ұлтты к  төуелсізд ік  ж олы ндағы   күресі 

окиғалары н корсету өзекті сю ж етке айналды.

Қ азак  ауыз әдебиетінің туындылары тарих үшін бірегей деректеме бо- 

лып  табылады.  О лар  кейінгі  ұрпактарды   өткен  дәуірдің  не  бір  каны к 

суреттерімен байытады ж ән е казактарды ң корш аған ортамен сырт көзге 

байқала бермейтін ішкі байланыстарын байкауға мүмкіндік береді, коғам 

дамуы ның біртұтас тарихи үрдісінде олардың аткаратын рөлін аныктауға 

жәрдемдеседі.

XIX ғасырдағы ең әйгілі айтыстарға катысушы, тарихтың ж әне заман- 

ның аскан  білгірлерін ің  бірі  ретінде белгілі Д улат Бабатаев (1802—1874) 

аса көрнекті акын саналды. О ның шығармалары казақ еліне кеңтаралды , 

аскақ дарынды  акы н  әлеум еттік  қайш ылы қтарды   батыл  ашып  көрсетті 

ж ән е әр к ім н ің  коғамдағы  өз орны н сын көзбен ой елегінен өткізуге ша- 

кырды.

Ж уы рдағы  кезге дейін қ а за қ  даласы на кеңін ен  мәлім ақы н  Ш ортан- 

бай  Қ ан аев ты ң  (1819—1881)  ш ы ғарм алары на қарам а-кай ш ы   сипаттама 

беріліп  келді.  XIX  ғасы рды ң   70-ж ы лдары нда  К азан   каласы нда  «Бала 

зары» деген атаумен талай рет басып ш ығарылу ф актісі оны ңтуы нды ла- 

ры ны ң тарихи  м аңы зды лы ғы   мен  м азм ұны ны ң терең   мағы налы лы ғы н 

көрсетеді.

74

Өз поэзиясында қорш аған ортаны, өз заманыны ң көкейкесті ж әне ма- 

ңызды проблемаларын белсенді түрде көрсеткен Көтеш ақын (1745—1818), 

Ш ал  ақын  (1748-1819),  Т әтіқара  акын  (X V III  ғ.)  ж ән е  басқалар  Бұқар 

жырау мен Дулат Бабатаевтың дәстүрлерін жалғастырушылар болды. Олар 

негізінен болып жаткан барлык оқиғалардың енжар жактауш ылары, сырт- 

тай байқауш ылары ғана болған ж оқ, қайта заманындағы көптеген тарихи 

оқиғаларға  тікелей  араласқан,  ж оң ғарларға  ж ә н е  Қ азақстан  аумағына 

қытай билеуш ілерінің экспансиясы на қарсы азатты қ күресіне іс жүзінде 

қатысқан батырлар болған.

Қазақтардың поэтикалық шығармашылығында терен, із қалдырған ж әне 

Исатай Тайманов бастаған азатты қ қозғалы сы ны ң тарихын басынан бас- 

тап аяғына дейін бейнелеген, оның козғалысының жаршысы ж әне жалын- 

ды үгітшісі болған Махамбет Өтемісов (1804— 1846) XIX ғасырдың бірінші 

жартысындағы ең жаркы н тұлға болып табылады.  О ның туындыларында 

бейнеленген накты өмір шындығы мұрағат құжаттарымен тексерілген ж әне 

олар  — оқиғаларды   көзбен  көріп  әрі  белсене  араласқандар  ж асаған  аса 

құнды тарихи деректеме.  Негізінен алғанда оны ңтуы нды лары  — поэтика- 

лы к  түрде  1836-38  жылдардағы  Бөкей  Ордасы  қазақтары н ы ң   азатты к 

күресінің барлы қ кезеңдері айтылған ан ы қ та нақты  материал.  Ш ернияз 

Ж ары лғасов  (1806—1867)  Исатай  Тайманов  пен  М ахамбет  Ө темісовтің 

көтерілісіне белсене қаты сқан  замандасы  болды.  О ны ң өлеңдерінен  біз 

көтерілістен кейінгі  кезендегі әр түрлі әлеуметтік топтардың өзара қаты- 

настары туралы ,  халы к бұкарасы   бой  көрсетуінің  ж еңіліс табуы на әкеп  

соққан күш тердің орналасуы туралы ақпарат аламыз (Ш ерниязды ң Бай- 

мағамбетпен кездесеуі кезіндегі Исатай ж әне Науша батырлар мен басқа- 

лар туралы  өлендері).

Патша  езуш ілеріне  қарсы   ең бекш ілердің бой  көрсетулерін ің  себеп- 

терін  халы қ жадында ой  елегінен  өткізудің  ж ә н е бұл  н аразы лы қтарды ң 

ішкі серпілісін ашып көрсетудің п оэти калы қ ж алғасы   1852—53 ж ы лдар- 

дағы О ры нбор—Ақтөбе аймағындағы оқиғаларға арналған «Бекет туралы 

аңыз» ж әне «И сатай—Махамбет» деген тарихи дастандар болды.  Бірінш і 

жағдайда көтерілісті Есет пен  Бекет баскарған; қарулы аттаныс  1858 жы л- 

ға дейін ж алғаскан.  Бекет тұтқы нға алынып, С ібірге ж ер аударылады да, 

Есетж еңілістен кейін өкімет орындарымен татуласып кетеді.  Екінші дас- 

танды шығарушы — Ы ғылман  Ш өреков, ол Б екей   Ордасындағы  1836—37 

жылдардағы көтеріліс оқиғалары н терең зерттеп, бұл көтерілістің себеп- 

терін (шаруаларды жерден айыру мен шамадан тыс салық, Ж әң гір ханның 

алымдары) ашып корсетуге тырыскан.

«Дастанның құндылығы мынада: халы к ө зін ің  окиғаларға толы өмір- 

баянын  ж азуға  әлі де мүмкіндігі  болмаған  кезде  акы н  ш ы ғарған тарихи 

жыр  оны ң  зердесіне,  ж ы лнамасы на,  тарихи тәж іри б ен ің   қоры ты луы на 

айналды, жауынгерлік кару сиякты, оны тот баспады, ескірмеді ж әне оның 

өз азаттығы үшін күресіне адал қы зм ет етті».

«Бес  ғасыр  жырлайды»  жинағының  (Үш  томдык,  А.,  1989)  шығуы  сол 

дәуірдің рухы мен тарихын кезең-кезеңмен кайта жаңғырту болды. К азак- 

стан Республикасыныңтәуелсіздігі жылдарында жарияланған: «Абылай хан» 

(А., 1993), «Хан Кене» (А.,  1993) деректі жинактарының маңызы бағажеткісіз.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: