"Қай сөзді жоғалттым" ойыны

Бұл ойын 1,2 және 3-сыныптарда сөз таптары және сөйлем туралы сабақ өткізілген кезде жүргізіледі.

"Қай сөзді жоғалттым" ойынына бір сөз кем: Сара ... тепті. Сәуле ән..тау кәрінді. "Торғай бұтаққа секірді" тақырыбының мазмұнына сай бірнеше сөйлемдер дайындалады.

Онымен қатар осы сөйлемдерден жеке сөздер дайындалады.

Ойын тәртібі: сынып оқушылары партада отырған орындарына қарай екі топңа бөлінеді.

1. Жоғалтқан сөйлемдердің сөздер жазылған карточ-калар екі топқа таратылып беріледі.

2. Таңтанық екі жағына сөздерін жоғалтқан бірнеше сөйлем карточкалары ілініп қойылады. Оқушылар сөйлемдердегі жоғалған сөздерді іштерінен ойлап табады. Мұғалім шақырған оқушы жеке карточкаларынан жоғалған сөзді тауып тақтадағы сөйлемді толықтырады, өтіліп отырған тақырыпңа байланысты ережені де айтып береді.

Орфографиялық талдау

Бұл қазақ тілі сабағында жүргізілетін басқа жұмытармен қатар жасатылады. Ол әсіресе, грамматикалық талдау және диктант жұмыстарына байланысты жүреді. Емлелік талдау (және диктант) үш жолмен жасалады.

1. 
   Баспа мәтінді талдау.
   

1. 
   Мұғалім тексеріп берген оқушылардың жұмысын талдау.
   

2. 
   Мұғалім берген тапсырманы талдау.
   

Бұл оқушыларды сауатты жазуға үйретудің тиімді төсілдерінің бірі. Бұл жұмыстың кейбір жолдары мыналар: Оқушы озін мұғалім алдында еркін сезінуі. Оқушы өз бетімен жазу жұмысын орындап отырғанда өзіне түсініксіз ұғымды, не жазылуы қалай екенін кәміл біле алмай отырған объект туралы мұғалімнен қысылып-қымсынбай сұрап алуы тиіс.

• 
  Оқушылар түрліше, өсіресе орфографиялық сөздікті пайдалану арқылы кептеген емлесі қиын создердің дұрыс жазылу жолдарын біледі.
  
• 
  Емлесі қиын сөздердің дұрыс жазылу үлгісі сынып қабырғасына ілініп қойылады.
  
• 
  Оқушыларды сауатты жазуға үйрету жаттығулары ауызша және жазбаша тілді дамытып, байланыстырып сөйлеуге дұрыс жазуға үйретуде үтымды пайдаланылуы тиіс.
  

2. 
   Сөздерді буынға боліп жаз: Құралай, аңқу, жаз, қуаныш, өнерлі.
   
3. 
   Буынға бөлінген дұрыс сөздерді (+) белгісімен бел-
   

о-қу-шы, оқ-у-шы, Оқу-шы, о-қушы.

4. Дұрыс тасымалданған созді тауып (+) белгісімен

белгіле:

Балмүздақ, гүлдесте, ғарышкер, данышпан, жаңбыр.

Қатаң...

Ұяң...

Бұу сушы улы оқу бекіу жуу. Бу сүушы ұулы оқыу беку жүу.

жи ймек кійін қыйын биыл жй имек киін қиын бйыл

Кіта..., мекте..., клу..., қа..., тала...

доп ұшыб тоб

доб ұшып топ

3. с-з, с-ш дыбыстарының жазылуы. Сөздерді дұрыстап жаз:

Қасса- бапшылық жүссе-

қашша- құшша-

4. Л, р дыбыстарының жазылуы. Дұрыс жазылған
сөздерге (+) белгісін қой:

лақ лай рас ілек ылақ ылай ырас лек

Айақ- түйақ- қиа- айу-Айу- үйа- қиар- тойу-

1. 
   Бастауыш сыныптағы диктант, оның түрлерін ата.
   
2. 
   Диктант түрлеріне сипаттама бер.
   
3. 
   Диктантқа қойылатын нормалармен жұмыс жаса.
   
4. 
   Қатені түзету жолдарын көрсет.
   

Оқушылардың білімін тексеруге, балалардың дең-гейіне қарай тапсырма беріп білімін бағалауға тестің орны зор. Мысалға, Ана тілі, Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларына тарау, тақырып бойын-ша өткізілген тестер оқушыларды өтілген тапсырмалар-ды қайталап жүруге, өлеңді жаттап, оны кім жазғанын, не туралы екенін, мәнін-мағынасын есінде сақтауға мүмкіндік береді. Баланы ізденуге, ережелерді ұмыт-пауға жетелейді. Қазақ тілі бойынша дауысты-дауыс-сыз, бірыңғай жуан, үнді дыбыстардың айырмашылық-тарын, сөз таптардың ерекшеліктерін естерінде жақсы сақтайды.

Сонымен қатар:

• 
  Баланық білімін ашады;
  
• 
  Деңгейін көтереді;
  
• 
  Өзінің бір нәрсені білетініне сендіреді;
  
• 
  Ойландырады;
  
• 
  Ойын салыстырады;
  
• 
  Өзіне-өзі баға береді;
  
• 
  Жауапкершілікті болады;
  
• 
  Сабаққа қызығады.
  

1. Қазы-қарта, жал-жая, қай малға қатысты айтылған? а) Қой ә) Түйе б) Жылқы

2. 
   Қазақтың суырып салма аңыны: а) Абай ә) Жамбыл б) Ахмет
   
3. 
   Қазақтың түңғыш ғалымы:
   

а) Не тәтті? ә) Әке мен бала б) Оқымысты бала

5.Жер-су атын тап:

а) Жайық ә) Айнүр б) Қүлагер

6. Ықылас болса, төзім де болады. Қай мәтінге қа-
тысты айтылған:

а) Жүзім ә) Екі соқа б) Өнерлі жігіт

а) Жазғытүрым ә) Ел таңба б) Біздің ту

8. "Адам болам десеңіз" кімнің өлеңі?

а) Ахмет ө) Жамбыл б) Абай

9. "Жерді босқа қопарма, ол да - сенің анаң" мәтінінің
атын тап:

а) Әке мен бала ә) Төзім б) Жер-ана

10. "Шырағым, ержетерсің

Шыңдалсаң шыңға жетерсің". Кімге берілген бата?

11. 
    Қазақтың "БұлБұләншісі" атанғанөнші: а) Шара ә) Күләш б) Роза
    
12. 
    "Кел, балалар, оқылық!" Кімніңөлеңі? а)Ахмет. ә)Ыбырай б)әл-Фараби
    
13. 
    Шоқанның досы кім?
    

14. Абылайдың шын аты кім?

а) Әбілмансүр ә) Сабалақ б) Қабанбай батыр

15. Бес қарудың бірі:

а) Шоқпар ә) Мылтық б) Қамшы

16. Қазақтың үш биінің бірі:

а) әл-Фараби ә) Әйтеке б) Абай

17. Жылқы атын тап:

а) Тайбурыл ә) Мойнаң б) Шара

18. Түйе атасы не деп аталады?

а) Зеңгібаба ә) Ойсылқара б) Сексеката

19. Қазақтың түңғыш ғарышкері:

а) Гагарин ә) Талғат б) Тоқтар

20. Түңғыш Қазақтың геолог-ғалымы:

а) әл-Фараби ә) Сәтбаев б) Жамбыл

Ана тілі. 1-сынып

II нұсқа

1. Қазы-ңарта, жал-жая қай малға қатысты айтыл-ған?

а) Жылңы ә) Сиыр б) Ешкі

2.Қазақтың суырып салма аңыны: а) Ыбырай ә) Ильяс б) Жамбыл

а) Шоқан ә) Ыбырай б) Абай

4. "Аз жұмысты қиынсынсаң, көп жұмысңа тап бо-
ларсың" — қай мәтіннен алынған?

а) Оқымысты бала ә) Не тәтті б) Әке мен бала

а)Анар ә)Тайбурыл б)Еділ

6. "Ықылас болса, төзім де болады.". Қай мәтінге
қатысты айтылған?

а) Өнерлі жігіт ә) Төзім б) Екі соқа

а) Күз ә) Туған өлке б) Елтаңба

9. "Жерді босқақопарма, ол да- сеніқанаң" мәтіннің

а) Жер ана ә) Төзім б) Әке мен бала

10. "Шырағым, ер жетерсің

Шыңдалсаң шыңға жетерсің". Кімге берілген бата? а) Шоқан ә) Абай б) Ыбырай

11. 
    Қазақтың "БұлБұл өншісі" атанған әнші: а) Күләш ә) Мақпал б) Роза
    
12. 
    Кел, балалар, оқылық! Кімнің өлеңі? а) Абай ө) Мағжан б) Ыбырай
    
13. 
    Шоқанның досы кім?
    

14. Абылайдың шын аты кім?

а) Дарабоз ә) Хан б) Әбілмөнсүр

15. Бес қарудың бірі:

а) Шоңпар ә) Қамшы б) Мылтық

16. Қазақтың үш биінің бірі:

а) Ахмет Яссауи ә) Нүрсұлтан Назарбаев б) Қазыбек

17. Жылқы атын тап.

а) Қүлагер ә) Ақтөс б) Ақтабан

18. Түйе атасы не деп аталады?

а) Қамбар ә) Шопан б) Ойсылқара

19. Қазақтың түңғыш ғарышкері:

20. Түңғыш қазақтың геолог-ғалымы:

а) Шоңан Уалиханов ә) Ахмет Яссауи

б) Қаныш Сөтбаев

Ана тілі. 3-сынып

I нұсқа

1 Берілген мәтін шығарма жанрының қай түріне жатады?

Жерге жаңын келгенде Ақ сүңқар құстай шүйіліп, Арыстан туған Қобыланды Күн шығуға қарамай, Ат қоюға айналды. а) Ертегі ө) Әңгіме б) Аңыз в) Батырлар жыры

Туған жерсіз адамның күні жоқ. Алыс кетсең өз үйің-нің мүржасына дейін сағынасың. Туған жерің түсіңе енеді. Алыстан сені қол Бұлғап шақырады.

а) Ауыл таңы ә) Мен елімді сүйемін

3. "Ақ құс туралы аңыз" әңгімесіндегікейіпкерді тап.

4. Мына өлеңнің авторы кім?

а) Ахмет Байтүрсынов ә) Шәкәрім Қүдайбердиев

- Сіз жасымаңыз, егініңіздің шығынын өзім берейін. Шоқанжанның мейірімінен садаға кетсін, Бейсен. Мына кісілерге сауыншыға айтып, бір бүзаулы сиыр бергіз. Ана жігітке бір тай беріңдер, ат қылып мінсін. а) Абай мен Әбіш ә) Мейірім б) Нағыз адам

6. Төмендегі жоспар қандай шығармаға құрылған?
1. Күзеуде. 2. "Жатақ адам" 3. Орындалған уәде.
4. Қолғанат.

а) Әке арманы ә) Сөкен аға б) Интернат қоймасы

7. 
   Әліппенің атасы кім? а)Ыбырай ә)Ахмет б)Абай
   
8. 
   "Достық өлкесінің заңы" өлеңінің авторы кім? а) Мүхтар Шаханов ә) Түманбай Молдағалиев
   

а) Ресми түрде ә) Әңгіме түрінде.

10. Өлеңнің мына жолдарындақазіргі замандағы техникалардың қандай түрлері айтылып түр?

а) Теңізді жүзді балықтай,

Дүниені кезді жалықпай.

ә) Айшылық алыс жерлерден,

көзіңді ашып жүмғанша

жылдам хабар алғызды.

11. Мына үзінді қай аңыздан алынған?

- Бұл оңбаған кедей маған тиісті аңшасын төлемей кетіп барады. Соның үшін сабап жатырмын, - дейді.

а) Алдардың айласы ә) Тамаңтың иісі мен аңшанық сылдыры

12. Мына үзінді қай өлеңнен алынған?

а) Адам болам десеңіз ә) Адамдық борышың

13. Желтоңсан қозғалысына қатысушылар туралы әңгіме қалай аталады?

а) Мәңгі жасар өмір ә) Ол аңын болар ма еді

14. "Дарабоз" романындағы батыр кім?

а) Ағыбай ә) Қабанбай б) Махамбет

15. Халық кегінің күйшісі кім?

а) Махамбет ә) Құрманғазы б) Дина

16. 1925 жылы Париждегі дүниежүзілік жарыста
ңазаңтың халық әнін айтңан талантты әнші:

а) Жаяу Мүса ә) Әміре б) Ермек

17. Мүңан Мүнайтпасовңа қажы атағы неліктен бе-
рілді?

а) Асңан балуандың қасиеті үшін ә) Меккеге қажы-лыққа барғаны үшін.

18. Қазақтың қай суретшісі туралы өлең оқыдыңдар?

а) Ә. Қастеев ә) Ә. Жүсіпов б) Ғ. Ғылымбаев

19. Міржақып Дулатовтың наурыз туралы әңгімесі
қалай аталады?

а) Көктем сәні ә) Қош келдің, Наурыз б) Көктем

20. С. Сейфуллиннің "Орман" өлеңінде жырланатын ағаштар:

а) Қайың, терек, қарағай ә) Шырша, самырсын, терек

б) Емен, қарағаш, қайың

Ана тілі. I нцсқа

а) Ешкі б) Бүғы в) Сиыр

Осы үзінді қай шығармадан алынды? а) Әңгіме б) Шешендік сөз в) Аңыз

Ана кәрген - тон пішер. Ауыз әдебиеті жанрының қай түріне жатады?

а) Мақал-мәтел б) Жұмбақ в) Нақыл сез

4. Үзіндінің авторы кім?

а) Қазыбек би б) Абай в) Ыбырай

а) Жақсылық пен жамандың

6. Түн үйқысын төрт бөліп, - деген сөйлем кімге арналған?

а) Бала б) Әке в) Ана

7. Жабайы маралдар бар, араларында жаралы маралдар бар:

а) Жаңылтпаш б) Өлең в) Марал

а) Нақыл сөз б) Шешендік сөз в) Мақал

9. Қай мысалда үйңышылдық жайында сөз болған?
а) С. Асарқасқаев -"Қызғалдақ пен Қарасора"

19. Мәңгі жасап жерде енді

Биік бол деп таулардан

Сенің балғын бейнеңді

Жасап қойдық мәрмәрдан. Өлең жолдары кімге арналған?

а) Ләззат б) Мөншүк в) Әлия

1. 
   Қазақ алфавитінде неше әріп бар? а)32 ә)38 6)40 в)42
   
2. 
   Жіңішке дауысты дыбысты тап: а)б ә)а б)ө в)ү
   
3. 
   Дұрыс тасымалданған сөзді тап:
   

4. Жуан айтылған сөзді тап:

а) әке ә) дала б) екінші в) серт

5. Жіңішке айтылған сөзді тап:

а) қозы ә) бүзау б) әтеш в) құлын

6. Сөйлем неден құралады?

а) әріп ә) дыбыс б) сөз в) буын

7. 
   Заттың сынын білдіретін сөзді тап: а) екінші ә) әдемі б) бала в) келді
   
8. 
   Заттың атын білдіретін сөзді тап: а) қызыл ә) қалық б) кітап в) жүрді
   
9. 
   Заттың қимылын білдіретін сөзді тап: а) үлкен ә)аласа б)кәрді в)ақ
   

10. 
    Заттың сынын білдіретін сөзді тап: а)бала ө)аласа б)орамал в)үй
    
11. 
    Қай сөз қате?
    

12. Келді сөзіне қандай сұрақ қойылады?

а) не істеді? ә) кім? б) қашан? в) қандай?

13. 
    Біздің отанымыз жасасын! Бұл қандай сөйлем? а) хабарлы ә) лепті б) сұраулы
    
14. 
    Отыз сөзіне сұрақ қой:
    

15. Үш буынды сөзді тап.

а) мектеп ә) көбелектер б) әжемнің в) әке

16. Бас әріппен жазылатын сөзді тап.

а) қасың ө) шахмат б) ақтөбе в) парта

17. Қай сөйлем дұрыс құрылған?

а) Көбелекті Асқар қуып кетті
ә) Асқар көбелекті қуып кетті

б) Кетті Асқар қуып көбелекті

18. Сөйлемдегі сөз санын анықта. Оларды санмен

а)2 ә)5 6)4 в)6

19. 
    Малдың төлін білдіретін сөзді тап: а) көйлек ә) ботақан б) өзен в) тау
    
20. 
    Жер- су аттарын тап. а)Жайық ә)Сара б)Жіп в)Торғай
    

1. 
   Қазақ алфавитінде неше әріп бар? а)27 ө)41 6)42
   
2. 
   Жіңішке дауысты тап: а) і ә) а б) д
   
3. 
   Дұрыс тасымалданған сөзді тап: а) ба-лық ә) хал-ық б) бес-інш-і
   
4. 
   Жуан айтылған сөзді тап: а) білді ә) шеше б) бала
   
5. 
   Жіңішке айтылған сөзді тап: а) қой ә) атан б) әке
   
6. 
   Сөйлем неден құралады? а) буын ә) сөз б) әріп
   

7. 
   Заттың санын білдіретін сөзді тап. а) төрт ә)ата 6) қара
   
8. 
   Заттың атын білдіретін сөзді тап. а) сурет ә) кетті б) қалды
   
9. 
   Заттың қимылын білдіретін сөзді тап. а) білді ә) қара б) жоғары
   

10. 
    Заттың сынын білдіретін сөзді тап. а) биік ә) тауық б) жол
    
11. 
    Қай сөз қате?
    

12. 
    Келді сөзіне қандай сұрақ қойылады? а) не істеді? ө) қашан? б) қайда?
    
13. 
    Біздің отанымыз жасасын! Бұл қандай сөйлем? а) лепті ә) жай б) төрт сөзден тұратын сөйлем
    
14. 
    Отыз сөзіне сұрақ қой. а)қанша? ә)қашан? б)кім?
    
15. 
    Үш буынды сөзді тап.
    

16. 
    Бас әріппен жазылатын сөзді тап. а)қаратөбе ә)қаймақ б)алма
    
17. 
    Қай сөйлем дұрыс құрастырылған?
    

18. Сөйлемдегі сөз санын анықта. Оларды санмен

а) 4 ә) 1 б) 7

19. 
    Малдың төлін білдіретін сөзді тап. а) қошақан ә) тауық б) Бұлақ
    
20. 
    Жер-су аттарын тап.
    

1. 
   Қазақ алфавитінде неше әріп бар? а)42 6)33 в)21
   
2. 
   Қазақ тілінде неше жуан дауысты дыбыс бар? а) 5 б) 4 в) 6
   
3. 
   Төмендегі сөздердің қайсысы дұрыс жазылған? а) қоян б) қойан в) қойян
   
4. 
   Төмендегі сөздердің ішінен жалқы есімдерді тап:
   

а) 4 әріп, 4 дыбыс б)4әріп,6дыбыс в)4әріп, 5 дыбыс

6. Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді?
а) екіге б) үшке в) төртке

7. "П" дыбысына аяқталған сөзден кейін дауысты
дыбыс келсе, осы дыбыс қандай дыбысқа айналады?

а)"б" б) "п" в)"в"

8. Төмендегі сөйлемдерге қандай әріпті қойған дұрыс
болады?

Дө...гелек, ша...ғы, а..., он...

9. Тасымалданбайтын сөздерді белгіле:

10. Бағандардағы түбір мен жалғаудан құралған сөз-

а) оқушылар кітапханашы аспаз

11. Сөздің мағынасын өзгертетін бөлігін не деп, атай-

а) түбір б) жұрнақ в) жалғау

12. Сан есім заттың несін білдіреді
а) санын б) атын в) сапасын

Қазақ тілі. 3-сынып.

I нұсқа

1. Бірыңғай жуан дауысты дыбыстары бар сөздерді тап:
а)етік, үкі, терезе б)кітап,мұғалім в)ауа, мамыр,

оқушы

2. 
   Торт дыбыстан құралған создерді табыңдар: а) ыстық б) әріс в) тікенек
   
3. 
   Қай әріп жазылады: айда...ар, гау...ар, қа...арман: а) х б) һ в) қ
   
4. 
   Қайсысы дұрыс тасымалданған: а) та-уық б) тау-ық в) тау-қ
   
5. 
   Қатаң дауыссыз дыбыстарды тап: а)л, н, р б)с, т, ш в)д, з, ж
   
6. 
   Бес буынды сөзді тап:
   

а) сыйлады б) силады в) сиылады

8. Жалаң сойлемдерді анықта:

а) Бүгін күн жылы б) Мен қызық кітап оқыдым в) Күн Бұлттанды

9. Жайылма сойлемді анықта:

а)Тазаауа б)Сабақаяқталды в)Ағаштарбүршікжарды

10. Қаратпа сөзі бар сойлемді тап:

а) Біз циркқа бардық б) Марат, сен кезекшісің бе? в) Қарға қарқылдады

11. Қосымша неше түрге бөлінеді?
а) бір б) екі в) үш

12. Жазушы сөзіндегі -шы қосымшанық қай түріне

а) жұрнақ б) жалғау в) түбір

а) сын есім б) етістік в) зат есім

14. Негізгі зат есімді тап:

а) сурет б) саяхатшы в) Ейлер

15. 
    Сөздердің ішінен болымды етістікті тап: а) жаз б) жаба в) тиме
    
16. 
    Күрделі етістіктері бар сөйлемді тап:
    

17. Реттік сан есімдер мына қосымшалардың қайсысы

а) -лар, -дар, -тар б) -ншы, інші, -ыншы, -інші в) хана, -паз

18. Тәуелдік жалғаулы сөзді тап:
а)койлегім б)баланық в)қаламдар.

19. Сөйлемдегі сызықшанық қойылуы туралы ере-

а) бастауыш та, баяндауыш та зат есімнен болса

20. Мәтіннің түрлерін анықта:

а) анықтау б) теңеу салыстыру в) әңгімелеу, сипат-тау, пайымдау

Оқушылардың білімін тексеруге арналған тест. Қазақ тілі. 3-сынып.

ІІ-нұсқа

1. Дауыссыз дыбысты табыңдар. Белгі(х) қойыңдар. р, т, а, с, ә, е, м, п, к.

2. Дауысты у-ды тап. Белгі(х) қойыңдар.
Бу, туған, тау, тарту, уыз.

3. Дұрыс тасымалданған сөзді тап. Белгі(х) қойыңдар.

Бүр-шаң, бү-р-шақ, келед-і, ды-бысы, ма-лшы.

4. 
   Бірыңғай жуан дауысты дыбыстары бар создерді тап. Белгі (х) қойыңдар.Тау, күзетші, кезекші, тауық, балапан.
   
5. 
   Дауыссыз дыбыстан басталған созді тап. Белгі (х) қойыңдар.
   

6. Сойлемдердің бастауышын табыңдар. Белгі (х)қойыңдар.

Айдос сабаққа ерте барды. Атам бақша салды.

7. 
   Болымсыз етістікті табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. Мен бүгін ауылға бардым. Менің мамам - мұғалім.
   
8. 
   Болымсыз етістікті табыңдар. Белгі(х) қойыңдар. Шықпа, кетті, кірме, дәрігер, ауыл, бала.
   
9. 
   Тәуелді создерді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. Ауылым, Орал, бала, көйлегім, отыз бес.
   

11. Торт дыбыстан құралған сөздерді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар.

Көк, тарақ, төрт, кітап, қозы.

12. Тасымалдауғаболмайтын сездерді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар.

Доп. Қуыршақ, балақай, шөп, түн.

13. Қатаң дауыссыз дыбыстарды табыңдар. Белгі (х)
қойыңдар.

қ,р, а, ә, с, п, н, ө.

14. Түбір создерді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар.

15. Заттың санын білдіретін сөздерді табыңдар. Белгі

Сегізінші, Жамбыл, орт, бес, он.

16. 
    Жалңы есімді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. Аңтөбе, Бұлақ, жаңбыр, алтыншы, Ардаң.
    
17. 
    Тәуелді сөздерді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. Ақыл, қаламың, көз, бақа, азда.
    
18. 
    Күрделі етістікті табыңдар. Белгі(х) қойыңдар. Ойнап жүр, келді, отырды, Саққұлаң жуа бастады.
    
19. 
    Туынды сын есімді табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. Кәргіш, білгіш, қаз, сурет, сағат.
    
20. 
    Дауысты дыбысты табыңдар. Белгі (х) қойыңдар. й, ә,с, е,б, і,г,р, л.