Гибридтенгенорбиталь. Гибридтенген орбиталь дың энергиясы s Жанер-орбитальдарға қарағанда жоғары, гибридтенген электрондардан түзілген жаңа байланыс мықты болады. Мысалы, метандағы көміртегінің төрт байла нысының төртеуі де бірдей. Араларындағы бұрышы 109° 28, S2 - гибридтенген көміртек атомын "тетраэдрлі" атом деп те атайды (5-сурет).
Гибридтенген орбитальдар гибридтенбеген және р-ор битальдарға қарағанда жақсы бүркеседі. Оның пішіні де өзгеше болады. Алдыңғы бөлігі үлкен, ол жақсы байланыс түзеді және кіші бөлігі артқы) бар, оны кейде көрсетпейді, Теменде р-орбайтальдың суреті көрсетілген б-сурет):
sp'-Гибридтенген орбиталь Төрт эквивалентті орбиталь береді, оның арасындағы бұрышы 109*28 болады.
109'28'
5-сурет. Метан молеҳуласының
моделері: а) тетраэдряд зі шарнирна. б) братліб надан
6-сурет. sp-орбиталь,
Метанның құрылысын қарастырайық:
2sp?
2sp
көміртектің ыр қызған күйі
Сң, байланысының
пайда болуы
Көміртек атомының төрт sp - орбиталы бар, әрқайсы сында бір-бірден электрон болады. Әрбір электрон сутегінің 1s-орбиталымен (төрт сутек атомымен) толтырылады (7-су рет):
н
D9
р – қозған күйі
7-сурет. Метанның орбитальдары.
2s-Орбиталь мен екі 2р-орбитальдардың гибридтенуінен sp-гибридтену пайда болады. Этилендегі екі көміртек ато мы sp'-гибридтенген. Оны былай суреттеуге болады:
с
2s 2 2p 2р
2sp? 2ѕр? 2ѕр? 2р
негізгі күйі
юр* - қозған күйі
2р-Орбитальдың біреуі гибридтенуте қатыспайды. Үш sp? орбитальдың негізгі осі бір жазықтықта 120° бұрыш жасап жатады. Ал гибридтенуге қатыспаған 2р орбитальдың Негізгі осі осы жазықтықта перпендикулярлық қалыпта ор наласқан (8-сурет);
Егер біз осындай екі фрагментті қоссақ, байланысқан екі көміртегін аламыз. Онда бір с-байланысы бар, ол байланыс екі 2sp* - орбитальдарының бүркесуінен пайда болған. Со нымен қатар бір -байланыс бар. Ол екі орбитальдың бүркесуінен пайда болады (9-сурет):
н Гt 1 - Г
нн
2sp? 2sp* 1s
2р 2sp?| 1.
2sp? 2sp' | |-р
. 1,
9-сурет. Екі р-орбитальҳың бүркесуі - байланыс
Бір о- және 1-байланыс, екі көміртегі атомының арасын дағы қос байланыс деп аталады. Этилендегі батом бір жа зықтықта орналасқан (10-сүрегі