Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы әмбебап кітапхана

Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы әмбебап кітапхана

Ақпараттық-библиографиялық бөлім

Семей – 2011 ж.

Әдебиеттерді насихаттауда және еліміздегі өрнекті оқиғаларды хабарлауда көрсеткіштің алатын орны ерекше. Мұнда туған өлкеміздің тарихы, экономика және мәдениет саласындағы көрнекті оқиғалар туралы, еңбегі сіңген белгілі жеке тұлғалардың өмірі мен шығармашылығы туралы ақпараттар берілген.

Көрсеткіш үш бөлімнен тұрады:

Негізгі бөлімге алынған жұлдызшамен белгіленген даталар тізбегіне қысқаша анықтама жазылып, әдебиеттер тізімі берілген.

Екінші бөлімге «Айы, күні белгісіз оқиғалар мен жеке тұлғалар» туралы анықтамалар мен әдебиеттер әріптік ретпен берілген.

Үшінші бөлімге «Анықтамалар мен әдебиеттері берілмеген, еске алынып өтілетін оқиғалар» және семейлік Кеңес Одағыынң батырларының мерейтойлық тізбегі енгізілді.

Күнтізбек аталып өтілетін даталардың әріптік көрсеткішімен жабдықталған. Құралды құрастыру жұмысы 2010 жылдың сәуірінде аяқталды.

Құрастырушылар: Ақпараттық–библиографиялық бөлімнің меңгерушісі З.Мағауина және Семей қаласындағы Қазіргі заман тарихын құжаттандыру орталығының бөлім меңгерушісі Т.Түсінбаева.

Күнтізбе мұғалімдерге, кітапханашыларға, өлкетанушыларға, өлкесін танып білгісі келетін пайдаланушыларға көмекші құрал ретінде арналған.

Күнтізбе туралы айтпақ пікірлеріңіз болса, мына мекен-жайға хабарласуларыңызға болады:

490050

Абай атындағы әмбебап кітапхана

Ақпараттық-библиографиялық бөлім

Телефон: 56-10-76

E-mail: semeybib@yandex.ru

071405

Абай көшесі, 84

тарихын құжаттандыру орталығы

ҒАА және құжаттарды пайдалану бөлімі

Телефон: 52-06-07

E-mail: zdnivko-semey@rambler.ru

*2 қаңтар Жазушы Медеу Сәрсекенің туғанына

75 жыл (1936)
*5 қаңтар Жазушы, ғалым, абайтанушы

Қайым Мұхамедханұлының туғанына

95 жыл (1916-2004)

*2 ақпан «Дариға-ай» жастар театрының құрылғанына

10 жыл (2001)
*1 наурыз Ақын Шәкір Әбеновтің туғанына 110 жыл

(1901-1994)

*16 маусым Әнші Мәдениет Ешекеевтің туғанына

75 жыл (1936 -1997)
*3 тамыз Әнші Дауыл Қайроллиннің

туғанына 65 жыл (1946-2002)

15 жыл (1996)

*11 тамыз Семейдің қаржы-экономикалық

техникумына 80 жыл (1931)
*15 тамыз Ғалым, жазушы Тұрсын Жұртбайдың туғанына

60 жыл (1951)

20 жыл (1991)

85 жыл (1926)

65 жыл (1946)

Тұратай Иісованың туғанына

80 жыл (1931-1994)
*15 қазан Сазгер Тұрсынғазы Рахимовтың

туғанына 60 жыл (1951)

70 жыл (1941)

*5 қараша Халық жазушысы Тұрсынхан

Әбдірахманованың туғанына 90 жыл

(1921-2003)
20 қараша Халық әртісі Бекен Имахановтың туғанына

75 жыл (1936)

105 жыл (1906-1996)

қоғамдық бірлестігінің Семей филиалының

құрылғанына 10 жыл (2001 жыл)
Семей қаласындағы «Дарынды балаларға арналған облыстық мамандандырылған балет мектебінің ұйымдастырылғанына 15 жыл (1996 жыл)

Айы, күні белгісіз оқиғалар мен жеке тұлғалар

Ғалым-биолог Жұмахан Күдериннің туғанына 120 жыл (1891-1938)

Мәннан Тұрғанбаевтың туғанына 125 жыл (1886-1937)

110 жыл (1901-1937)

Атақты би, кемеңгер ойшыл Әнет бабаның туғанына 385 жыл (1626-1723)

Анықтамалар мен әдебиеттері берілмеген, еске алынып өтілетін оқиғалар:
5 қаңтар Сазгер Арғынбек Ахметжановтың

туғанына 75 жыл (1936)

радиохабарлар комитетіне

45 жыл (1966)
8 қаңтар Қоғам қайраткері,

Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі

Хафиз Матаевтың туғанына 80 жыл (1931)

21 қаңтар Әнші Роза Байдалинаның туғанына

75 жыл (1936)

22 ақпан Семейде «Білім» қоғамының құрылғанына

60 жыл (1951)

9 наурыз Семейде мәдениет және тарихи

ескерткіштерді қорғау қоғамының

құрылғанына 40 жыл (1971)

1-губерниялық сиезінің ашылғанына

90 жыл (1921)
18 наурыз Газ аппаратура заводына

65 жыл (1946)

85 жыл (1926)

35 жыл (1976)

70 жыл (1941)

85 жыл (1926)

(1956)
29 шілде Өлкетанушы В.Н.Кашляктың туғанына

60 жыл (1951)
26 қыркүйек Саяси жер аударылушы, зерттеуші, Абайды

досы Е.П.Михаэлистің туғанына 170 жыл (1841-1913)

тамыз Семей қаласында бизнес

колледжінің құрылғанына 65 жыл (1946)

26 тамыз Семейдің аяқ-киім фабрикасына

70 жыл (1941)

75 жыл (1936)

(1970)

қыркүйек ақын Семен Анисимовтың туғанына 100 жыл

(1911-1970)

50 жыл (1961)

Кейіннен Семейге келіп, зауытқа инженер болып қызмет етеді. Өндіріс пен жазушылықты қатар алып жүреді. Әрине, басты қызметі әдебиет болды. «Ғажайпы сәуле», «Көрінбестің көлеңкесі» мен «Жетінші толқын» ғылыми фантастикалық туындыларын жарыққа шығарды. Өзі ортасында жүрген өндірістің қилы-қилы сырларын, онда еңбек ететін адамдар туралы күрделі шығармалар жазады.

Ол алтын, күміс ақтарған, мырыш тасқындатқан кенді Алтайдың тіршілік-тынысын, өмір ағысын суреттейтін «Жаңғырық» романын жазады.

Кейіннен жалғасы ретінде «Көмбе» романын жазады.

2002 жылы академик Қ.Сәтбаев жайлы орыс тілінде «Планета Сапаева» және «Через тернии» кітаптары оқырманға жол тартқанда саналы ғұмырын қазақтың Қанышына арнаған белгілі жазушы Медеу Сәрсеке атақты ғалымды әлемнің 112 еліне танытқан сутеткер еді.

Жазушы тағы да бір есімді оқырмандарына танытып отыр. Ол «Ғибратты ғұмыр» сериясымен «Ебіней Бекетов» атты күрделі еңбек еді. Мұнда Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, біртуар ғалым Ебіней Арыстанұлы Бекетовтің қиын да, қилы тағдыры, ғұмыр тарихы туралы сыр шертеді.

Әдебиеттер:

Сәрсеке М. Газетпен бірге есейдім // Семей таңы.-2009.-3 желтоқсан.-5 б.

Сәрсеке М. Тамыры тереңге жеткен: ғұлама ғалым, әйгілі әдебиетші, ақын, аудармашы, сыншы Ебіней Бекетов туралы // Семей таңы.-2005.-18 наурыз.

Сәрсеке М. Абай тойы.- Алматы: Атамұра, 1996.-288 б.

Сәрсеке М. «Ақылды адам арманмен егеспейді: «Бес тұғыр» жинағы туралы // Семей таңы.-2000.-1 қыркүйек.

Сәрсеке М. Қазақтың Қанышы: Роман эссе .- Алматы: Атамұра, 1999.-592 б.

Сәрсеке М. Тарақты және Қаракесек шежіресі.- Алматы: Атамұра, 1995.-272 б.

Бәшей К. Ұлыны ұлықтаудың үлгісі // Ертіс өңірі.-2004.-22 қаңтар.-27 .

М.Сәрсекенің «Сәтбаев» ғұмырнамасы Мәсеуден шықты // Дидар.-2003.-27 желтоқсан.-2 б.

Сәрсеке М. Сәтбаев әлемінің сыры // Семей таңы.-2002.-6 қыркүйек.-4 б.

Қайым Мұхамаедханұлының ғылыми еңбегінің басты бағыты Ұлы Абайдың өлмес өшпес мол мұрасын зерттеумен байланысты. 1951 жылы қорғаған “Абайдың әдеби мектебі” кандидаттық диссертациясы, Абайдың ақындық айналасы, Абай шығармаларының текстологиясы жайында монографиялары әдебиеттану ғылымына қосылған маңызды туындылар. Ұлы Абайдың 150 жылдық мерейтойына арнап Республикалық Абай қоры шығарған 4 томдық “Абайдың ақын шәкірттері” және “Абай мұрагерлері” жинақтары да абайтанудағы төтенше жаңа құбылысқа айналды.

Қайым аға ұлы Мұхтардың сынынан өткен бірегей шәкірті еді. Ұстаз ұстанған идеялық танымын қарсыластарынан қорғау жолында тізерлеп өлгенше, тік тұрып өлуді артық көрді. Осы ерлігі үшін 25 жылға халық жауы атанып, тамұқтың отына да түсті. Бәрібір әділет жолы жеңді.

Қайым Мұхамедханұлы – ақын. 1938 жылы Жамбылдың әдеби қызметінің 75 жылдығына арналған республикалық ақындар сайысында “Жамбыл” атты толғауы бас жүлдені жеңіп алды, ал 1945 жылы Қазақ ССР мемлекеттік гимнінің авторы болуы ақынның шыққан биігін әйгілейтін межесі, ірі табысы.

Ғалымның ғылыми мақалаларының ішінде «Бұхар жырау» (1982), «Махамбет шығармаларының текстологиясы» (1986), «Уәйіс Шондыбаев шығармаларының текстологиясы» (1988), «Ақын Шәкәрім» (1988), «Ахмет Байтұрсынов», «Мағжан Жұмабаев», «Жүсіпбек Аймауытов» т.б. атап өтуге болады.

Жазушы Қайым Мұхамедханұлының драмалық шығармалары бір төбе. Драматургтың “Перне” (1944), “Майданнан майданға (1947), “Комиссар Ғаббасов” (1960), “Ер Білісай” (1974) атты туындылары – қоғамдық ортадағы түрлі тартыстарды көрермен назарына қалтқысыз жеткізген сүбелі дүниелер. Олар әркез республикалық, облыстық театр сахналарында қойылып келеді.

Қайым Мұхамедханұлы - түпнұсқа иесінің ойын тереңінен танып, тебірене толғайтын шебер аудармашы: У.Гаджибековтың “Аршин мал алан”, Ш.Камалдың “Хажы әпенді үйленеді” пьесаларын , татар поэзиясының классигі Ғ.Тоқайдың өлеңдерін, сондай-ақ Н.Карамзиннің “Сормаңдай Лиза” хикаятын өлеңмен аударып, әдебиетіміздегі аударма жанрының дамуына үлкен үлес қосты.

Саналы өмірінің жартысынан астамын Семей педагогикалық институтында ұстаздық еңбекке арнаған Қайым ағаның бұл салада атқарған ісі де абыройлы, айрықша жемісті. Қайым аға 1938 – 1941 жылдары аталған институттың филология факультетінде оқып, үздік бағамен аяқтайды да, қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасына оқытушы болып қызмет істеуге хұқ алады. Қырық жылдан астам ақ ордамызда білім мен тәрбиенің дәнін егіп, адамгершілік нұрын төккен ұлы ұстаз қолынан қаншама ұрпақ сусындады.

Әдебиеттер:
Мұхамедханов Қ. Тарта көр Семейімнің топырағы: Өлеңдер, поэмалар, аудармалар, мақалалар, арнаулар.-Семей,2010.-144 б.

Мұхамедханов Қ. Абай шығармаларының текстологиясы жайында.-Алматы, 2010.-164 б.

Мұхамедханов Қ. Абай кітабын алғаш шығарған Ілияс Бораганский.-Алматы,2009.-64 б.

Алаш арыстарының соңғы тұяғы: Қ.Мұхамедхановқа 6 қыркүйек күні ескерткіш орнатылды // Семей таңы.-2010.-7 қазан.

Исаұлы А. Ғылым жұлдызы // Семей таңы.- 2001.-26 қаңтар.-3 б.

Жоламанова П. Өшпес із қалдырған // Семей таңы.-2009.-17 маусым.-2 б.

Жұртбай Т. Абайдың інісі, Алаштың ірісі // Ертіс өңірі.-2005.-12 мамыр.-28 б.

Жұртбай Т. Ғылым тәуелсіз болмай мемлекет мұратқа жетпейді / Зекенұлы Қ. // Ертіс өңірі.-2010.-24 қараша.-10-11 б.

Қайым туралы сөз /Құраст.Қ.Мұхамедхановтың отбасы.-Астана: Фолиант,2006.-376

Қасымжанұлы С. Қайым туралы сөз // Жас қазақ.-2010.-5 ақпан.-8 б.

Қайым Мұхамедханов туралы қазанама // Дидар.- 2004.-3 шілде; Семей таңы.-9 шілде.-3 б.

Мақанқызы К. Қайсар рухты қазаққа ескерткіш // Ертіс өңірі.-2010.-13 қазан.-8 б.

Нұрқасым Қ. Пилондар образы: (Ескерткіш туралы) // Ертіс өңірі.-20010.-22 желтоқсан.-12 б.

Сейсенұлы Д. Алаш арыстарының соңғы тұяғы // Егемен Қазақстан.-2009.-7 қараша.-6 б.

Смағұлова Е. «Адам боп жер астына кірдің де, тас мүсін боп шыға келдің»: (Ескерткішке арналады) // Семей таңы.-2010.-14 қазан.-1 б.

Чушекова Ж. Қазақтың қайсар ғалымы: (Ғалымның 95 жылдығына орай Алматыда өткен дөңгелек үстелден кейінгі жазылған мақала) // Семей таңы.-2010.-5 қаңтар.-3 б.

Театр шығармашылығы жан-жақты. Онда шетел, қазақ классикалық шығармаларынан бастап, осы заманның өзекті тақырыптарын қамтитын юмор-сатиралық қойылымдарды сахнаға шығарды.

Театрда Д.Исабековтың «Әпке» пьесасы, М.Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» атты поэтикалық көрінісі, Желтоқсан оқиғасына байланысты «Ызғарлы желтоқсан» әдеби-сазды қойылымдары сахналанып, қаламыздың нағыз рухани мәдени ортасы екенін дәлелдеп берді.

Республикалық «Тазша бала» конкурстарының лауреаты, 2002 жылы Астанада өткен республикалық әзіл-сықақ конкурсының лауреаты атанды.

Бұл театрдың ерекшелігі – сөз және пластика, классика және юмор, сатира, ән-би жанры тоғысқан жан-жақты өнерлі жастар топтасқан ұжым. Олар әр түрлі бағдарламалармен Шығыс Қазақстан өңірінде, Астана, Алматы, Шымкент қалаларында және ауылдарда болып үлкен жетістіктерге жетісті.

Әдебиеттер:

Зүкенов М. Дариғаның мектебі // Семей таңы.-1999.-7 қаңтар.

Тілеубекова М. Мақсатым тіл ұстартып, өнер шашпақ // Үш анық.-1998.-наурыз.

*1 наурыз Ақын Шәкір Әбеновтің туғанына 110 жыл

(1901-1994)
Шәкір Әбенов 1901 жылы 1 наурызда Абай ауданының Құндызды ауылында туған.

Әкесі - Әбен қажы баласын 5-6 жасынан ауыл молдасына оқытып, Семейде Приходская мектебін тәмамдатқан. Кейіннен Уфа қаласына жіберіп, Ғалия медресесінде оқыған. 13-14 жасында Семейге оралып мешітте істейді, ез бетімен мүсылманша кітаптар оқиды.

1916 жылы Семейдегі ер балалар гимназиясына оқуға қабыладанады. Нақ осы жылы ол қазақтың белгілі ақыны С.Торайғыровпен танысып, оның өлеңдерін жатқа айтатын болған. Орыс ақындары А.Пушкин, М.Лермонтов жырларымен алғаш сусындауы да осы кез. Осы кезде революция басталып, жас бозбала сол дүбірге ден қойып кетеді.

1921-1926 жылдары атқамінер белсенділер қатарына қосылып, Мақаншы жақта кеңсе қызметін атқарады. 1929-30 жылдары ауылдарды кеңестендіру кезінде өз пікірін білдіру кезінде қудалауға ұшырап, Алматыға кетеді. Мұнда С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Б.Майлин сияқты әдебиеттің майталман ақындармен бірге жырлаған ақын рухани азық алып еліне Мақаншыға оралады.

1937 жылы Алматыда "Әдебиет және искусство" журналында "Қозы Көрпеш Баян сұлу" дастанының Ш.Әбенов жырлаған нұсқасы жарық көреді. Сабырбай, Дулат, Жанақ, Түбек ақындардың мұраларын жаздырып, қолжазба қорына тапсырады. Жамбылдың әдеби хатшысы болып қызмет жасайды. Тағы да қуғынға ұшыраған соң, сұранып 1941 жылы соғысқа кетеді. Соғыста бір аяғынан жараланып, еліне қайтады, Отан соғысынын 1-дәрежелі орденімен марапатталады.

Ғасырға жуық жасап, заманның қилы-қилы қыр-сырына қаныққан сұңғыла ақын өз жырларына көбіне махаббат пен әділдік, ерлік пен ездік, адалдық пен арамдық, адамгершілікті өзек етуден еш айнымайды.

"Қозы Көрпеш -Баян сұлу", "Таңшебер Жапал", "Кейпін батыр", "Ана махаббаты", "Алданған қыз","Патша мен байғыз", "Қорқыт қобызы" аңыз толғауларын, мысал-өлеңдерін жазады.

Артына мол шығармашылық мұралар қалдырған, арқалы ақын, сазгер, көнеден қалған мұраны қастерлеп өткен Ш.Әбенов 1994 жылы қазан айында дүниеден етті.

қаңтар

Ешекеев Мәдениет 1936 жылы 16 маусымда бұрынғы Семей облысының Жаңасемей ауданы Құрманқожа ауылында туған.

Ешекеев М.Қазақ ССР-нің Халық артисі атағын беру туралы // Семей таңы.-1987.-6 май.

Ибрагимов Т. Домбыралы ән // Толқын толғау.-Алматы: «Өнер», 2000.-269-283 б.

Мәдениет Сейітжанұлы: Қазанама //Қазақ әдебиеті.-1997.-12 тамыз.

Шыңғысұлы Б. Жүсіпбектің шәкірті // Семей таңы.-1976.-15 январь.
3 тамыз Әнші, Қазақстан Республикасына

еңбегі сіңген әртіс

Дауыл Қайроллиннің

туғанына 65 жыл (1946-2002)

Имабанбаева А. Ән құдіреті // Ертіс өңірі.-2010.-27 қаңтар.-17 б.

Қамбаров Ж. Алысқа жетелеген асқақ ән // Семей таңы.-1996.-2 қараша.

Мұхамедова Р. Өмірін әнмен өрнектеген // Арна.-2000.-14 қаңтар.

Мұхамедова Р. Дауыл да өтті-ау, дауылдатып... //Семей таңы.-2003.-28 ақпан.-12 б.


5 тамыз «Қайнар» университетінің ашылғанына

15 жыл (1996)

Семей қаласындағы жоғары оқу орындарының бірі - «Қайнар» университеті студенттерге сапалы білім беруде көптеген жетістіктерге жетіп келеді. Оқу орны студенттерді әлеуметтік қолдауда арнаулы бағдарламаларды басшылыққа алып жұмыс жасауда. Олар Елбасы Н.Назарбаевтың Халыққа Жолдауы, «Білім туралы», «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңдарына сүйене отырып «Қайнар университетінің студент жастарын әлеуметтік бағытта қолдау» бағдарламасын дайындады. Мақсаты – студент жастарға әлеуметтік қолдау көрсету үшін құқықтық, экономикалық және психологиялық жағадйлар жасау.

Университетте осы бағдарлама аясында көптеген жеңілдіктер қарастырылған, яғни материалдық, моральдық қолдау көрсету, жас студент отбасыларын, әлеуметтік аз қамтылған және талантты жастарға грант бөлу шаралары жүзеге асуда.

Басқа жоғары оқу орындарынан ерекшелігі – «Қайнар» университетінде «Студент дауысы» деген атпен қабырға газетінде оқу орнының әр түрлі және қызықты өмірі көрнекілікпен жазылып тұрады.

Ойластырылған тәрбие жұмысының арқасында студенттер тек қана маман болып қалыптаспайды, сондай-ақ елінің нағыз азаматы, социумның мүшелері.

«Қайнар» уиверситеті алыс және шетел ЖЖО-мен серіктестік байланыстары даму үстінде. Соңғы екі жыл ішінде университет 15 Ресей, Қырғыз, Қытай университеттері және институттарымен халықаралық қызметтестік келісіміне қол қойды.

Смағұлова Е. Студенттерді қолдау оқу орнының басты мақсаты // Семей таңы.-2010.-10 маусым.-4 б.

Төлеуғалиев С. Кісілігі жоғары ұстаз: (ЖОО-ның директоры Л.Маусымбаева туралы) // Ертіс өңірі.-2010.-6 қазан.-13 б.

Шустова Е.П. «Қайнар» (Семей) университетінің халықаралық істерінің дамуы // Семей таңы.-2009.-16 шілде.-3 б.

қаржы –экономикалық колдежіне 80 жыл

(1931)
Семей қаласындағы қаржы-экономикалық колледжі сапалы кәсіби білім беретін республикамыздағы саналы оқу орындарының бірі.

1931 жылдың 11 тамызында Қазақ ССР қаржы наркоматының қаулысы бойынша Семейдегі өлкелік қаржы курстары Семей қаржы-экономикалық комбинат деп аталды. 1933 жылы бірінші рет 15 қаржы мамандығы бойынша білім алып шықты. Барлығы 1941 жылға дейін 579 маман иесі техникумды бітірді.

1941 жылдан бастап Семей қаржы экономикалық техникум деп аталды, 1944 жылдан бастап 1960 жылға дейін Семей қаржы техникумы, ал 1960 жылдан бастап Қазақ ССР қаржы министрлігінің Семей қаржы – экономикалық техникумы деп аталды.

1984 жылы техникум жаңа оқу корпусына көшті, жаңа кабинеттік жүйесі оқу процесінің ұйымдастыруын жақсартты.

1992 жылы техникум Қазақстан Республикасының Білім минситрлігіне қарады, 1993 жылдың 19 мамырынан бастап қайта Қаржы минситрлігіне қарады. 1994 жылдың 31 қаңтарында техникумға экономика саласының білгірі, ғалым, мемлекет қайраткері Р.Байсейітовтың аты берілді.

1996 жылдың наурызынан техникум қаржы экономикалық колледжі болып аталды. Қазіргі оқу бағыты нарықтық экономиканың жаңа стандарттары бойынша жүргізіледі. Колледжде студенттердің білімін көтеру және ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысуға тәрбиелеу мақсатында Байсейітов шыңын бағындырушылар мектебін ашты.

Заман талабына сай, уақыт ағымынан қалмау мақсатында коллдеж компьютермен жабдықлған. Оның ішінде бір сынып толықтай мультимедиалық-дыбыстық және ақпараттық жүйеде жұмыс істейді.

Коллдеж видеотекасындамұғалімдердің жүздеген лекцияларының, Мәскеу жоғары оқу орындарының, Қазақстан экономистерінің жинақталған видеокассеталары бар.

Кітапхан қоры өте бай, өз оқырмандарын білім нәрімен қанағаттандыра

алады. Қазіргі уақытта коллдежде Медиатеке – 2005 бағдарламасы қабылданған. Коллдеж оқушыларына сапалы білім беріп қана қоймай, саналы тәрбие беріп шығарады. Коллдежді бітіргендер білімді маман ғана емес, білікті ұйымдастырушы, өмірге бейім, жинақы азамат болып шығады.

Білікті білім ордасы // Семей таңы.-2000.-ақпан.

Ермек С. Дәрісханаға халық жазушысының аты берілді // Семей таңы.-2010.-14 қазан.-3 б.

Мусин Р. Мамандар даярлаудың маңызын ойластырсақ // Семей таңы.- 1974.-26 сентябрь.

Қожаев Қ. Талапты жерге нұр жауар // Ертіс өңірі.-2004.-15 желтоқсан.-24 б.

Шебалина С. Техникумға – 50 жыл // Семей таңы.-1981.-23 сентябрь.

Жазушы тәуелсіздіктің жырын жырлап, ұлт тағдыры, ел тарихы туралы проблемалық һәм танымдық мақалаларды көп жазды. Көне түркі батырлары туралы «Дулыға» атты тарихи әфсаналардан тұратын екі томдық ғылыми көркем еңбек жазып шығарды, мұнда көне түрік жұртының екі мың жылдық тарихы баяндалады.

Көркем шығармалары мен зерттеу еңбектері әлемнің 15 тіліне, ал ғылыми еңбектері ЮНЕСКО-ның ресми тілдеріне аударылған ғалым, жазушы, филология ғылымдарының докторы, профессор Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай Қазақстан Жазушылар Одағының Ш.Құдайбердіұлы атындағы «Алаш» және І.Жансүгіров атындағы әдеби сыйлықтардың иегері. Қазіргі уақытта Астанадағы «Отырар» кітапханасының ғылыми орталығының директор

Әдебиеттер:

Омашұлы Н. «Сүре сөз»: (Ғалымның шыққан кітабы туралы) // Қазақ әдебиеті.-2006.-19 мамыр.-12 б.

1940 жылдың соңында Семей аймағында ядролық сынақтар жүргізу үшін 18 500 шақырым жер бөлінді. Абыралы ауданы таратылып, көптеген тұрғындар ата-бабасын қызғыштай қорып келген жерін тастап басқа жаққа көшуге мәжбүр болды. Сөйтіп біздің өңірде Семей атом полигоны құрылды.

1949 жылғы 29 тамызда әлемде жергілікті уақыт бойынша таңғы сағат жетіде 38 метр биіктікте қуаты 20 килотонналық алғашқы ядролық сынақ өткізілді. 1953 жылы 12 тамызда әлемде ең бірінші рет термоядрролық бомба сынақтан өтті, ал 1955 жылғы 22 қарашада сутегі бомбасы сыналды.

1949 –1989 жылға дейін 40 жыл ішінде Семейден 120 шақырым жердегі полигонда 458 ядролық жарылыстар, 88 әуе, 30 жер үсті, 340 жер асты жарылыстары жасалған екен. Олардың қуаты бірнеше килотоннадан 1,5 мегатоннаға дейін жетті. Осы кезең ішінде 500 мыңнан астам адам ионды сәуле алды.

1987 жылғы 17 ақпандағы кезекті жарылыс кезінде атмосфераға улы газдар шығып кетті.

Осы жарылысты тоқтатуға тиым салуға үн қосқан қайраткер, ақын О.Сүлейменов болды. Антиядролық «Невада-Семей» қозғалысының ұйымдастыруымен сол жарылыстың ауызына құм құйылды. Бүгінде «Невада-Семей» қозғалысының ұйымдастырылуы бүкіл әлемде бебйбітшілікті қорғау және халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ісіне Қазақстанның қосқан үлесі зор екенін, бұл әлем бойынша елеулі оқиға екенін айтуға болады.

Бәрінен бұрын, Қазақстан өзінің ядролық қаруға қарсы мемлекет екенін сөзбен емес, іспен дәлелдей білді.

Жолымбет Қ. Адамзат тарихындағы айтулы қадам // Ертіс өңірі.-2009.-24 маусым.-8-9 б.

Қажыбекова Қ. Елдік пен ерлікке пара-пар // Семей таңы.-2009.-3 қыркүйек.-3 б.

Мұздыбай С. «Невада-Семей» қозғалысына 15 жыл // Ертіс өңірі.-2004.-11 наурыз.-8 б.

Мұқатай Ж. ХХІ ғаыр – ядролық қарусыз // Дидар.-2004.-13 қараша.-5

Нұғманбекова Р. Полигон аймағының жарасы қашан жазылады? // Дидар.-2004.-16 қазан.-2 б.

Шарапиева Л. Н.Назарбаев: «Қасіреттен көз ашып, серпілген Семейдің келешегі кемел» // Семей таңы.-2009.-25 маусым.-1 б.
10 қазан Жазушы Ғазиз Сапаевтың туғанына

85 жыл (1926)
Тарбағатайдың Ақмектебінде дүниеге келген жазушы тағдырдың жазуымен жеті жасында әке-шешесімен Қытайға өтті.

17 жасында атамекенін аңсаған жасөспірім жігіт қайтадан Қазақстанға келеді. Туған жеріне, туған өлкесіне Ғазиз Сапаев Ұлы Отан соғысының тұсында, ауыр шақта келді. Ол бірден еңбекке араласып, бір жағынан оқып орта білім алады.

Семейдегі мұғалімдер институтын бітірген болашақ жазушы он жылдан астам уақыт мектепте мұғалімдік қызмет атқарды.

1959 жылы тамыз айында облыстық «Семей таңы» газетіне қызметке ауысты. Содан табан аудармай 1981 жылға дейін істеп, зейткерлік демалысқа шықты.

Ғазиз Сапаев 1960 жылдан Журналистер, 1974 жылдан Жазушылар Одағының мүшесі. Баспадан жеті повесі мен екі драмасы жарық көрді. Екі пьесасы Семейдің Абай атындағы музыкалы драма театрында жарық көрді. «Тойым-той», «Қиын екен қыз дегенің» драмалық шығармалары мыңдаған көрерменге ұсынылды.

Жазушының жеке кітап болып шыққан «Жыл Жемісі», «Менің көгершінім», «Гүлдана», «Туған жерден алыста» ,»Сағыныш» повсетер мен әңгімелер жинақтарының авторы. Жақында ғана шыққан «Сағыныш» романы Шыңжаңда өткен он жылдық өмірін (1933-1943) шынайы баяндайды.

Сапаев Ғ. Жол үстінде.- Алматы: Жазушы, 1989.-216 б.

Сапаев Ғ. Жыл жемісі.- Алматы, 1963.

Сапаев Ғ. Менің көгершінім.- Алматы: Жазушы, 1969.- 68 б.

Сапаев Ғ. Туған жерден алыста .-Алматы: Жалын, 1983.-208 б.

Сапаев Ғ. Сағыныш.- Алматы: Фолинат, 2002.-344 б.

Сапаев Ғ. Ақын болуды аңсадым // Семей таңы.-2001.-31 тамыз.-4 б.

Сапаев Ғ. Журналистік жолда // Семей таңы.-2004.-3 желтоқсан.-11,15

Есейген Есен ортамызға орлады // Семей таңы.- 2003.-13 маусым.-2 б.

Қарт қаламгер // Семей таңы.-2001.-5 қазан.-2 б.

Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев 1946 жылы Семейде туған. 1970 жылы Семей инженер-технологиялық институтын бітірген. Іскер жас жігіт облыстық комсомол комитетінде, қалалық атқару комитетінде қызметтер атқарған.

М.Горький атындағы Әдебиет институты жанындағы Жоғарғы курсты бітірген.

Қазақ жазушысын өз жұрты ғана емес, өзге жұрт та таныды. Оның «Тау басында түсйіскен жол», «Түнгі диалог», «Сағынтып жеткен жаз еді» кітаптары қазақ оқырмандарына қазақ тілінде жетті. Жазушы жиырма жылдан астам уақыт Мәскеуде Жазушылар Одағы қазақ әдебиетінің өкілі болып қызмет атқарады. «Всего одна ночь», «Если хочешь жить», «Дни октября», «Трон сатаны» т.б. кітаптары орыс, ағылшын тілінде шықты.

Төрткүл дүниеге Абайды танытуды алдына мақсат етіп қойды. Абай арқылы қазақты бүкіл әлемге танытты. Шетелде Абайды он бес тілге аудартты. 1995 жылы Лондон қаласында «Абай үйі» ашылды.

Роллан Сейсенбаев тек проза ғана емес, драмалық шығармалар да жазды. Оның «Өзім іздеп жүрмін» пьесасы 1975 жылы драматургтердің Бүкілодақтық конкурсында жүлдеге ие болды.

Сейсенбаев Р. Адамдарды ізгілік біріктіреді // Семей таңы.-1991.-12 сәуір.

Сейсенбаев Р. Азамат жазушы // Өркен.-1993.-2 қаңтар.-10 б.

Сейсенбаев Р. Ұлы мұралар ұрпаққа жетеді // Егемен Қазақстан.-2002.-13 сәуір.-6 б.

Жұртбай Т. Елі үшін еңіреген жүрек // Қазақ әдебиеті.-2006.-20 қазан.-11 б.

Зекенұлы Қ. Жазушымен кездесу // Семей таңы.-2001.-9 ақпан.-5 б.

Тұратай Иісова 1931 жылы 15 қазанда Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қаракестек ауылында дүниеге келген.

Актрисаның өнерге деген жолы күтпеген жерден басталды. Оның негізгі мақсаты мұғалім болатын. Тағдырдың жолымен өнер жолына қалай түсіп кеткенін өзі де байқамай қалды. 1949 жылы көркемөнер учлищесіне режиссер Асқар Тоқпановтың класына қабылданады. Оны бітіргеннен кейін Алматыдағы М.Әуезов атындағы драма тетарына қабылданып, үлкен Е.Өмірзақов, Қ.Қуанышбаев, С.Майқанова т.б.өнер майталмандарымен еңбек етті.

1956 жылдан өмірінің соңына дейін Семей қазақ музыкалық драма тетарында актриса болып қызмет атқарды. Иісованың орындаған рольдері арасында Еңлік, Қарлыға, Әйгерім, Ақтоқты, Әлиман, Жәмила (Ш.Айтматовтың «Ана – Жер ана», «Жәмила»), Д.Исабековтің Әпкесін, Ә.Тәжібаевтың «Майрасындағы» Майра, «Мөлдір махаббаттағы» Бәтес тағы басқа классикалық, комедиялық, трагедиялық бейнелерді шебер сомдауда жұлдызы жарқырай түсті.

Сахна шебері, Қазақстанның Халық артисі Т.Иісованың өнердегі жолы өз көрермендерінің есінде.
Әдебиеттер:
Жұманов Б. Сахна гүлі // Қазақстан әйелдері.-1961.-№ 12.-23 б.

Қамбаров Ж. Актриса жолы: (Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген артисі Т.Иісованың шығармашылық портреті) // Семей таңы.-1982.-8 май.

Қамбаров Ж. Сан сырлы сахна.-Алматы, 2004.-260 б.

Мұхамеджанова Б. Жол алға асықтырады // Семей таңы.-1977.-6 май.

Сазгер Тұрсынғазы Рахимов өз өнерімен қалың қауымды сүйсінтіп жүрген әнші, сазгер. 1994 жылы сазгердің «Сәби болғым келеді» деген атпен әні шықты.

Әр әннің өз тағдыры, өз дауысының бояуы, жүрек лүпілі болады. Иісі қазақ жұртының қан тамырындай бүлкілдеген сол бір нұрлы айшықтың ішінде сазгердің де өз үні бар. Оның әндерінің жол табуына себепкер болған адам – ақын Мұқағали Мұқатаев.

Әншінің ақиық ақын М.Мақатаевтың «Нені аңсаймын», «Дариға, домбырамды берші маған», «Дұшпаның бар ма дейсің», «Қырықта дәнеңе жоқ», «Аягөз ару», «Санаулы күн», «Ғашықпын», «Я жаратушы Аллам», «Қазағым-ай» сынды бірнеше өлеңдеріне ән жазды.

Сазгердің «Батыр баба – Қабанбай», «Ән атасы - Әміре» Әсетке арналған «Сағынбасқа не шара», Жәнібек Кәрменовке арналған «Ақ бөкен» атты әндері әншінің шын жүрегінен туған.

100-ге тарта әннің авторы сазгер шығармышылығымен жемісті еңбек етуде.

Дүйсенбек Ә. Сәби сезім, сыршыл жүрек // Егемен Қазақстан.-2004.-3 шілде.-8 б.

Иманбаева А. «Сәби боғым келеді»... // Мәдениет.-2010.-№ 4.-17-19 б.
5 қараша Көрнекті ақын, Қазақстанның халық

жазушысы

Тұрсынхан Әбдірахманованың туғанына

90 жыл (1921-2003)
Тұрсынхан Әбдірахманова Жарма ауданының Бөке руднигінде дүниеге келді. Әке-шешеден ерте қалған болашақ ақын ағасының қолында тәрбиеленді.

Ақынның еңбек жолы 1941 жылдан басталды. Бұл жылдары мұғалім, мектеп директоры, Абай, Аякөз аудандық комсомол комитетінің хатшысы, Шар аудандық комитетінің бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарды.

Алғашқы өлеңдері 1950 жылдан бастап, жариялана бастады. Тұңғыш жинағы “Ән”,1959 жылы жарық көрді. Содан бері “Әннен әнге”, “Танисыз ба бұларды”, “Шырқау”, “Көгершін көңіл”,”Кілт”, “Мерей”, “Наз көңіл” атты жинақтары және “Ақын сыры”, “Қасым Аманжоловтың поэтикасы” атты монографиялары жарық көрді.

Т.Әбдірахманова аударма саласында да біраз еңбек етті. Оның аударуында Е.Юнганың “Даңқы өшпес кеме” повесі, М.Стельмахтың “Адам қаны су емес” романын, А.Маяковскаяның “В. Маяковскиийдің балалық және жастық шағы” атты әңгімесі, А.С.Макаренконың “”Коммунистік тәрбие туралы” кітабы қазақ тілінде жарық көрді.

1964 жылы “Ілияс Жансүгіровтің лирикасы” деген тақырыпта кандидаттық, 1981 жылы “Қасым Аманжоловтың поэтикасы және оның бүгінгі қазақ лирикасымен дәстүрлік ұласуы” деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады.

Т.Әбдірахманова көптеген орден, медальдармен марапатталды. 1984 жылы “Халық жазушысы” атағына ие болды. Ғылым саласындағы еңбегі бағаланып, 1985 жылы Ғылым академиясының Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы берілді.

Көрнекті ақын, Қазақстанның халық жазушысы, филология ғылымының докторы 2003 жылы қаза болды.

Әдебиеттер:

2 том.-Өлеңдер, поэмалар, толғаулар.-352 б.

Әбдірахманова Т. Мерей: Таңдамалы өлеңдер мен поэмалар.-Алматы: Жазушы,1981.-382б.

Әбдірахманқызы Т. Замана сазы: Өлеңдер, әдебиет туралы мақалалар, өмірбаяндық толғам.-Алматы: Ана тілі,2000.-399 б.

Жағанова Ж. Ерке қызы елінің // Мәдениет.-1992.-желтоқсан.-№22.-8 б.

Халық жазушысына неге халық атынан сөйлемеске№ //Қазақ әдебиеті.-2000.-4 ақпан.-12 б.

Сәдуақас Машақов бұрынғы Семей облысының Жаңасемей ауданындағы Воскресеновка селосында 1906 жылы 27 қарашада дүниеге келді.

1952 жылы Семей педагогика институтының фиолология факультетін бітірді.

Семей облыстық “Семей таңы” газетінде 1928 жылдан 1960 жылға дейін бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, Алматы қазақ телеграф агенттігінің аударма бөлімінде аға редактор болып істеген.

1931-1932 жылдарда Қазақстан Жазушылар Одағының Семей облысындағы өкілі болған.

С.Машақов көптеген өлең кітаптардың авторы. Көркем аудармамен де шұғылданды.

Ұлы Отан соғысы жылдарында армияда үгітші-лектор, майдандық газеттің редакторы, соғыста саяси жағынан аға нұсқаушы болып қызметтер атқарды.

Жазушы шығармаларының да дені майдан тақырыбына арналды. Атап айтқанда, “Майданда”,”Мәншүк”,”Жауынгер сөзі”,”Шайқас”, “Екі дос”,”Бір сағат” т.б.

Жазушының басқа да шығармалары қоғам өміріндегі өзгерістер, жаңалықтар, халықтар достығы, адамгершілік т б. тақырыптарына арналды.
Әдебиеттер:
Әбілов Д. Ақын Сәду Машақовтың туғанына 90 жыл // Қазақ әдебиеті.-1997.-3 желтоқсан.-12 б.

Жоламанова П. Замана шындығын жырлаған // Семей таңы.-1996.-36 қараша.

Машақов С. Менің әдебиетке келу жолдарым // Семей таңы.-1996.-26 қараша.

Оспанов Н. Ақындар ағысы // Семей таңы.-1996.-26 қараша.

Аталмыш қауымдастықтың Семей филиалы құрылып, экономиканың түрлі салаларында 60-тан астам жетекші әйелдердің басын біріктірді. Бүгінде өзінің қызметін «әйел және бизнес», «әйел және саясат», «әйел және білім» және басқа да бағыттар бойынша атқарылуда. Әйелдердің алға жылжуына қолғабыс шеңберінде қауымдастық пен Семей қалалық әкімшілігі «Әйел саяси көшбасшы» жобасын құрып, бірлесе жұмыс атқаруда. 2009 жылы қауымдастық мүшелері БҰҰ-ның Даму бағдарламасы аясында «Бизнес және кәсіпкерлік» семинары оқуынан өтті. Іскер әйелдер әртүрлі жобаларға қатысып семинарлар өткізіп, өздері де белсене қатысуда. Бүгінгі күнде Қазақстанның Іскер әйелдер қауымдастығы Семей қаласында және БҰҰ-ның «Экспорт пен сауданы дамыту» Бағдарламасы бойынша ынтымақтастық жоспарын дамытуда біршама жұмыстар жүргізуде.

Қазіргі күні басқару моделі заман талабына орай өте тез өзгеріп жатады. Ескі формадан ашықтық және икемділікке бейімделуге әкеледі. Міне, осы міндетпен әйелдер көбірек өнімдірек жұмыс істеуге қабілетті болып келеді. Әйелдер бизнеспен айналысса, оның келешекте өзіне әлеуметтік жағдай жасай алатыны анық.

Жыл сайын ҚІӘҚ филиалы әйелдер ісі және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі қалалық комиссиямен

Мапруза Өтеуленова 1961 жылдың 30 қарашасында Ақмола облысының Державинск қаласныда дүниеге келді. 1982 жылы Семей қаласына ауысып, содан бері семейліктерге өнерін көрсетіп келеді. Бүкілодақтық халық шығармашылығы конкурсының үш мәрте лауреаты. 1990 жылы аймақтық «Майра сұлу» конкурсының «Гран-при» иегері.

1989-1996 жылдар аралығында Жаңасемей аудандық мәдениет бөлімінің «Семейтау» ансамблінде әнші-вокалист қызметін атқарды. 2001-2002 жылдары Өскемен қаласында халықаралық «Беловодье» орыс фольклорлық фестивалінің лауреаты. 2001 жылы халықаралық «татар әндері» фестивалінің дипломанты. 2003 жылы аймақтық «Орыс әні» фестивалінің дипломанты және республикалық «Жас ұлан» конкурсының жеңімпазы атанды.

2004 жылы «Хабар» агенттігінің шақыруымен «Алматы – менің бірінші махаббатым» атты УІ ретро-фестиваліне қатысып, дипломант атанды. Қазіргі уақытта қалалық мәдениет сарайының әнші-вокалисі.

Әз-Тәуке ханның «Жеті жарғысын» жасағанда кеңесші биі болған. Әнет баба қазақ хандығын нығайтуда, қалмақ-жоңғар шапқыншылықтарынан елін қорғауда ақылшы мәмлегерлігімен халық сеніміне ие болып «Әнет баба» атанған.

Жалпы «Жеті жарғы» арқылы туындаған «Жеті ата», «Жеті ғалым», «Жеті хақ» тағы басқа да эстетикалық ұғымдарджы білдіретін тұжырымдамалары Әнет баба есімімен тығыз байланысты.
Пайдаланған әдебиеттер:
Әнет баба // ҚСЭ.2 том, 42 б.

Әнет баба // Қазақстан Ұлттық энциклопедия,2006.

Балтақайұлы Манатай Билердің биі -Әнет баба // Ертіс өңірі.-2010.-4 тамыз.-12 б.

Ақын Әріп Тәңірбергеновтің туғанына

155 жыл (1856 - 1924)
Абай шәкірттерінің ішінде аса талантты ақынның бірі - Әріп Тәңірбергенов.

“…Мұраларының бәрінде де Абайға жақын келіп, ой-сана жағынан да, шеберлік, стиль, үлгі жағынан да ұлы ақынның реалистік дәстүріне үнемі иық сүйеп отыратындығын сездіреді” – дейді М.Әуезов.

Әріп ақын бұрынғы Семей облысы, Жарма ауданында 1856 жылы дүниеге келген.

Ақынның ата-бабалары тарихта белгілі шешен-би, атақты ақын, болған. Байғарадан Ақтайлақ бастатқан он жеті ақын шыққан. Сондықтан, Әріптің ақындық өнеріне әсер еткен өскен ортасы, Байғара бастаған ақындар мектебі болды.

Ауызша мәліметтерге қарағанда, болашақ ақын 11-12 жасынан бастап, ауыл мектебінде сауатын ашқан соң, ары қарай білім алуды арман етеді.

Жас кезінен болашақ ақын өлеңдерін Абайға еліктеп жазған. Әсіресе, ағартушылық, сыншылдық бағыттарына жиі назар аударған.

Серікбай қажыға, Байларға, Қабдолла биге, Тәрібек болсықа т.б. өлеңдерінде Абай үлгісіндегі сыншылдық қасиеті көрінеді.

Жастарды оқу, білімге шақырған “Ғылым туралы”, “Еңбек туралы”, “Шәкірттеріме” т.б. өлеңдерінде де Абайдың ағартушылық идеалары жалғасын тапқан.

Әріптің алдын көрген Шұғбан, Шәкір сияқты шәкірт ақындар ұстаз ақынның қасиетін терең түсініп, тебірене жырлайды.

Ақын өлеңдерінде Шығыс дастандарындағы ғашықтар аты және араб, парсы сөздері де көп кездеседі.

Бұл мәселе Шығыс ақындарының шығармаларын көп оқығандығын және тілді жақсы білгендігін көрсетеді.
Әдебиеттер:
Тәңірбергенов Ә. Тәуке хан мен Ұрқия айтысы // Қазақ әдебиеті.-1994.-4 қараша.

Әріп // Абай. Энциклопедия.- Алматы: Атамұра, 1995.-720 б.

Бейсенбаев Ә. Әріп ақын туралы жаңа деректер // Семей таңы.-1978.-7 апр.

Жұмаділов Қ. Сонымен Біржан-Сара айтысын шығарған кім? // Қазақ әдебиеті.-1995.-5 желтоқсан.

Кенжебаев Х. Үш өлеңнің тарихы // Семей таңы.-1997.-12 сәуір.

Мұхаметханов Қ. Ақын жыры: Октябрь // Қазақ әдебиеті.-1978.-28 окт.

Тәбәріков С. Мәннан Тұрғанбаев.-Алматы: «Қайнар»,1999.-48 б.

Шаймардан Омарұлы Тоқжігітов – Семей өңірінің, Абай ауданы, Саржал ауылында дүниеге келген. Журналист, қазақ баспасөзінің ірге тасын қалаушылардың бірі, ірі қоғам қайраткері. «Қазақ тілі» (қазіргі «Семей таңы») газетінің редакторы (1922 қараша-1925 наурыз). «Қазақ тілі» газетінде тек 1923 жылы 60-қа тарта мақаласы жарияланды.

«Қазақ тілі» газетінің редакторы, губерниялық, уездік, партия комитеттерінің басшылығына сайланған, баспасөздің ғажап ұйымдастырушысы, өлкелік, бүкілодақтық партия жиындарының делегаты, Қазақстан Орталық атқару комитетінің мүшесі, қайраткер. №1 «Таң» журналының редколлегия мүшесі. (1925). «Еңбекші қазақ» (қазіргі «Егемен Қазақстан» ) газеті редакторының орынбасары.(1926). 1929 жылы «Жаршы» атты журнал шығады, мұның да редакторының бірі – Шаймардан Тоқжігітов.

1992 жылы Саржал орта мектебіне Шаймардан Тоқжігітовтың аты берілді.