Сынып оқушыларының дамуындағы тәрбиенің педагогикалық – психологиялық әдіс тәсілдері

Балалардың кейбір бөлігінде, қандай да елеулі қажеттілігінің ұзақ уақыт орындалмауынан мінез-құлықтың аффективтік формасы дамиды. Оларды не шадырлық, агрессивтік, құр көкіректік, не көп өкпелеу, тез жәбірлену сипаттайды. Нәтижесінде талаптану деңгейі (негізінде өзін асыра бағалау немесе керісінше өзіне сенбеушілік туғызатын) мен баланың коллективтегі нақтылы жағдайы арасында пайда болады. Аффективтік толғаныстар мен мінез-құлықтың аффективтік формаларының ұзақ уақыт сақталуы балалардың басқа адамдарға, өзіне іске тиісті қарым-қатынастарының қалыптасуына әкеліп соқтырады. Балалардың ішкі тартыстарын шешу және мінез-құлқындағы аффективтік формалардың дамуын болдырмау үшін дер кезінде педагогтык араласуды талап етеді.

«Қиын» балалармен жұмыс істеу:

1) балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;

2) оның жағымды қасиеттеріне сүйену;

3) оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену сияқты өте биязылықпен жеке-дара қатынасты қажет етеді.(Қосымша А)

Педагогикалық жағынан алғанда, бетімен жіберілген балалармен — тәртіп бұзушы жеткіншектермен тәрбие жұмысын жүргізу мейлінше күрделі. Бұл жеткіншектерге көбіне ырықсыз мінез-кұлық, жеке бас құрылымының бұзылуы, айқын көрінген әлеуметтік жат, оның ішінде жасына лайық емес қажеттіліктердің болуы, иемденуге бағдарланған қалыптан тыс, «тікелей» тілектердің болуы, достық, жолдастық, парыз, ар-намыс туралы теріс түсінікке алып келетін қарым-қатынастағы қажеттіліктің бұрмаланған бағыттылығы тән. Тәртіп бұзушы жеткіншектерде рухани, танымдық, эстетикалық қажеттіліктер деформацияланған. Атап айтқанда, оқуға деген ынта жойылған. Сонымен бірге тәртіп бұзушы жеткіншектер, зерттеулер көрсеткеніндей, қалыпты интеллектуалдық мүмкіндіктерді игереді, сондықтан көп салалы іс-әрекеттің берілген жүйесіне оларды мақсатты түрде тартып отыру интеллектуалдық жүгенсіздік пен енжарлықты жоюға көмектеседі.

«Қиын» балалардың көпшілігінде теріс кылықтар ересектікке бой ұрудан, өзінің правосын жете түсінбеуден, ересектердің оларды мойындауына жетуге ұмтылуының салдары болып табылады, Жеке адамды адамгершілік жағынан бұзылуға әкеліп соқтыратын қақтығысты ситуацияның түп тамыры семья тәрбиесінің кемшіліктерінде жатыр.

Семья тәрбиесіндегі кемшіліктер мектептің бағыттауын, түзеуін, үйлестіруін қажет ететін тек қана белгілі бір ағымды тудырады. Өкінішке орай, мектепте мұғалімдер: жүгіруге болмайды, шулауға болмайды және т. б. деген сияқты тыйым салу педагогикасына жүгінген кезде бұл кемшіліктер күшейе түседі. Қарадүрсін түсінілген тәртіп балаларды еркін де белсенді іс-әрекет жүргізу мүмкіндігінен айырады. Тәртіп бұзушы мектеп оқушыларының, әдетте, кластағы жолдастарымен, әсіресе екінші жылға қалып қою салдарынан жана коллективке келуіне байланысты, достаса алмауымен педагогтарымен де қақтығысты қарым-қатынастар тереңдей береді. Балаларға тән жолдастық қарым-қатынысқа, дербестікке, ересектер тарапынан сыйластыққа ұмтылысына қарамастан, «қиын» балалар III'—IV кластарға қарай құрбылар коллективінен тыс қалады.

Класта белгілі орын алуға ұмтыла отырып, бұл балалар дөрекілікке, күшіне сүйенген жалған беделділікке жүгінеді. Мектептен тыс уақытта өздеріне ұқсас жеткіншектермен байланыс жасай отырып, олар кейбір «кіші» топтарында қабылданған мінез-құлықтыц қоғамға жат формаларын мектепке әкелуге тырысады.

Мұндай бірлестікте баланың жағдайы өте ауыр болады да ол жас жағынан көбінесе ересек және өзінің «беделділігімен» (әдетте қорқытуымен) ықпал етіп, балаларды топқа біріктіретін «аула батырларының» ықпалына ереді. Бірақ бұл топта балалар жалған жолдастықтан туатын қарым-қатынастан қандай да бір қорғанышты сезінеді. Мұның бәрі өзіндік санада, өзін-өзі көрсетуде, өсіп келе жатқан адамның қарым-қатынасында табиғи қабілеттерінің аномалды бағыттылығын тудырады.

Қалыпты қарым-қатынастың, яғни, мүмкіншіліктер, мағыналылық, баланың қоғамға қажеттілігі ұғынылатын қарым-катынастың шет қалуы оны коллективке, қоғамға оның мүшелерінің қызметіне, алдымен қоғамдық пайдалы іс-әрекетке қарсы қарым-қатынас туғызады. Сондықтан, «қиын» мектеп оқушысының жеке басының қалыпты адамгершілік қасиеттерін, қалыптастыру үшін тәрбие ықпалдарының жүйесін құрудың алғашқы кезеңінің бірі — тиісті жағдай және, сөзсіз талаптылықты сақтай отырып, ересектердің ойластырылған, айқын керінген тілектестік қатынасын құру болып табылады. Бірақ, бастысы — балалардың өздерінің тек қана көп салалы іс-әрекеттерінде етек жая алатын, карым-қатынастарын қалыптастыру болып табылады. Және де барлық балаларды іс-әрекеттің мақсаттылықпен ұйымдастырылған көп жақты түрлерінің жүйесіне енгізу аса маңызды орын алады. Оның үстіне қоғамдық пайдалы іс-әрекетті ұйымдастыруға сүйену керек, тек сонда ғана балалармен ересектердің қарым-қатынастары, балалардың бір-біріне қатынастар, еңбекке көзқарастары неғұрлым жетекші түрге иеленеді. «Қиын» жеткіншектердің көпшілігі коллективте дербестік көрсетуі, белгілі орын алатын еңбектің түріне дұрыс көзбен қарайтындарын зерттеулер көрсетіп берді.