Сыныптан тыс шара «Мемлекеттік тіл-менің тілім» Іс-шараның мақсаты

Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би, Әйтеке би өмірлері жайлы мәлімет беру; олардың көркем сөзден «сарай салған» шешендіктерімен бірге қазақтың әйгілі де айбарлы билері екендігін таныту;   

¨ Сынып оқушылары жұптарға, топтарға бөлініп, өзара белсенді әрекет атқарады.

1. 
   Шешендік сөздер қанша түрге бөлінеді? Олар қандай?
   
2. 
   Шешен адамдар болған кімдер? Олардың есімдері кім?
   
3. 
   Қандай ұлағатты сөздерді білесіңдер? Олардың авторлары кімдер?
   
4. 
   Қандай билердің сөздерін жатқа білесіңдер?
   

Бүгінгі сабағымызға қандай олжамен келгенімізді танытып, ортаға салайық.

ІІІ. Жаңа сабақ өту                                                                                             

Шешендік сөздер.Төле би.   Қазыбек би.   Әйтеке би.

Кіріспе кезең. Оқушылар назарын аудару (тақтада):

Ақыл ойлап білген сөз

Бойыңа жұқпас, сырғанар.

Ынталы жүрек сезген сөз

Бар тамырды қуалар. (Абай)

Бүгінгі жаңа сабағымызды Абай атамыздың сөзімен бастағым кеп тұр.Бұл сөзді таңдау себебімнің сырын сабақ соңында сынға салармыз деп ойлаймын.Сабағымыз,өздерің біліп отырғандай,өткендегі сабағымыздың заңды жалғасы болмақ. Яғни сөз өнерін жоғары қойған, аталы сөзге тоқтай білген халықтың бүгінгі ұрпағы-сендер ғасырлар бойы тамсандырып келген шешендік сөздердің мән-мағынасын түсіне талдап, бабаларымыздың ұлағатын оқып, осыдан бойларыңа рухани азық жимақсыңдар.

  Атақты орыс зерттеушісін таң еткен шешендер мен ақындар сияқты Жиренше шешен айтып кеткен «жақсылар» қатарында бір-бірінен бөле-жара қарауға келмейтін әйгілі Төле,Қазыбек, Әйтеке билерге арналған бүгінгі сабағымызды бастайық.

*Қазіргі Жамбыл облысына қарайтын Шу өзені бойында Әулиеата маңындағы «Жайсаң жайлау» деген жерде дүниеге келген.

* 1663-1756  ( XVII-XVIII )

* Жасынан араб, парсы тілдерін жақсы меңгерген.

* Шығыстың аңыз әңгімелері, қисса-дастандарымен таныс болған.

* Әке тәрбиесімен билікке ерте араласқан; Алғыр, тапқыр, әділ болған.

* Әнет бабадан бата алған. Көреген. Толғаулар шығарған.

* «Қарлығаш әулие»,«Бала би» атанған.

* 1667-1764 (1763) жылдары өмір сүрген.

* Жастайынан ел ісіне араласқан. Кемеңгер би, батыл елші, парасатты мәмілегер.

* «Қаз дауысты» атанған. Ұшқыр қиялды, ұрымтал ойлы, жалынды сөзді азамат.

* Қайсар, батыл, өжет, өткір, жаратылысынан дарынды, хас талант.

Әйтеке би Байбекұлы

* Тәуке хан тұсында (1689-1766 жылдар аралығында) өмір сүрген.

* Қазақ халқының іргелі ел болуына ісімен де, сөзімен де зор үлес қосқан айбарлы би болған.

* Тапқыр,тілмар шешен,кең ой-өрісті,алғыр ойлы,өжет,әділдікті ту еткен,жүйелі сөзге көп мағына сыйғызған дана.

 Г. Шешендер сөздерін оқыту және талдату. Оқулықпен жұмыс жасау.

 Әр әңгіме, толғау талданған кезде ішіндегі түсініксіз сөздер тақтаға жаңа сөздер шығарылады.

1. тәлім алу – воспитываться

2. әділ – честность

3. төбе би – главный би

4. майталман – красноречивый оратор

5. әділқазы– справедливый судья

6. аталы сөз – мудрые слова

7. басын біріктіру – объединить

8. кеңесші – советник

9. атсалысу – участвовать

10. үлес қосқан – внесший вклад

1. Мәтінді түсініп оқып, 3 сұрақ құрастыру.

2. Құрмалас сөйлемдерді теріп жазып, синтаксистік талдау жасу.

3. Бір таңдаған сөзге фонетикалық талдау жаса.

4. Бір зат есім, сын есім, етістік сөздерге морфологиялық талдау жаса

Е. Жаңа тақырыпты бекіту

Бүгінгі білгенімізді ортаға салып, «Үш пайғамбар» атанған үш би туралы әңгімелер мен олардың нәрлі сөздерінен алған білімімізге сараптама жасайық.Ел мұңын мұңдаған,халқына қызмет еткен билер бойындағы қасиеттерден оларды тағы кімдер ретінде таныдық?                                                 

* елші, мәмілегер        

* тәрбиеші                              

* саясаткер, қоғам қайраткері

* заңгер                          

* ақын                                    

* ойшыл, ғалым.

* психолог                             

* шешен

Асқар тау – Қазығұрттай білімді еді.Бірі күн, бірі туған айдай болып,Заманға сәйкесімен келіп еді, – деп бағаланған билердің тамаша сөз оралымдарынан тағылым ала білсеңдер, сабақ басындағы:

Ақыл ойлап білген сөз

Бойыңа жұқпас,сырғанар.

Ынталы жүрек сезген сөз

Бар тамырды қуалар, – деген Абай атамыздың сөзінің сырын

түсіндіңдер деп ойлаймын.

V.Үйге тапсырма беру                                                                                                  

Мәтіннің мазмұнын рөлдерге бөліп айту.

5 жаттығу 26 бет

Синонимдерді қатыстырып сөз тіркесін жазу

Мысалы: Өтірік айту, жалған сөз, бекер келу. ...
VI. Формативтік бағалау

VII. Рефлексия

Грамматикалық тапсырмалармен жұмыс:

1. Мәтінді түсініп оқып, 3 сұрақ құрастыру.

2. Құрмалас сөйлемдерді теріп жазып, синтаксистік талдау жасу.

3. Бір таңдаған сөзге фонетикалық талдау жаса.

4. Бір зат есім, сын есім, етістік сөздерге морфологиялық талдау жаса

Грамматикалық тапсырмалармен жұмыс:

1. Мәтінді түсініп оқып, 3 сұрақ құрастыру.

2. Құрмалас сөйлемдерді теріп жазып, синтаксистік талдау жасу.

3. Бір таңдаған сөзге фонетикалық талдау жаса.

4. Бір зат есім, сын есім, етістік сөздерге морфологиялық талдау жаса

Грамматикалық тапсырмалармен жұмыс:

1. Мәтінді түсініп оқып, 3 сұрақ құрастыру.

2. Құрмалас сөйлемдерді теріп жазып, синтаксистік талдау жасу.

3. Бір таңдаған сөзге фонетикалық талдау жаса.

4. Бір зат есім, сын есім, етістік сөздерге морфологиялық талдау жаса
Жәнібек пен Жиренше.
Жәнібек хан уазірлеріне: “Маған өтірік пен шынның арасы немен айырылады, соны тауып беріңдер”, - дейді.

Ханның қырық уәзірлері қырық күн ойланып, таба алмайды.

Мұны естіген Жиренше шешен үйіне келіп, Қарашашқа:

- Жәнібек ханымыз қырық уәзіріне: “Өтірік шынның арасын айырыңдар,”-деп қысым жасап жатыр,-дейді

Өтірік пен шынның арасы- бір-ақ тұтам жер.Оның мәнісі: көзбен көрген – шын, құлақпен естіген - өтірік.Құлақ пен көздің арасы бір – ақ тұтам ғой.Көзбен көрген – анық , құлақпен естіген – танық емес пе? – дейді.

Шоу – викторина «Герои английской литературы»

1. 
   Назовите трех лучших переводчиков с английского на русский детских стишков и песенок? (Маршак, Чуковский, Михалков)
   
2. 
   Что означает слово folklore? (народная мудрость)
   
3. 
   В каком столетии были написаны стихи для песни «Вечерний звон»? (в XVI веке)
   
4. 
   Кто был «великим драматургом всех времен и народов»? (Вильям Шекспир)
   
5. 
   Сколько пьес написал Шекспир? (37 пьес)
   
6. 
   Сколько сонетов? (154)
   
7. 
   Закончите в рифму: Нет повести печальнее на свете,
   

Чем повесть о …

8. 
   Кто написал «Робинзона Крузо»? Каких еще 5 «Робинзонов» вы знаете? (Даниэль Дефо; французский, датский, голландский, греческий, немецкий )
   
9. 
   Назовите полное имя Гулливера. (Лемюэль Гулливер)
   
10. 
    Кто из английских писателей наиболее широко издается в нашей стране? (Чарльз Диккенс)
    
11. 
    Назовите псевдоним математика, поэта и сказочника Чарльза Доджсона.( Льюис Кэрролл)
    
12. 
    Охарактеризуйте английским словом сказки об Алисе. (nonsense)
    
13. 
    Кто из следующих писателей писал грустные сказки: Л.Кэррол, О.Уальд, Киплинг? (Оскар Уальд)
    
14. 
    Что написал Майн Рид? («Всадник без головы»)
    
15. 
    Что еще написал автор баллады «Вересковый мед»? («Остров сокровищ»)
    
16. 
    Назовите трех мастеров детектива. (Эдгар По, Артур Конан Дойл, Агата Кристи)
    
17. 
    назовите мультфильмы и фильмы, созданные по произведениям английских и американских писателей.
    
18. 
    Что такое пенталогия? (роман из 5 книг)
    
19. 
    Назовите названия романов о Кожаном Чулке. («Зверобой», «Последний из могикан», «Следопыт», «Пионеры», «Прерия»)
    
20. 
    Какая книга первой рассказала о судьбе американских негров? («Хижина Дяди Тома»)
    
21. 
    Что означает Марк Твен? (мерка два)
    
22. 
    
    
23. 
    Назовите писателей, носивших псевдонимы. (Л.Кэррол, М.Твен)
    

Время- 1 мин. 2 балла

1. 
   Назовите настоящую профессию Артура Конан Дойла. (Врач)
   
2. 
   Какую английскую писательницу называют «королевой детектива»? (Агата Кристи).
   
3. 
   Какой писатель убил своего героя, но вынужден был вновь его оживить по требованию читателей? (Артур Конан Дойл)
   
4. 
   Имя какой писательницы послужило названием русской рок-группы? (Агата Кристи).
   

Время- 2 мин. 3 балла.

1. 
   «…не занимался медициной. Он сам ответил на этот вопрос отрицательно, подтвердив тем самым мнение Стэмфорда. Я не видел также, чтобы он систематически читал какую-нибудь научную литературу, которая пригодилась бы для ученого звания и открыла бы ему путь в мир науки. Однако некоторые предметы он изучал с поразительным рвением и в каких-то довольно странных областях обладал настолько обширными и точными познаниями, что порой я бывал просто ошеломлен». (Шерлок Холмс из рассказов Артура Конан Дойла).
   
2. 
   «Ее сиянье факелы затмило.
   

3. 
   «Вскоре я почувствовал, как что-то живое задвигалось у меня по левой ноге, осторожно пробралось мне на грудь и приблизилось к подбородку. Опустив глаза, я различил перед собой человека ростом не более шести дюймов, с луком и стрелой в руках и колчаном за спиной». (Д. Свифт «Путешествия в некоторые отдаленные
   
4. 
   
   

страны света Лемюэля Гулливера, сначала хирурга, а потом капитана нескольких кораблей»).