үлкен ми сыңарлары, ми қыртысы және қыртыс асты бөліктері арқылы атқарылатым адамның күрделі іс-әрекеті мен мінез-құлқының, танымдық іс әрекеті процестерінің физиологиялық механизмдерін қамтамасыз ететін жүйкелік реттеудің жоғарғы түрі.
Жоғары жүйке қызметі өте күрделі рефлекторлық жолмен жүріп, ағзаны, адам мінез-құлқын реттеп отырады. Жоғары жүйке қызметі арқылы адам және жануарлар сыртқы ортамен тығыз байланыста болады. Жоғары жүйке қызметі өз алдына ілім ретінде И.М. Сеченов пен И.П. Павлов зерттеген.
Жоғары жүйке әрекеті
ми сыңарлары мен оның қыртысының қызметі жатады. Жоғары жүйке әрекеті адам организмінің сыртқы ортамен қарым - қатынасының тиімді қалыптасуын зерттейді. Жоғарғы дәрежедегі қызметтер : ес, сана, ойлау, көңіл-күйі, ұйқы, түс көру, гипноз т.с.с
Еш әрекет өзінен өзі пайда болмайды, тітіркендіргіштің әсерінен туады. Қобалжу, сезім, адамның ойы белгілі бір жауапты тудырады, мұның барлығы да бұлшық еттердің қызметімен аяқталады
Үлкен ми сыңарлары оң жақ және сол жақ сыңарлардан тұрады. Әрбір ми сыңары сұр және ақ заттан құралады. Сыртындағы сұр заты ми қыртысын түзеді.
Ми қыртысы орталық жүйке жүйесінің ең жоғары бөлімі.
Қыртыс ми сыңарларының сыртын тұтас жауып тұрады.Жүйке жүйесінің басқа бөлімдерін бір-бірімен байланыстырады.
Қыртыста 14 миллиардтан астам нейрондар болады. Ми қыртысында мүшелерден қозуды қабылдайтын, қимылды реттейтін сезгіш және қозғалтқыш жасушалар болады.
1 – оң жақ сыңары; 2 – сол жақ сыңары
үлкен ми сыңарларының негізгі бөліктері: 1 – қыртыс асты ядролары; 2 – маңдай бөлігі; 3 – төбе бөлігі; 4 – шүйде бөлігі; 5 – самай бөлігі
Үлкен ми сыңарларының аймақтары 1 – көру аймағы; 2 – түйсік аймағы; 3 – қозғалыс аймағы; 4 – сөйлеу аймағы; 5 – есту аймағы
Рефлекс және оның түрлері
Нерв жүйесінің қызметінің негізі -рефлекс. Рефлекс деп сыртқыортаның тітіркендіргіштерінің әсеріне нерв жүйесінің қатысуымен организмнің берген жауабын айтады. Жүйке жүйесінің рефлекстік қызметіне байланысты организм сыртқы және ішкі ортаның әсерлеріне тез жауап береді. Рефлекс аймағында тітіркендіргіштің әсерін сезетін сезгіш рецепторлар орналасады.
Рефлекстіңболмысына байланысты:
Рефлекстер қорғаныс
Ас қорыту
Тамақтану
Зәршығару
Жыныс
Тыныс
Жүрек - қан тамырлар рефлекстері болып бөлінеді.
Қозудыңорталық жүйке жүйесі арқылы өтетін жолына байланысты:
Жұлын
Қыртыс
Мишық
Сопақша ми
Таламустық
Гипоталамустық болып бөлінеді.
Рефлекстің бірнеше түрлері бар
Биологиялық маңызына қарай қоректік, қорғану, бағдарлау Рефлексі, т.б.;
рецепторлардың (сезімтал жүйке ұштары) табиғатына қарай экстеррецептивтік, интеррецептивтік, проприрецептивтік Рефлексі;
нейрондардың орналасуына қарай жұлындық, булбарлық (сопақша ми), диэнцефалдық (аралық ми) Рефлексі болады.
жүйке жүйесінің гигиенасы
Адамның барлық іс-әрекеті жүйке жүйесіне байланысты болғандықтан, оның гигиенасын сақтауға бәріміз міндеттіміз. Жұмыс кезінде ағзаның қажуы алдымен мидың қажуынанбасталады. Аурудың қандай түрі болмасын жүйке жүйесінің қажуынан болады. Адам ауырмай әрқашан сау жүру үшін жүйке жүйесінің гигиенасын сақтау керек.
Флегматик эмоциялық қозуы әлсіз болады, елеуреп ашуланбаqды, көңіл-күйлері байсалды, баяу өзгереді, жарқырап қуануы да, жабырқап қайғыруы да қиын, аз қозғалады, сылбыр, керенау қимылдайды, сезім күйлерін, дене қимылдарын білдіріп тұрмайды, Бірсарынды монотонды сөйлейді.
Меланхолик сәл нәрсеге сезімтал, тұйық, сөзге сараң, жайбасар адамға қатысты айтылады. Мұндай адам жүйке жүйесі әлсіз типке жатады. Өйткені оның қозу, тежелу жүйке процестері өте баяулығымен ерекшеленеді. Не нәрсе болса да ішінде сақтайды.
Сангвиник типті адамның эмоциялық қозуы шапшаң, күшті болады, бірақ көп тұрақтамайды. Көңіл-күйі әп-сәтте өзгереді. Сангвиник — әсершіл адам. Ұнатқан, сүйсінген нәрсесіне елігіп әуестенуі де оңай, жеңсігінің басылуы да жылдам.
Қорытынды
Физиология жоғары жүйке қызметін зерттейді процестер адам ағзасының өмір сүру негізінде жатыр рефлекторлық қызметі, мүмкіндік беретін ағзаға өзгермелі қоршаған орта шарттарына бейімделу оған және, осылайша, аман — сақтап, өзінің өмірі мен денсаулығына түсініледі ғана емес, жеке, бірақ психикалық және әлеуметтік әл-ауқаты. Физиология жоғары жүйке қызметі болып табылады. Физиология жоғары жүйке қызметі мен қасиеттері, жүйке процестерін анықтайды және түсіндіреді
