Сөз өнерінің барлық саласында жемісті еңбек еткен жан-жақты дарын иeci Ж

Ж. Аймауытов «әдебиет - өнер» деп бөледі. Сондықтан да «Өнер азды-көпті еркіндік тілейді. Қазақ әдебиеті көгерсін, гүлденсін десек жалаң тап көзімен, не саясат көзімен қарап, сыңаржақ кетпеу» (Әдебиет мәселесі «Ақжол», 1.04.1925) керек. Бұл жолдарда Жүсіпбектің әдеби ойларының негізін түп қазығы жатыр. Осы ойын ол тағы бірде таратынқырап, «Әдебиеттің күшеюіне, қаламшыларға азды-көпті еркіндік керек. Мүйіздеп қысымшылық көрсете бермеу керек» («Еңбекші қазақ», 1927, 8-9 тамыз), - деп түсіндіреді. Демек, әдебиет - сөз өнері, «өнер істеп үйрететін - шеберлік» (Көркем әдебиетті саралау. «Ақжол», 17.04.1925). Оған таптық тұрғыдан қысым жасауға болмайды. Осы негізгі ой оның әдебиет жайлы білдірген пікірлерінің орталық өзегіне айналып, өн бойынан байқалып отырады.

«Елесте» төңкерістен кейін қазақ әдебиетінде өpic алған келеңсіз жағдай аяусыз сыналады. Бірінші жақтан баяндалатын әнгімеде бас кейіпкер жазушының өзі бip мақала жазып тастау керек болып, столға отырғанда қаламы жүрмей, не жазарын, қалай жазарын білмей қиналып отырады. Бip кез қалғып кеткен екен, кез алдына «кеудесі портпел қолтықтап, аптомобел мінген кеудесіндей кердеңдеп басып, бip жігіт сап ете түсті». Елес: «Төңкерістен бepi не жазып жүрсіңдер?» – деп жазушыны тергеуге алады. Оның берген жауабында сол кез әдебиетінің тақырыптық, идеялық бағыттары көрініс тапқан: «Біз төңкерістің берген бостандығын, теңдігін жазамыз. Төңкеріс жолында құрбан болған ерлерді өлең қыламыз. Ортақшылдар жолын, Кеңес өкіметін мақтаймыз.

...еңбекшілерді тап күресіне шақырамыз; әйелдер теңдігіне арнап жазамыз. Жастарды оятамыз, жұртты оқуға үндейміз. Байды, жуан жұдырықты түйрейміз... Ескі молдаларға, дінге, ескі әдет-ғұрыпқа қарсы сөздер де жазылады» (Ж.Аймауытов. Бес томдық шығармалар

жинағы. ІІ-том, 67-бет). Бұл жауапқа көңілі толмаған Елес: «Содан бepi қақсап келе жатқан жарапазандарың осы ғой» – деп, наразылығын білдіреді. Нені жазу керектігін жазушыға айтады. Елестің айтқандарынан Жүсіпбектің әдебиетке қатысты көзқарастары көрінеді. «Күнде айғай, күнде даурық, желдеткен қара боран сөз мезі қылғандай болған жок па? Құрғақ сөзден жалықсаңдаршы! Алты жылды айғаймен алдыңдар, тым болмаса енді ойлансаңдаршы! Енді бip өмірге, тұрмысқа келетін сөз жазсаңдаршы! «Біздер – жастар – көппіз, жұлдызбыз, арыстанбыз, батырмыз, қорықпаймыз, жаншып тастап кетеміз, жанып тұрган отпыз, жалынбыз, біз қоймаймыз, біз кеңелтеміз, біз қарық қыламыз...» дей бергеннен не тамады? Мұнын бәpi ет пен терінің арасындағы жел емес пе?..» (сонда, 68-бет) – деп, сол кездеп құр айғай, ұраншыл әдебиетті сынайды. «Төңкеріс жасасын» деп ұрандатқан, жалаулатқан құрғақ сөздердің әдебиет емес екендігін айтқан.

«Біреуің» жаңашыл болғанның жөні осы деп ескі әдебиетті отқа өртеу керек деп жүрсіңдер. Ескі әдебиетті, ескі мәдениетті отқа өртеп, енеден данышпан, енеден еңбекшіл болып туған кім бар еді? Киімшең туған қандай ұл?

Ескі әдебиет, ескі мәдениет байдікі, патшанікі екен. Оларды жоялық. Бeршi, кәне жаңа әдебиетіңді, жаңа өнегеңді! Осыны айтатын ақындар кімнің әдебиетімен суғарылып, жаңашыл бола қалды екен?.. Жаңаға ecкi сабақ, жаңаға ескі баспалдақ емес пе?» (сонда) – деп, өткендегінің бәрі ecкi, оларды үстем тап жасаған, барлығын өртеп-жойып, жаңа заманның жаңа әдебиетін жасаймыз деген пролеткультшылдардың бағытына барынша қарсылық білдіреді. Сонымен бipгe сол кездеп ақын-жазушылардың не болса, соны

жазып, мың құбылып, әдебиетті былғап жүргеніне «бүгін – идеалист, ертең – символист, бірсүгіні – футурист, тағы бірдеме «ист», әйтпесе әрқайсысынан бір шөкім. Ақындықты, жазушылықты сауысқанға айырбастап, неден мұнша адастыңдар? Күндік күніңі, өшті-қасты кегіңе, әлде күншілдігіне бола елдіктің айнасы – әдебиетті ұрыс-керіске, боғауызға айналдырдыңдар. Келешектен ұялсаңдаршы!» (сонда, 68-69-беттер) – деп күйінеді.

Заманының әcepi болу керек. Жүсіпбектің «бipey «Асанқайғы», «Шортанбай» болып қазақтың ертегідей өткен күнін жырлап, «зар замандатып» жүр. Өткенді қайтару, өлгенді тірілту кімнің Қолынан келмекші? Тарих өзенін теpic ағызатын қандай «әулие»? Қай Құдай?! Бұ күннен түңіліп, өткенді көксеп, мәдениеттен қашырған қайдан шыққан пайғамбар?» (сонда) – дегенінде тарихты жазу дегеніміз, өткенді аңсаушылық, кертартпалық дейтін сол кездің саяси ұстанымынын салқыны байқалмай қоймайды.

Елестің «Жазушы кім! Ақын кім? Білесің бе? Олар – заманның айнасы. Елдің тұрмысын, өмірін, тілегін, арманын әдебиет айнасына түсіретін солар. Оны көрсе оны сақ, мұны көрсе мұны сақ болып қазаққа ұғымсыз, не болса соған еліктемей, шын өмірді, деректі өмірді неге жазбайсыңдар? Төңкерістен бepi қазақ елінің басынан қандай күндер өтпеді? Тұрмысқа қандай өзгepic кірмеді?» (сонда, 69-бет) дегендері - шығарма нысаны боларлық тақырыптарды санамалай, нақтылай көрсеткен кейбір жерлерінде замана лебі байқалып тұрғанымен де, негізінен автордың өз пікірлері.

Әңгіменің соңында Елес жазушыға айтарын айтып болған соң:

- Енді осылайша жазасың ба? – деп алтыатарын суырып алды.

- Шамам келмейді ғой, жолдас!

Еңдеше, жазтаныңды қоясың ба? – деп ақырып, мылтығын кезеніп кеудеме тақады.

- Қояйын, қояйын... – дедім» (сонда, 70-бет) – деген біраз жағдайды аңғартар оқиғамен аяқталады. Оянып кетіп, көзін ашса, түс екен. Ж.Аймауытов төңкерістен кейінгі қазақ әдебиетіндегі келеңсіз ахуалды өнердің шарттылығын пайдалана отырып, түс көру, елес беру арқылы шебер суреттей алған. Ал түсті жоруға келгенде қазақтан шебер халық жоқ екендігі тағы да белгілі.

Ж.Аймауытов сол кездегі ұраншыл қазақ әдебиетіне көңілінің толмайтындығын ашық айтады. «Төңкерістен кейін қазақ өлеңшілері, жазушылары көркем сөздің не екенін білмегендіктен, әйтпесе өнepi жетпегендіктен не болса соны жазып, баспаға түcipiп, көркем әдебиеттің құнын түcipiп барады. Дәмсіз, кенеусіз сөзбен қандай әдебиет болса да туғыза алмаймыз» (Ж.Аймауытов. Бес томдық шығармалар жинағы. V- том. Алматы. 1999, 204-205-беттер) – деп, жиырмасыншы жылдарда үстемдік құра бастаған пролетарлық әдебиетке қарсылығын білдіреді. «Көркем өлеңге құлағы үйреніп қалған қазақ су татыған өленді оқымайды. Ондай өлеңге мейірі қанбайды... Өлең еместі өлең деп, жұрттың алдына тартуымыз ұят» (сонда). «Көркем әдебиеті саралау» атты «Ақ жол» газетінде (17.04.1925) жарияланған мақаладан келтіріліп отырған бұл жолдар авторының эстетикалық талғамының жоғары екендігі, көркем әдебиетке биік талаптар қоя білетінлігі аңғарылады.

Mepзімді басылым беттерінде жарық көрген үгіттік-насихаттық сипаты басым бірнеше өлеңсымақтардан үзінділер келтіре отырып, «мұнда қандай сурет, қандай күш, қандай сезімге әсер берерлік жері бар?» – деп реніш білдіреді. Көркем «әдебиетті қорқытып жібермес

үшін» баспасөз бетінде сынды күшейтуге шақырады.

Ж.Аймауытов негізінен поэзиялық шығармалар хақында пікірлер білдірген. Сондай-ақ, әдебиеттің драма, аударма сияқты салалары бойынша да жазған сын мақалалары белгілі. «Қазақ тілі» (қазіргі «Семей таңы») газетінде «Жаңа батырдың» қалай ойналғаны» (15.03.1922) атты қысқа хабар «Төртуыл» деген лақал атпен шыққан. «Төртуылдың» Жүсіпбек екенін белгілі әдeбиетшi Қайым Мұхамедханұлы айтағақтайды (қараңыз: «Қазақ әдебиеті» 26.06.1992). «Театр кітабы туралы» мақала да Төртуылдың авторлығымен жарық көрген. Ал «Зұлхбире» спектакліне жазылған театр рецензиясы «Ақ жол» (14.11 1924) газетінде «Қызылбас» деген бүркеншік атпен басылыпты. Жүсіпбектің «Зұлхбире» пьесасының қойылымына көңілі толмайды. «Атақты трагедияны көріп, «жаны сусындап» қайтушылар да болған шығар. Өзіміз онша қанағаттанарлық әсер ала алмалық, мақтаулы «Зұлхбиреге» жарымадық» деп, шығарманың бірсыпыра кемшіліктерін  көрсетеді.

Әдеби аударма көркемдік принциптерінің күрмеуі көп, аса күрделі мәселелердің бipi ретінде бұрын да, қазір де әдебиеттану ғылымының күн тәртібінен түспей келеді. Орыс әдебиетінен көркем шығармалар көптеп аударыла бастаған жиырмасыншы жылдардың өзінде-ақ Жүсіпбек бұған аса мән беpiп, құнарлы пікірлер айта білген. «Қайткенде аударма дұрыс балады?» деген басты сауалдың төңірегінде күні бүгінге дейін екіұдай пікір бой көрсетіп келеді. Бірінші пікір бойынша, сөзге сөз тауып, түпнұсқадан бұлжытпай, дәл аудару керек болса, екіншісі дәлме-дәл аудару керек емес, оқушының ұғымына лайықтап, қазақ тілінің ерекшеліктеріне қарай аударған жөн дейді.

Психологизм әр түрлі шамада эпос, драма, лирикаға бірдей тән. Ол әдеби материалдың мазмұнын құрай отырып, мазмұнды ашатын формалық шешімдерді де тауып береді. Психологизмнің негізгі қызметі - өмірлік шындық пен көркем шындықтың жанды тамырластығын сақтау. Бұл ретте осы құбылыстың ішкі салалары есебінде даралау мен жинақтау, ұлттық, жалпыхалықтық, дерек пен қиялдап қосу, автор бейнесі, шығарманың заттық құрылымы іспетті түрлі мәселелердің өзара ықпал, әсері мен табиғи синтезін атау керек. Осы тұста әдебиетіміздің дамуына үлкен үлес қосқан М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Б.Майлин, М.Әуезов, С.Сейфуллин, М.Дулатов сынды қаламгерлердің адам жанының психологиялық қатпарларын шынайы ашып бергендігін ерекше атауға міндеттіміз.

Қазақ прозасына аса мол үлес қосқан, оның үлкен жанрларын дамытып, шеберлікке жетілуіне көп күш жұмсаған жазушы Жүсіпбек Аймауытов еді. Жүсіпбек – алғашқы қазақ романының авторы. «Қартқожа» (1926), «Ақбілек» (1928) романдары арқылы ол қазақтың ұлттық әдебиетін тұңғыш рет еуропалық романдар үлгісімен жалғастырды. Және бұл романдармен дәуірдің көкейкесті мәселелеріне үн қосып, жаңа заманның кесек ұнамды бейнелерін жасады.

Ж.Аймауытовтың «Ақбілек» романы қазақ қызының тағдырына құрылған шығарма. «Ақбілекте» қазақ аулының Ресей жеріндегі төңкерістер кезіндегі, ақ пен қызылдың лаңы тұсындағы әлеуметтік-саяси жағдайына баса көңіл бөлінген. Өйткені романның фабуласы қоғамдағы құбылыстарға тікелей байланысты дамиды. Бүкіл сюжет елдегі азамат соғысы тұсында ғана өтуге тиіс оқиғаға негізделген. Қазақ халқының орыс тепкісінің астында көрген зорлық-зомбылықтарын Ж.Аймауытов Ақбілек трагедиясы арқылы шынайы суреттеген. Ресей империясының екі ғасырдай боданы болған қазақ халқының азып-тозған мүшкіл халін айқын көрсету үшін жазушы Ақбілек басындағы трагедиясын шегіне жеткізіп көрсете білген. Ішкі Ресейдегі қызыл орыстардың тегеурінді екпініне шыдай алмай оңтүстікке қарай жөңкілген ақ орыстар жүрген жерін жалмап, бейбіт халықты тонап, қырып-жойып бара жатты. Кейбір кеудемсоқ офицерлер тіпті шектен шығып қазақтың қыз-келіншектерін зорлап, қорлап кетіп отырды. Ақбілек те осындай бір ақ офицерінің күшпен зорлап қосылған уақытша әйеліне айналып еді. Осы оқиғаларды баяндай отырып, жазушы ұлттық психологияны нанымды суреттейді. Орыстардың қазақтарды менсінбеуі, адам санатына қоспауы, қазаққа деген зорлық зомбылығын шімірікпестен істей салуы – бір жағынан орыстардың басқыншылық мінез-құлқын, езуші халық ретінде дандайсыған көңіл-күйін көрсетсе, екінші жағынан қазақтардың орысқа дегенде дәрменсіздігін, ынжықтығын, бейшаралығын байқатады. Бірімен-бірі айтысып-қырқысқанда батыл қимылдайтын қазақтар орыстан өктемдік көрсе, ұнжырғасы түсіп, бүгежектеп қалады. Осыны жақсы білетін озбырлар онан сайын құтырына түседі. Ж.Аймауытов өз романында мәселенің осы жағына баса назар аударған. Автор езуші ұлт пен езілуші ұлттың психологиясын дәл берген.

Ақбілек – сол кездегі қазақ қыз-келіншектерінің ғана емес, ғасырлар бойы отарлық тепкіден көз ашпаған қазақ халқының жиынтық бейнесіне айналған. Сондықтан да «Ақбілек» қазақ әдебиетінің тарихында өзіндік орын алатын шығарма.

Сондай-ақ Ж.Аймауытовтың «Қартқожасы» – қазақ жасының өмірін, оның әлеуметтік арпалыстар кезіндегі күрделі тағдырын кең көлемде алып суреттейтін шығарма. Бұнда да қазақ ауылының төңкеріс алдындағы және әлеуметтік шиеленістер тұсындағы тіршілігі, одан кейінгі ұмтылысы қиыншылықтарымен көрсетіледі. Әсіресе, жазушы оң-солын айырмаған ауыл жасының тартыстар талқысында әлеуметтік жіктер мен тайталасты түсініп, қоғамдық әділетсіздіктің себеп-салдарына ой жіберуін нанымды ашады. Роман тарихтың осындай бір кезеңі, шытырман оқиғаларға толы тұсындағы қазақ ауылы өмірінің жалпы шындығын жұмсартпай кең тұрғыда суреттей алуымен бағалы. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының басталуы, оның 1917 жылғы ақпан төңкерісіне ұласуы, қазақтардың әлеуметтік күреске араласуы, Алашорданың құрылуы мен ақ әскерлерінің большевиктерге қарсы күресі, қазан төңкерісі мен азамат соғысының оқиғалары роман сюжетіне негізгі желі боп кіреді. Шығарма кейіпкері Қартқожа да, оның елі, жұрты да осы оқиғалар легінде есейіп, есін жинап ілгері басады, болашаққа қарайды.

Жазушы Қартқожаның өсу жолын нанымды суреттейді. Оның қаладан келген жастарды көруі, солардай боп орысша оқуға құмарлығы, ішкі толғанысы ғасыр басындағы әлеуметтік өзгерістердің әсерімен туады. Әділетсіздікті тануына 1916 жылдың оқиғалары көмектеседі. Әуелде күрестен тыс тұрған жасты майданның қара жұмысына алуға шақыру, одан бас сауғалау әлеуметтік күрестің ортасына тартады. Көтерілісшілермен бірге болу ол үшін мектеп болғаны даусыз. Солдат өмірі де Қартқожа үшін зор мектеп болады. Ол көрмеген ортада жаңа заман құқын қабылдағанының белгісі. Жүсіпбек кейіпкерлердің ішкі дүниесін, күйініш-сүйініш сезімдерін суреттеуге көбірек жүгінеді.

Романның соңғы бөлімінде төңкерістен кейінгі қазақ жеріндегі өзгерістер суреттеліп, автор кейіпкерін аласапыран оқиғалар легінде ұстайды. Өмір тартысы тудырған сұрақтарға жауап іздейді. Мысалы, «Разверстка» кезінде мал жинау науқанына байланысты жүзеге асқан зорлықты, асыра сілтеуді қоспасыз әңгімелей отырып, байлардың малын алудың бүкіл халықты тонауға айналғанын жазады. Белсенділердің қолымен жоспарсыз, ретсіз жүргізілген бұл науқанның 1920-1921 жылдары елді аштыққа жеткізгені жайлы ойлауға меңзейді. Жүдеу тартып, малы азайып, күн көрісі әлсіреп қалған ел суретін береді. Осының бәрі роман кейіпкерінің сезінуі арқылы өтеді. Жүсіпбектің реалистік өнері романдағы халық тұрмысының кең жасалған суреттерінен танылды. Әр құбылыстың ар жағында жазушының өмір сыры жайлы толғанысы сезілді. Тіршіліктің қиындығын ол қазақтардың әрекетсіз, бос белбеу өмірімен байланыстыра қарайды.

Бұл романдардан кейін Ж.Аймауытов «Күнекейдің жазығы» (1929) атты повесть жазды. Бұл шығарманың тақырыбы да әйел тағдыры. Көшпелі қазақ ауылындағы қатардағы шаруа адамының тіршілігін сол ортадан шыққан әйел тағдыры арқылы бейнелейді. Ауылдағы әлділер мен әлсіздердің ара қатынасы, қоғамдық әділетсіздіктің мүсәпір адамдарды езіп, рухани тоздырып бара жатқаны үлкен суреткерлікпен ашылады. Осындай ортадан шыққан Күнекейдің әділетсіздікке қарсы бас көтеріп, өзінің адамдық, азаматтық құқын қорғауға ұмтылуы, атастырған күйеуін менсінбей, сүйген жігітімен қашып кетуі – ескі салтқа берілген соққы сияқты елестейді. Шығармада бүгін ұмытыла бастаған қазақтың әдет-ғұрпының көп суреттері бар. Ол кейінгі ұрпаққа тарихи-этнографиялық мәліметтер бере алады. Көлемі шағын болғанымен, ондағы өмір суреттерінің байлығымен, характерлердің алуан түрлілігімен, шындықты шынайы бейнелеу шеберлігімен, жазушы позициясының анықтығымен «Күнекейдің жазығы» Жүсіпбек шығармашылығынан елеулі орын алады.

Жүсіпбек Аймауытов өзіндік бағып алып, түрлі бейнелеу тәсілдерімен байи түскен қазақ әдебиетінің әдеби процесінде өзіндік орын алатын қаламгер екені анық.

Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Он бес жасына дейін туған ауылында болған ол әуелі ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Бұдан кейін де әр түрлі молдалардың алдын көріп, ескіше едәуір білім жинайды. Соның нәтижесінде ауыл арасында өзі де азды-көпті молдалық құрады. 1907 жылы молдалықты тастап, Баянауылға барып орыс-қазақ мектебіне түседі. 1911 жылы Павлодардағы екі сыныпты орыс-қазақ мектебіне түсіп, оқуын жалғастырады. 1914-1919 жылдары Семейдегі мұғалімдер семинариясында оқиды. Семейде жүріп алаш қозғалысына қатысады, «Абай» журналын шығаруға ат салысады. 1919 жылдан бастап Жүсіпбек Семейде, Павлодарда кеңес өкіметінің жұмыстарына араласады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, «Қазақ тілі» газетінің редакторы болады. 1922-1924 жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалімі болады. 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің редакциясында істейді. 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық техникумға директор болады. Ара-арасында әр түрлі саяси жұмыстарға араласады. 1929 жылы жазықсыз тұтқынға алынып, «халық жауы» деген жаламен 1931 жылы өлім жазасына кесіледі. Ж.Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығы бұдан кейінгі алпыс жыл бойы ауызға алынбайды. Кеңес өкіметі тұсында ол туралы айтуға да, жазуға да тыйым салынды. Тек кеңес өкіметі ыдырап, коммунистік идеологияның құрсауы босағаннан кейін ғана қаламгер мұрасы халқына жете бастады. 1989 жылы бір томдық кітабы жарық көрді. Зерттеу жұмыстары қолға алынды. 1997 жылдан бастап Жүсіпбек шығармаларының бес томдық жинағы басылды.

Сан қырлы талант иесі Жүсіпбек Аймауытовтың артында қалған шығармашылық мұрасы аса бай. Оның ішінде көптеген өлеңдер, «Қартқожа», «Ақбілек» романдары, «Күнікейдің жазығы» хикаяты мен «Әнші» секілді бірқатар көркем әңгімелері, «Рәбиға», «Мансапқорлар», «Қанапия мен Шәрбану», «Ел қорғаны», «Шернияз» пьесалары, «Нұр күйі» поэмасы, сондай-ақ бірсыпыра сын мақалалар мен аудармалары бар. Газет беттерінде жарияланған публицистикалық мақалаларының өзі бір төбе.

Жүсіпбек шығармашылығы әуел баста өлең жазудан басталады. Өзінің деректері бойынша ол тұңғыш өлеңін 13 жасында жазған. Оның ақындық жүрегінен туған «Жазушыларға», «Неғып отыр?», «Ах-ха-ха-хау», «Ұран», «Еңбекшілер ұраны» секілді өлеңдері мен «Нұр күйі» поэмасында ақын бұрынғы өмірдің келеңсіз жақтары мен өз дәуірінің көріністерін ақындық сезімталдықпен жырлайды. Ол құбылыстарды жанды да нанымды суреттер арқылы көрсетуге ұмтылады. Мәселен, «Көшу» өлеңінде қазақ ауылындағы көш суреттері, көштің сән-салтанаты көрінсе, «Ұршық» өлеңіндегі ұршық иірген кемпірдің монологы арқылы қарапайым өмір көрінісі бейнеленеді. «Нұр күйі» поэмасы 1929 жылы Қызылордада жеке кітап болып басылады. Онда адамның көңіл күйі, қуанышы мен мұңы жырланады. Поэма жастарды өмірді сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.

Жүсіпбек Аймауытовтың әдеби мұрасының ең салмақты саласы - прозалық шығармалар. Кішігірім әңгімелерден бастап жазушы қаламынан «Қартқожа», «Ақбілек» романдары туды.

Жүсіпбек Аймауытов кезінде аудармашы ретінде де танылды. Ол аударған А.С. Пушкиннің, Н.В. Гогольдің, А. Дюманың, Дж.Лондонның, Г. Мопассанның, В. Шекспирдің, К. Берковичтің, С. Чуйковтың шығармалары жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ аударма өнерінің өрісін қаншалықты кеңейтсе, жазушының әлем әдебиетінің көрнекті туындыларын қазақ тіліне аударудағы тамаша аудармашылық талантын да соншалықты айқын танытты.

Ж.Аймауытов - көп жыл ұмыт болып, туған халқымен кеш табысқан қайраткер, сондықтан да оның есімі кейінгі толық ұрпақ үшін аса қымбат. Бүгінде Баянауылдағы бір шаруашылық, орта мектеп оның есімімен аталуы - жазушыға көрсетілген құрмет белгісі. Павлодар облыстық қазақ драма театрының Жүсіпбек Аймауытов есімімен аталуы да өте құптарлық.

Жүсіпбек Аймауытовтың қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тарихында алатын орны ерекше. Ол әдебиетіміздің барлық жанрында аянбай еңбек етіп, артына өшпес  мол творчестволық мұра қалдырды, жаңа советтік әдебиеттің негізін қалаушылардың алдыңғы легінде болды

Аймауытов Жүсіпбек – қазақтың көрнекті жазушысы. Ол адамның жан-жүйесін (психологиясын) қазақта тұңғыш зерттеп, оқулық жазған қайраткер, ағартушы, шын мәніндегі ұстаз, 30-жылдар зорбалаңының құрбаны болған суреткер, драматург, ғалым. Оның шығармашылық еңбектері араға жарты ғасырдан астам уақыт салып, соңғы жылдары ғана жарық көре бастады. Белгілі ғұлама ғалым Қирабаев Серіктің ұсынып отырған мынау зерттеу кітабында Аймауытов Жүсіпбектің осы қиын да күрделі тағдыры әңгімеленіп, өмір жолы, болмыс-бітімі, тыныс-тірлігі жан-жақты суреттеледі.