СТАБИЛИЗАТОРЛАР МЕН ТҮЗЕТКІШТЕР. ТҮЗЕТКІШТЕР ЖІКТЕЛУІ.
Тилеукеев Арнур ВТиПО 20-11
Стабизатор (тұрақтандырғыш) электронды құрылғыларды жаңып кетуден сақтайтын құрылғы болып табылады. Мысалы қазіргі кезде бір бөлмеде бірнеше компьютер жұмыс істей алады, ал бірнеше бөлемеде компьютерлердің саны өте көп болуы мүмкін. Ол өз кезегінде желіге өте үлкен жүктеме болып табылады. Сондықтан электр құрылғысы қысқа тұйықталу нәтижесінен істен шығуы мүмкін. Сондықтан кез-келген электр құрылғысын қорғау үшін стабилизаторлар өте кеңінен пайдаланылады.
Стабилизатор кернеу бойынша шығыс және кіріс түйініне ие болатын электронды немесе электро механикалық құрылғы. Өзінің түрі бойынша олар тұрақты токты тұрақтандыратын және айнымалы токты тұрақтандыратын болып бөлінеді. Көбінесе шығыс және кіріс жерлерінде кернеу тұрақты болады, бірақ кейбір стабилизаторларда кернеу әр-түрлі болады
Кернеу стабилизаторы Кернеу стабилизаторы - бұл кіріс кернеуі не болмаса жүктемедегі ток өзгерген кезде немесе екеуі қатар өзгергенде шығыс кернеуін тұрақтандыратын құрылғы. Кернеу стабилизаторының негізгі параметры тұрақтандыру коэффициенті болып табылады. Ол келесі өрнек бойынша анықталынады:
Жұмыс істеу принципіне байланысты мынадай түрлері бар: шамалық және компенсациялық, олар кезегінде параллель немесе тізбекті болады.
Шамалық кернеу стабилизатор жұмысы стабилизатордың вольт-амперлік сипаттамасының ерекшеліктеріне негізделген. Стабилизатор сызбаларында стабилитрон эталондық кернеу Uст қызметін атқарады. Стабилитрондарда p-n ауысымдағы электрлік пробой кезінде кері кернеудің ескерілмейтін өзгерісінің қасиеттері қолданылады. Аспаптың негізгі параметрі берілген тоқта өлшенілген Iст тұрақтандыру кернеуі Uст болып табылады.
Бұл нүктеге көбінесе кернеу стабилизаторының минималды температуралық тәуелділігі сәйкес келеді. 1-нүктеге пробой болып тұрақталынудың басталуымен туындайтын стабилитронның минималды тоғы сәйкес келеді Iст. мин . Әдетте бұл шама 3 мА көрсетеді. 2-нүктеге p-n ауысымдағы жылулық пробойды тудырмайтын стабилитронның максималды тоғы сәйкес келеді. Стабилитронның түріне байланысты Iст. мак мәні бірнеше милли амперден 1,5 А дейін өзгере алады. Стабилитронның динамикалық кедергісі жұмыс аумағының наклонын сипаттайтын негізгі параметрі болып табылады:
rд=(U2-U1)(I2-I1)=DUстDIст.
Бұл шама төменгі кернеулі стабилитрондарда 1 - 30 Ом, жоғарғы кернеулілерде -- 18 - 300 Ом аралығында болады. Стабилитронның көрсетілген қасиеттерінің негізінде параметрлік кернеу стабилизаторы тұрғызылады. Стабилитронның сәйкес типті сызбасы 42 суретте көрсетілген. Бұл сызба үстеме кедергімен R1 стабилитроннан тұрады VD. Rн жүктемесіндегі шығыс кернеу Uвых стабилитронның тұрақтандырғыш кернеуімен Uст сәйкес келеді.
Стабилизатор жобасында төмендегі мәндер берілуі мүмкін: 1) жүктемедегі номинал кедергі Rн мәнінде тұрақтандырылған кернеу Uст=Uвых; 2) Жүктемедегі тоқ Iн мин және Iн мак мәндері 3) Стабилизатордың кіріс кернеуіндегі оның номинал мәнінен Uвх күтілетін ауытқулар δ+ және δ - . Есептеулер Кирхгофтың заңдарына негізделінеді: I=Iст+Iн; Uвх= I*Rд + Uвых . Бұл өрнектерден стабилитрондағы ток төмендегідей анықталынады: Iст = (Uвх - Uвых) R1 - Uвых Rн
Стабилизатор жұмысы кезінде жүктемедегі кернеу Uвых = Uст өзгерісі елеусіз болады сондықтан оны тұрақты деп есептеуге болады. Iст мәні Uвх және жүктемедегі кедергі Rн өзгерісінен өзгеруі мүмкін. Стабилизатордағы есептеулер кіріс кернеуінің Uвх номинал мәні мен кедергі R1 таңдауына байланысты стабилитрондағы тоқ минималды және максималды мәндерінің аралығынан асып кетпейтіндей етіп алынады: Iст. мин = Iст =Iст. макс .
