Стоматология

Бет қаңқасы мен жумсақ тіндерінің ақауларын қалпына келтіру үшін хирургиялық стоматологияда тіндерді еркін көшіру кеңінен қолданылады.

Еркін қөшірудің 5 түрі бар. 1)аутогенді өз тіндерінен; 2) синогенді генетикалық жағынан бір организмнен алынатын тін; 3) аллогенді осы тәрізді организмнен алынады; 4) ксеногенді — бөтен түрдегі организмнен алынған тіндер; 5) өлі материалдарды ендіру — имплантаттар егер олар тінге түгелдей енсе, тінге жартылай ендірілсе, эксплантаттар деп аталады.

Бітісіп кетуі жағынан ең тиімдісі — аутопластика. Себебі организмнен алынған тін бірден жойылып кетпей белгілі бір уақыт өзінің өмірін сақтайды. Жаңа орынға отырғызылғаннан кейін ол өзінің өмірін сақтап қана қоймай, отырғызылған жерге бітіп кетеді. Пластиканың бұл тәсілі аутопластикалық материалдың аздығына байланысты жиі қолданылмайды және оны алу кезінде науқасқа қосымша жарақат жасалады.

Генетикалық жағынан туыс адамдардан алынған тіндер көшіріп қондырғанда жақсы бітіседі. Мысалы, бір жұмыртқалы егіздерден алынған тіндер.

Алдогенді пластика — бір кісіден алынған тінді немесе мүшені басқа кісіге салу. Антигенді қасиеттерді төмендету үшін қанша әдістер қолданылғанымен тіндердің белоктық қайшылықтарына байланысты, оларды көшіріп қондыру сәтсіз аяқталады. Тірі организмдерден алғанға қарағанда, өліктен алынған материалдар тиімдірек болып саналады. Себебі өліктің антигенді қасиеті әлдеқайда төмендейді.

Егер отырғызылған тін айналасындағы тіндермен тығыз байланысқа түсіп оның бір бөлшегіне айналып, зат алмасу процесі жүрсе онда оның бітісіп кеткені және оны трансплантат деп атайды.

Егер оны тек дәнекер тін қоршап өсіп айналасындағы ортамен қатынаста болмаса, кез келген бөгде денелер секілді қапшықпен қапталып қала береді.

Теріні, теріасты клетчаткасын, шандырды, байламдарды, шырышты қабықты, етті, шеміршекті, сүйекті, нервті, тамырды, аралас тіндерді көшіріп отырғызуға болады.

Теріні еркін көшіру пластикалық хирургияның ең тиімді әдістерінің бірі болып саналады. Қиықтың қалыңдығына байланысты теріні көшірудің 3 түрі белгілі.

1. Қалыңдығы 0,4 мм эпидермалық және терінің өзіңдік қабатының өсу қабатынан ғана тұратын жұқа тері қиығы. Мұнда эластикалық талшықтар аз. Сондықтан бүл қиықтар астындағы тіндердің тыртықтануына байланысты қыртыстанады.

2. Қалыңдығы 0,5—0,7 мм терінің екі ажыратылған қиық. Қиықтарда терінің торлы қабатының эластикалық талшықтары көп болады. Бұл қиықтарды әртүрлі арнайы дерматом аппараттарына (Педжет, Колокольцев, Драже) байланысты кеңінен қолданыла бастады.

3. Қалыңдығы 0,8 мм-ден қалың тері қиығы (Яценко, Лаусон, Краузе). Ол терінің бар қабатынан тұрады. Бүл қиықтар өзінің көрсеткіштеріне байланысты қолданылады. Теріні қондырған соң оның бітіп кетуі, оның қалыңдығына байланысты. Қалыңына қарағанда жұқа қабықтар жақсы бітіп кетеді.

Әрбір жағдайға байланысты хирург қай әдіс тиімді екенін ескеруі керек. Бет жараларын жабу үшін көбінесе екі ажыратылған қиық қолданылады. Ауыз қуысына жұқа қиық қолданған дұрыс.

Тері пластикасы алғашқы, екінші және теріні грануляцияға отырғызу деп бөлінеді. Алғашқы тері пластикасы жаңа жараға жедел жарақаттан кейін немесе терісі көп жоғалған операциядан кейінгі жараға жасалады.

Алғашқы тері пластикасы қалыпқа келтіру операциясының алғашқы кезеңі болып саналады. Ол тері пластикасының басқа да түрлерімен бірге жүргізілуі мүмкін.

Екінші жасалатын терінің еркін көшірілуі әртүрлі гранулденген жаралардың бетін кескеннен кейін жүргізіледі. Грануляция түгелімен алынып тасталуы керек.

Күйіктерді емдеу барысында теріні еркін көшіру жиі қолданылады. Бетте және мойында теріні тұтас қиық түрінде ақаудың көлеміне сай етіп отырғызады.

Шеміршекті отырғызу. Контурлық немесе тіреуіштік пластикада, қалыпқа келтіру хирургиясында шеміршек кеңінен қолданылады. Ең алғашқы рет 1890 жылы кеңірдектің ақауын жабу үшін аутошеміршекті Мантольдт қолданды. Шеміршек пышақпен оңай кесіліп өңделетіндіктен емес, жоғары биологиялық қасиетіне байланысты жақсы пластикалық материал болып сан-алады. Шеміршек тамырсыз тін. Тін сүйығының диффузиясы арқылы қоректенеді. Өзінің өміршеңдігіне байланысты ол инфекцияға төзімді және іріңдеген күнде өлмейді. Мүрын қырының ер тәрізді деформациясын, көз ұясының төменгі қырының ақауын түзеу үшін беттің контурлық пластикасы қолданылады. Көбіне VII қабырғаның шеміршегі қолданылады. Себебі ол көлемді (8—12 см) әрі алуы оңай. М. М. Михельсонның ұсынған өлік шеміршегін отырғызу өте тиімді. Себебі өлік шеміршегінің антигенді қасиеті төмен, сондықтан ол сирек сорылады (әсіресе оларды үлкен түйірімен отырғызғанда). Мұздатылған немесе кептірілген шеміршек көбірек сорылады.

Бұл келесі ерекшеліктерге байланысты:

1) Бұл қозғалмалы сүйек және әртүрлі қызметтерге қатынасады. Мысалы: сөйлеу, тыныс алу, шайнау, ымдау.

2) Оның қозғалысы күрделі: шарнирлі және кері қайтарылушы.

3) Жақта тістер орналасқандықтан олар сыртқы ортамен қатынаста. Сондықтан осы жерлердегі патологиялық процестер (жарақаттар, қабыну, ісіктер) операциядан кейінгі ағымын ауырлатады. 4) Жақтардың эстетикалық орны.

Сүйек пластикасы негізінен төменгі жаққа жасалады. Жасалу уақытына байланысты алғашқы және екінші сүйек пластикасы деп белінеді.

Алғашқы сүйек пластикасының көмегімен жарақаттан немесе қатерсіз ісікті алғаннан кейінгі ақау бірден жамалады. Қазіргі кезде бұл әдіс кеңінен қолданылуда, себебі хирургияда антибиотиктердің қолданылуына байланысты хирургтер, бұрынғыдай ақаудың ауыз қуысымен аз уақыт қатынасынан сақтанбайды. Антибиотиктердің қолданылуы ақаудың тез жазылуына және сынықтардың тыртықтанып тартылуына септігін тигізеді.

Екінші сүйек пластикасы зақымнан кейін белгілі бір уақыт өткен соң, әдетте 6—8 айдан кейін жасалады. Трансплантат алуға ең қолайлы екі жер аталған, олар қабырға (V, VI және VII), мықын сүйегінің айдаршасы. Қабырғаны толық немесе екі айырып алады. Егер иек аймағында бұрыш керек болса мықын сүйектің айдаршасы алынады.

Трансплантатты бекітудің басты мәселесі оны жақ сүйегі сынықтарының ұшына бекіту. Осы мақсатпен трансплантат пен жақ сүйегінің бөліктерінің бастарына әртүрлі құлыптар жасалады. Олардың бөліктері сыммен тігіліп, ошақтан тыс бекітілетін Рудько, Бернадский, ж. т. б. аппараттары қолданылады.

Трансплантат жақсы бітіп кетуі үшін төменгі жаққа тыныштық қажет. Ондай жағдайға ауыздың ішінен және сыртынан қолданатын аппараттардың көмегімен қол жеткізіледі (алюминий сым құрсауы, каппалар, Ванкевич құрсауы ж. т. б.).

Сүйек пластикасы кезінде алдын ала ақаудың көлемімен қолданылатын трансплантатты қай жерден алатындығы шешіледі. Трансплантат бітіп жазылған соң, онда биологиялық қайта құрылу мен қайта қалыптасу процестері басталады. Егер отырғызылған сүйек ерте жүмысқа қатысса, онда аталған қайта құрылу мен қайта қалыптастыру процестері ерте басталады, 15 күннен кейін сүйекте деструкция басталып екінші айдың аяғында толығымен аяқталып, одан кейін регенерация процесі күш ала бастайды. Сүйек трансплантат қатайып қалыңдайды. Аутосүйекті көшірудің келесі кемшіліктері

1) Кейде үлкен трансплантат алу мүмкін емес; 2) Трансплантқа қажетті пішін берудің қиындығы; 3) Науқасқа қосымша жарақаттың жасалуы. Жоғары жетістікке леолифилизацияланған Десфор, Блекстейн, Н. А. Плотников), 70°С-қа дейін мұздатылып, 20'С-та вакуумда кептірілген елік сүйегімен пластика жасау әдісі жетуде. Суық трансплантаттың антигенді қасиетін төмендетеді. Ампуладағы сүйек бөлме температурасында ұзақ уақыт сақталады.

0,5% формалин ерітіндісінде консервіленген өлік сүйегі де жетістіктермен қолданылуда. Әртүрлі жолдармен консервіленген сүйектер ортотопиялық трансплантаттар қолдануға мүмкіндіктер береді. Себебі олардың пішіні ақауланған жердікімен бірдей болады. Н. А. Плотников пен А. А. Никитин (1987) самай-төменгі жақ буынымен қоса алынған трансплантатты ұсынды. Онымен тек ақауды ғана емес, самай-төменгі жақ буынын да қоса қайта қалыпқа келтіреді. Соның әсерімен төменгі жақтың біржақты ақаулары қалпына келтіріледі.
Аралас трансплантаттарды еркін кешіру

Аралас трансплантаттар дегеніміз тұтас күйінде бірге отырғызылатын әртүрлі тіндерден тұратын трансплантат. Оған мұрынның қанаты мен ұшын, құлақ қалқанының бір бөлігімен пластика жасау әдісі мысал бола алады. Алғашқы рет мұндай пластиканы 1 8 9 8 ж. К. П. Суслов жасады.

Беттің және жақтың ақаулары мен деформациялары өзінің себептеріне қарай әртүрлі болғанымен пішініне қарай бірдей болады. Сондықтан оларды пластиканың жалпы қағидаларына қарай: жергілікті тіндермен, аяқшасы бар қиықпен, Филатов сабақшасымен, теріні еркін көшіру, және толық қабатты аутотрансплантаттармен қалпына келтіреді.

Үлкен аумақты ақауларды толық қабатты аутотрансплантатпен пластика жасау. Үлкен аумақты ақауларды (тіндердің барлық қабаттары жоқ) жою үшін толық қабатты аутотрансплантат қолданады. Оны дайындау барысында қатты таңдайдан алынған шырышты қабатты жұмсақ тіндер арасына ендіру тәсілі қолданылады. Ақаудың көлеміне және оның айналасындағы тіндердің жағдайына байланысты қиынды алынатын аймақ таңдалады (бүғанаүсті, дельтопекторальды, торакодорзальды, жауырын). Операция жергілікті анестезия арқылы жасалады. Алдын ала таңдалған аймақта тері-ет қиындысын дайындауды жалпы қолданатын тәсіл бойынша дистальды бөлігінен бастайды. Сонда еттің шандыр қапшығының біртұтастығы бұзылмайды. Дайындалған қиынды жылы физиологиялық ерітіндіге малынған салфеткамен жабылады. Сонан соң қатты таңдайдың шырышты қабатын алуға кіріседі. Қатты тандайдың бір жағында екі параллель тілік жасалады. Бірі ортаңғы жіктің бойымен, екіншісі қызыл иектен 0,3 см төменірек. Тіліктердің ұштары доға тәрізді қосылады. Шырышты қабаттың беті сылынып алынады. Қатты таңдайдағы жара йодоформды дәкемен жабылып пластмасса пластинамен бекітіледі. Ауыз қуысының ақауы көлемді болса шырышты қабат таңдайдың қарама-қарсы бетінен алынады. Алдын ала дайындалған қиынды бетіне таңдайдан алынған шырышты қабатты „арал" тәрізді біркелкі отырғызып кетгутпен бекітеді. Олардың көлемі 1,0X0,5 см. Құрамында тері, теріасты майлы қабат, ет, қан тамырлары және шырышты қабат „аралдары" бар қиындыны өз орнына орналастырылып шеттері кетгутпен тігіледі. Жараға асептикалық таңғыш салынады. Үш аптадан кейін қиындыны көтеріп, астындағы шырышты қабаттың жағдайын анықтайды. Қиындының шеттерінен қан ағып тұрса, түсі өзгермесе, айналасындағы тіндердің қызуымен айырмашылығы болмаса оның қоректенуі жақсы деп есептеледі. Донорлық жара тігіледі. Операцияның келесі кезеңінде қан тамырлы аяқшасы ұзартылып, қиынды ақауға көшіріліп, оның шеттері қабат-қабатымен рецепиентік орынға тігіледі. Төрт аптадан кейін жергілікті анестезия арқылы қиындының аяқшасы кесіледі.

Жоғарғы және төменгі еріннің ақаулары жартылай және түгелдей деп бөлінеді. Қызыл жиегіндегі кішкене ақауларды шырышты қабықты жылжыту арқылы орнына келтіруге болады.

Ауыз қуысының айналасындағы тыртықтану процестерінің салдарынан тарылып микростомия дамиды. Ондай деформацияның үш тәсілмен қалыпқа келтіреді.

1) И. Г. Лукомский әдісі. Ауыздың бұрыш аймағының зақымданбаған терісінен түбін ұрт аймағына қаратып төрт бұрыш қиықтар қиылады. Одан кейін осы қиылған тері қиықтары ауыздың ішіне қарай қайырылып, шырышты қабықпен тігіліп тасталады. Мұндай операциялар тек әйелдерге жасалады. Егер қиық қиған аймақта сақал немесе түк болмаса ерлерде де жасалады.

2 А. И. Евдокимов әдісі. Ауыздың айналасындағы тыртықарды ауыздың шетінен жартылай кесіп ішкі шырышты қабығын іреп босатып, сыртқы теріге қайырып тігеді. Ауыздың бұрышы мен қызыл жиегі қоса қалыпқа келтіріледі.

3) Г. А. Васильевтің әдісі. Жақсы сақталған еріннің қызыл жиегінің шетінен айналдыра тугелдей кесіледі. Одан кейін осы доға тәрізді қиықты кең түрде іреп босатады. Оны көлденең тіліп тыртық байламдарынан босатып, тартып тігеді. Ауыз қуысын неғүрлым кең етіп (6—7 см-ден көп) жасаған дұрыс. Себебі кейінгі тыртықтану процестерінің әсерінен ол аздап тарылады.

Тыртықтану процесінің салдарынан кіреберісі мен өтпелі қатпары жойылып кетеді. Сондықтан осы аталған жерлерге теріні еркін көшіріп пластина жасалады. Қос ерін бұл көбінесе жоғарғы еріннің қызыл жиегінің астынан пайда болған шырышты қабықтың қосымша қатпары. Ол дұрыс сөйлеуге бөгет жасайды және науқастар оны көбіне тістеп ала береді. Ол шырышты қабық-асты клетчаткасы мен шырыш бездерінің шамадан тыс өсуінің сал-дарынан пайда болады. Сондықтан қыртысты алу кезінде клетчаткамен шырыш бездерін толық алып тастау керек.

Жоғарғы еріннің туа біткен, операциядан кейінгі жартылай ақауларынан кейін Эстландер және Абби үсынған әдістермен қайтадан операциялар жасалады. Операцияның маңызы төменгі еріннің ақауы үшін сына тәрізді қиық алу. 15— 16 күннен кейін оның аяқшасы аналық негізінен кесіледі.

Жоғарғы еріннің екіжақты жырығын қалпына келтіруден кейін қалған ақауларға сына тәрізді емес, қарлығаштың қүйрығы немесе латынның „V" әріпі секілді етіп алынады.

Жоғарғы жақтың толық ақауын қалыпқа келтіру үшін Браунстың ұрттан алынған төрт бұрышты тері ет қиықтарын біріне-бірін 90°-та бұрып тігу, Ю. К. Шимановскийдің ұрттан алынған төрт бұрыш жылжымалы қиығы, Иозефтің ерін ұрт қатпарынан алынатын сына тәрізді қиығы қолданылады. Кейде Брунс және Ю. К. Шимановскийдің әдістері Эстландер және Абби әдістерімен қосылып жасалады. Төменгі еріннің ақаулары Брунс, Ю. К. Шимановскйй, Иозеф, Седилло әдістерімен қалыпқа келтіріледі. Айта кететін нәрсе ер кісілердің жоғарғы және төменгі ерін ақаулары самай-төбе аймағынан және А. Г. Лапчинскийдің иекасты аймағынан алынатын қиықтарымен қалпына келтіріледі. Кейде еріннің толық ақауларын Филатов сабақшасы арқылы жамауға болады. Бірақ мұндай еріндер қозғалыссыз болғандықтан ауыз үнемі ашық жүреді және одан сілекей ағып тұрады.

Мазмұны

Кіріспе	1
І тарау. Хирургиялық стоматология және жақ-бет аймағының хирургиясы. Басқа медицина салаларымен байланысты. Даму жолдары	2
ІІ тарау. Хирургиялық стоматология көмегін ұйымдастыру.	11
Хирургиялық стоматология көмегін емханаларда ұйымдастыру.	-
Хирургия бөлімінің еңбек жұмысын ұйымдастыру.	13
ІІІ тарау. Хирургиялық стоматология және жақ-бет ауруларын тексеру.	16
ІV тарау. Жансыздандыру және жалпы жансыздандырудың жақ-бет аймағындағы ерекшеліктері.	22
Жалпы жансыздандыру	-
Жақ-бет аймағын жалпы жансызжандырудағы ерекшеліктері.	23
Наркоздың стоматологиядағы ерекшеліктері	-
Емханаларда берілетін наркоз	-
Кенеттен өлген қездегі реанимация	-
Хирургиялық стоматологиядағы жергілікті жансыздандыру	25
Хирургиялық стоматологияда жергілікті анестезияға қолданылатын дәрілерге клиника-фармакологиялық талдау	-
Жергілікті анестезияның күшін арттырып, әсерін ұзартатын заттар	27
Жергілікті анестезияның түрлері	-
Жақ пен жақ айналасының нервтенуі	28
Инфильтрациялы анестезия	32
Инесіз инъекция жасау	33
Өткізгіш анестезия	34
Жергілікті анестезиядан кейінгі асқынулар	43
V тарау. Тіс жұлу операциясы	50
Тіс жұлу операциясын жасауға болатын және болмайтын жағдайлар	51
Тіс жұлу операциясын жасайтын жағдайлар	-
Тіс жұлуға болмайтын жағдайлар	52
Тіс жұлу әдістері	54
Тіс жұлған соң жараны өңдеу, күтім	65
Тіс ұясының жазылуы	66
Тіс пен тіс түбірлерін жұлу кезінде және жұлғаннан кейін болатын асқынулар	-
Жалпы асқыну	-
Тісті немесе түбірді жулу кезінде болатын жергілікті асқынулар	68
Тіс жұлған соң кездесетін асқынулар	70
VI тарау. Жақ-бет аймағының қабыну дерттері	74
Периодонтит	77
Жедел ағымды периодонтит	78
Жедел ағымды іріңді периодонтит	-
Созылмалы периодонтит	79
Беттің одонтогенді теріасты гранулемасы	82
Жедел ағымды жақ сүйек периоститі	84
Жақ сүйектерінің жедел ағымды одонтогенді остеомиелиті	92
Жақ сүйектері остеомиелитінің жеделдеу кезеңі	100
Жақ сүйектерінің созылмалы остеомиелиті	102
Жақ-бет аймағының абсцестері мен флегмоналары	108
Жоғарғы жақ сүйегі маңында кездесетін абсцестер мен флегмоналар	111
Төменгі жақ сүйегі маңында кездесетін абсцестер мен флегмоналар	115
Жақ-бет аймағы флегмоналарын емдеудің негізгі қағидалары	122
Бет және мойын лимфадениті	125
Жедел лимфадениттер	127
Созылмалы лимфаденит	129
Лимфангоиттер	130
VII тарау. Тіс жарып шығу дерттері	131
Ақыл тістің кедергімен кеш жаруынан болған аурулардың асқынуы	134
VIII тарау. Жоғарғы жақ сүйек қуысының одонтогенді қабынуы	140
Жоғарғы жақ қуысы түбінің тесілуі және оның жыланкөзі	145
IX тарау. Жақ-бет аймагындаіы инфекциялық қабыну дерттері	147
Актиномикоз	-
Туберкулез	151
Мерез	152
Сібір жарасы (Күйдіргі)	154
Нома немесе сулы рак	155
Тілме (Рожжа)	157
Шиқан	159
X тарау. Сілекей бездерінің қабыну дерттері (Сиалоадениттер)	163
Сілекей бездерінің дерттері кезіндегі науқастарды тексеру	165
Жедел ағымды эпидемиялық паротиттер	168
Жедел ағымды эпидемиялы емес паротит	169
Төменгі жақасты және тіласты сілекей бездерінің жедел іріңді қабынулары	171
Созылмалы паренхиматозды паротит	-
Төменгі жақасты сілекей бездерінің жедел қабынуы	172
Сілекей-тас дерті (Сиалолитиазис)	175
Сілекей бездерінің жыланкөздері	178
Сілекей бездерінің жарақаттары	180
XIтарау. Жақ-бет аймагының зақымдануынан болган жарақаттар	184
Беттің жүмсақ тіндерінің жарақаттануы	186
Жақ-бет аймағының жарақаттары және зақымдарының жіктелуі	189
Жоғарғы жақ сүйек сынықтарының жіктелуі	191
Теменгі жақ сүйек сынықтарының жіктелуі	193
Жақ сүйектері сынықтарын емдеу тәсілдері	207
Сынықтарды хирургиялық әдістермен емдеу	211
Жоғарғы жақ сүйегі сынықтарының емі	216
Жақ-бет аймағы жарақаттанған науқастарды тамақтандыру және оларға күтім көрсету	218
Тамақтандыру	-
Күтім	220
Бет және мүрын сүйектерінің сынықтары	221
Мұрын сүйектерінің сынықтары	224
Тістердің шығып кетуі және сынуы	237
Төменгі жақтың шығуы	240
Бет күйіктері	243
Электрокүйіктер	243
Химиялық күйіктер	250
Үсік	251
Бет пен ауыз қуысы тіндерінің аралас радиациялық жарақаттары	253
Жақ бет аймағының бірлескен жарақаты	255
XII тарау. Жақ-бет аймағы қабынуының асқынулары. Сепсис. медиастенит, бет веналарының және ми қабаты синустарының тромбофлебиті	257
XIII тарау. Жақ-бет аймағындағы нерв дерттері	263
Үшкіл нерв жүйесінің невралгиясы	264
Үшкіл нервтің қабынуы (неврит)	268
Мимикалық бұлшықеттердің салдануы	270
XIV тарау. Төменгі жақ буынының аурулары	271
Самай-төменгі жақ буынының артрозы	276
Самай-төменгі жақ буынының анкилозы	277
Төменгі жақтың контрактурасы	282
XV тарау. Парадонт ауруларын хирургиялық жолмен емдеу	284
XVII тарау Жақ-бет аймағындағы ақаулар мен деформациялар	290
Бас қаңқасы деформацияларының жіктелуі	291
Бет қаңқасы деформациясын емдеудің негізгі қағидалары	293
Туа пайда болған деформацияларды емдеу	294
Жақ-бет аймағын қалпына келтіру хирургиясы	297
Жергілікті тіндермен жасалатын пластика	298
Филатовтың сабақшалы қиығымен пластика жасау	302
Тіндерді еркін көшіру	305
Аралас трансплантаттарды еркін көшіру	309
Ауызмаңы аймағының пластикасы	310

Учебное издание