Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н

208
7.
Төл сөзге қатысты ты ныс бел гі ле рін қой ып, мәтінді кө ші ріп жа -
зың дар. Мәтіннің стилін анық таңдар.
Баламның алымдылығын сынап білейін деп ойладым да, 
бір күні жай әңгімелесіп отырып
Қалқам Әбіш, осы әлемдегі жаратылыста ақ зат асыл ма, 
қара зат асыл ма деп сұраған едім. Ол іркілместен
Ақ зат асыл ғой деді.
Неге, қара зат асыл емес пе дедім мен. Әбіш бетіме қарап 
күлді де
Қараны қалай асыл дейсіз деді. Мен
Біріншіден, адам баласы барлық дүниедегі жаратылыс ты 
көз бен көреді емес пе дедім. Бірақ көздің ағы көрмейді, ор та-
сындағы кішкене қарашығы ғана көреді. Екіншіден, қағаз 
ақ, одан адам оқып білім ала алмайды, үстіне жазған қара 
сия дан өнер-білім алады... дедім.
Сонда Әбіш
Оның бәрін қалай білдіңіз деді.
Ақылмен білдім дедім мен.
Олай болса, ақыл мида болмай ма, ал ми ақ зат емес пе!? 
Ақыл – нұр, жарық зат. Ол да аққа ұқсамай ма деді.
(«Абай әлеміне саяхат» кітабынан)
8.
Екі тап сыр ма ның бі рін орын даң дар.
1. Қо сым ша ре су рс тар бо йын ша қа зақ тың ше шен дік сөз де рі ту ра-
лы « Тау ып айт қан Тө ле би» та қы ры бын да ша ғын шы ғар ма жа -
зың дар.
2. Ғиб рат ты сөз дер ді пай да ла нып, Тө ле би дің тол ғау ла ры не гі зін-
де сөз жұм бақ құ рас ты рың дар.
АР
МА
Н
-
ПВ
 
ба
сп
ас
ы

209
§6.
 
Қаз дау ыс ты Қа зы бек би
1.
Сұ рақ тар ға жау ап бе рің дер.
1. Қа зы бек би дің «қаз дау ыс ты» ата ну се бе бін бі ле сің дер ме?
2. Қаз дауысты Қазыбек қан дай заң ды шы ға ру ке зін де елге 
танылды?
3. Ел ау зын да сақ тал ған Қа зы бек би дің қан дай тол ғау ла рын 
бі ле сің дер?
2.
Мә тін ді тү сі ніп оқып, не гіз гі ой ды анық таң дар.
Қаз дау ыс ты Қа зы бек Кел ді бе кұлы – қа зақ хал қы ның 
XVII–XVIII ға сыр лар да ғы ұлы биі, көр нек ті қо ғам жә не 
мем ле кет қай рат ке рі. Қазы бек би 1667 жы лы Сыр бо йын да 
дү ние ге кел ген. Ар ғы атала ры Шан шар абыз, Бұл бұл, өз әке сі 
Кел ді бек – есімі ел ге бел гі лі әділ би лер бол ған.
Ел ау зын да ғы аңыз дар мен ше шен дік сөз дер Қазыбек 
би дің ха лық тың ау ыз әде бие ті мен салт-дәс түр, заң да рын 
мей лін ше мол мең гер ген, озық ой лы, әділ де кө ре ген, ба тыл 
да ба тыр адам бол ған ды ғын ай қын аң ғар та ды. Әділ ді гі мен 
ал ғыр лы ғы үшін Тәуке хан Қа зы бек ті Ор та жүз дің бас биі 
ет кен. Би Әз Тәуке нің тұ сын да хан ке ңе сі нің бел ді мү ше-
ле рі нің бі рі бол са, Сә ме ке, Әбіл мәм бет, Абы лай ел би ле ген 
ке зең дер де де мем ле кет бас қа ру ісі не жиі ара ла сып, іш кі-
сырт қы сая сат та ақыл-ке ңес тер бе ріп отыр ған.
Тәуке хан үй сін Тө ле, ал шын Әйте ке, ар ғын Қа зы бек 
би лер ге жа ңа заң жо ба сын – «Же ті жар ғы ны» жа са тып, Күл-
тө бе нің ба сын да бү кіл ха лық ал дын да қа был дат ты. Сөйт іп, 
ұлы үш би дің кө ме гі мен ел ішін де гі әдет-ғұ рып нор ма ла ры, 
жер-су, қо ныс ие лік те рі нің мөл ше рі, же сір дауы, құн тө леу, 
кек алу, ұр лық-қар лық қа тый ым са лу, ағай ын-ту ыс, ру ара-
сын да ғы дау-да май лар, ел бір лі гі, мем ле кет бас қа ру, Отан 
қор ғау, сырт қы жау лар дың ша буы лы на той та рыс бе ру т.б. 
мә се ле лер дің ше ші лу жүй есі жа ңа ша бел гі лен ді.
Ел «Ақ та бан шұ бы рын ды, Ал қа көл сұ ла ма» нәубе ті не 
ұшы рап, қат ты күй зе ліс ке түс кен ке зең де Қа зы бек би өз ге 
би лер мен бір ге Сә ме ке, Әбіл мәм бет хан дар дың, Ба рақ, Ба тыр, 
Абы лай сұл тан дар дың ара сын жа рас ты ру ға күш сал ды, 

жүктеу/скачать 10,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: