Т. Т. Галиев, М. Д. Есекешова, Г. О. Исакова

71 
 
 
зат,  энергия  немесе  ақпарат  алмасу  арқылы  өзара  әрекеттесетін)  және 
жабық (ортамен әрекет еттеспейтін) жүйелер болып бөлінеді; 
уақыттың  өзгермелі  болуына  байланысты  жүйелер  статистикалық 
(зерттеу  барысында  уақытқа  байланысты  өзгерісті  елемей  оларға  тән 
басты қасиеттерді сипаттатау немесе оларды жүйе ретінде бір жағдайда 
қарастыру)  және  динамикалық  (уақытқа  байланысты  өзгеретін)  болып 
бөлінеді; 
кездейсоқ  факторлардың  жүйеге  ықпал  ету  дәрежесіне  қарай 
детерминделген (кездейсоқ әсерлер ықпал етпейді, оны әсерін толығмен 
алдын-алуға  болады)  және  стохастикалық  (кездейсоқ  әсерлер  ықпал 
етеді) жүйелер болып бөлінеді.  
А.И.Пушкарь  мен  Л.В.Потрашкова  қарастырылып  отырған 
объектілердің жиынтығы жүйе болып табылады ма дегенді түсіну үшін  
элменттер  мен  байланыстардың  жинағы  жүйеге  өзінің  қызметін  атқару 
үшін, жүйенің өз мақсатына жетуі үшін қажет және жеткілікті ме  деген 
сұраққа жауап беру керек деп есептейді [78]. 
Алдағы уақытта біз жоғарыда көрсетілген авторлардың пікірлеріне 
сүйенетін боламыз.  
Мақсатқа  бағытталған  жүйенің  мысалы  педагогикалық  үдеріс 
болып  табылады.  И.П.Подласый  бұл  жүйенің  мақсаттық,  мазмұндық, 
әрекеттілік  және  нәтижелілік  компоненттерін  бөліп  көрсетті.      Бұл 
жүйенің  басты  қызметі  білім  алушыларды  оқыту,  тәрбиелеу  және 
дамыту болып табылады [82]. 
Осындай жіктеменің бір нұсқасы 3.2 - суретте көрсетілді [109]. 
Ю.В.Сорокопудтің пікірі бойынша, орта және жоғары мектепте те 
педагогикалық үдерістің    құрылымы    өзгеріссіз     қалады: мақсат – 
принциптер – мазмұн – әдістер – құралдар – түрлер [110]. 
Мақсатты  бағытталған  жүйе  ретінде  педагогикалық  жүйені  атауға 
болады,  В.П.Беспалько  берілген  қасиеттермен  тұлғаны  қалыптастыруға 
ұйымдасқан,  мақсатты  бағытталған  және  әдейі  педагогикалық  әсерін 
жасау  үшін    өзара  байланысты  құралдардың,  әдістердің  және 
үдерістердің белгілі бір жиынтығын айтады.  
Оның  пікірі  бойынша,  кез  келген  педагогикалық  жүйенің 
құрылымы  келесі  инварианттық  элементтердің  өзара  байланысқан 
жиынтығы  түрінде  көрсетіледі:  1  -  білім  алушылар;  2-  тәрбие  берудің 
мақсаттары  (жалпы  және  жеке);  3  –  тәрбие  беру  мазмұны;  4  –  тәрбие 
беру үдерістері (шын мәнінде тәрбиелеу мен оқытудың); 5 - оқытушылар 
(немесе  ОТҚ  –  оқытудың  техникалық  құралдары);  6  –  тәрбие  беру 
жұмысының ұйымдастырушылық формалары [81]. 
 
 
 
 

72 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.2 - сурет. Жүйенің жіктемелік сызбасы (табиғаты және қолданысы 
бойынша) [109] 
 
В.П.Беспалько  [68]  жұмысында  кибернетикалық  «кіру  –  үдеріс  – 
шығу» моделі аясында педагогикалық жүйені жетілдіруді кесте түрінде 
көрсетеді  (3.3-сурет).  Кейін    В.П.Беспалько  [81]  жұмысында 
педагогикалық жүйенің  құрамын  ашып  береді  (3.4  -  сурет).  Салыстыру 
үшін  3.5  -  суретінде  кең  қолданылатын  (бірақ  әрқашан  негізделмеген) 
кибернетикалық жүйенің  «кіру – үдеріс – шығу» моделі көрсетілген.   
3.3  және  3.5  -  суреттерінде  көрсетілген  «кіру  –  үдеріс  –  шығу» 
моделі,  біздің  зерттеулерімізде  анықталғандай,  әлеуметтік  жүйелерді 
(оған қоса педагогикалық) зерттеу үшін жарамсыз болады. 
А.Г.Кузнецованың  пікірі  бойынша,  педагогикалық  объектілерді 
жүйелі 
зерттеулерінде 
кибернетикалық 
әдістерді 
нәтижелі 
пайдаланудың  басты  шарттары  болып  табылады  деп  есептеуге  болады 
[79]: 
1)  педагогикалық  объектінің  алынған  «кибернетикалық  бейнесі»  - 
ақпараттық-басқару  байланысты  айқындайтын  және  басқаларды, 
объектінің  спецификасының  және  анағұрлым  маңызды  байланыстың 
жоспарында бейнеленетін тек оның бір «тілігінде» түсіну; 
2)   педагогикалық объектінің кибернетикалық сипаттамасын алуды 
түсіну,  демек,  жүйелілік-педагогикалық  зерттеудің  мақсатты  қадамдар 
ретінің тек қана бірден бірі болып табылады;  
Жүйелер 
Материалды (шынайы) 
Абстрактілі 
Табиғи  
Жасанды  
Жалпылама  
Тікелей 
бейнеленген 
Ө
лі
 (
ор
ган
икал
ы
қ е
мес 
таб
иғат
) 
Т
ір
і  
(б
ио
ло
ги
ялық
 
таб
иғат
) 
 
Т
ех
ни
ки
кал
ы
қ-
тех
но
ло
ги
ялық
 
 
ческ
ие
 
Ә
леу
метті
к 
Т
аң
бал
ы
лы
қ 
(сем
ио
ти
- 
калық
) 
Ұ
ғы
мд
ы
қ 
(тұ
ж
ы
ры
м
дамал
ы
қ)
 
Математ
ич
кал
ы
қ 
мо
дел
де
р 
Логи
ккалы
қ-
 
эв
ри
ст
икал
ы
қ 

73 
 
3)  педагогикалық  контексте  кибернетикалық  әдістерді  қолданудың 
нәтижелерінің арнайы түсіндіріп берудің қажеттілігін түсіну; 
4)   кибернетикалық тәсілдермен алынған педагогикалық объектінің 
бейнесі  –  одан  нақты  объектіге  орасан  үлкен  мөлшерлі  қашықтық 
болатын  тек  қана  теориялық,  шартты,  шектеулі  модель  болатынын 
түсіну. 
Осындай  ескерту  толық  мәнінде  саясаттануға  қатысты,  онда  саяси 
шындықты  жүйелілік  зерттеудің  басыңқы  әдісі  ретінде  3.3.  суретте 
көрсетілген «кіру-үдеріс-шығу» кибернетикалық жүйесі пайдаланылады. 
В.Е.Хиценко  есептегендей,  «күрделі  жағдайларға  қолданылатын 
«кіру-шығу»  тривиал  сызбасы  кейде  әдепсіз  көрінеді...  Әрине  «кіру-
шығу»  сызбасы  бойынша  сипаттама  толығымен  қолдануға  болатындай 
қарапайым жүйелер бола алады» [111]. 
3.6.  суретте  оқу  мекемесінде  білім  беру  кезеңінде  педагогтар  мен 
білім  алушылардың  жағдайларының  өзгеруінің  қысқартылған  сызбасы 
(«кіру – үдеріс – шығу» жүйесінде) ұсынылған.  
Мұнда,  кем  дегенде:  1)  педагог  пен  білім  алушылар  арасындағы 
өзара  қатынас;  2)  педагог;  3)  білім  алушылар;  4)  білім  берудің 
субъектілерін басқару өзгеріске ұшырайды.  
Осы  жұмыста  білім  алушылардың  білім  беру  әрекетінде  өзін-өзі 
басқарудың  шеберлігі  мен  дағдыларын  қажет  етілетін  қалыптастыру 
үдерісі  есепке  алынады.  Өзін-өзі  басқарудың  кампоненттері  ретінде 
танымдық  қызметтің,  өзін-өзі  ұйымдастырудың,  өзін-өзі  бақылаудың, 
өзін-өзі  бағалаудың,  өздігінен  білім  алудың,  өзін-өзі  билеушіліктің 
қызметтері қарастырылады.  
Жүйелілік тұғыр саласында құзыреттілікті қалыптастыру міндеттері 
болжайды: 
-  жүйе  мен  жүйелілік  тұғырдың  жалпы  теориясының  түсініктері 
меннегізгі ережелерін меңгеру; 
-  жүйелер  теориясы  мен  жүйелілік  саласында  белгілі  бір 
ғылымдарды  арасындағы  өзара  қарым-қатынастың  формаларын, 
мақсаттарын, міндеттерін,  мазмұнын  сипаттайды. 
Оның  пікірі 
бойынша,  жүйені  мақсатты,  мазмұнды,  қызметті  және  нәтижелі 
компоненттер құрайды [82]. 
Педагогикалық  жүйені  оның  тиімділігін  арттыруға  әсер  ететін, 
оқытудың  үдерісін  ұйымдастырудың  жоғары  дәрежесін  шартайтын 
өзара  әсер  ететін  компоненттер  жиынтығы  ретінде  анықтай  отыра, 
А.П.Ковалев  келесі  компоненттерді  біріктіретін  оның  құрылымын 
жасайды  [86]:  білім  алу  үдерісіне    қатысатын  адамдардың  жиынтығы; 
қоғаммен жинақталған білім(қоғамдықмәдениет) –білім беру тақырыбы; 
көмегімен  ақпараттыжинақтайтын  және  кодтайтын,  семиотикалық 
ақпараттардың  жиынтығы;  насихаттау  функциясын  орындайтын, 
ғылыми  дәрежесін  қолжетімді  жасайтын  адамдар  жиынтығы;  басқару 
компоненттері (бағдарламалар, оқулықтар, құралдар және т.б.); мақсатқа 

74 
 
жететін  тәсілдер–педагогикалық  әсер  ететін  құралдар,  формалар  мен 
әдістер;  педагогтар.  
В. Оконь білім берудің негізгі құрама жүйелері деп есептейді [87]:  
оқытушыларды, 
олардың 
құзыреттерін, 
жұмыс 
әдістерін, 
әуестенушілігін; білім алушыларды, олардың қажеттіліктерін, уәждемесі 
мен  жұмыс  әдістерін;  білім  берудің  мазмұнын,  оның  сұрыптануы  ен 
жүйелілігін, алынған нәтижелерді тексеру әдістері; білім беру ортасы. 
зерттеу  мен  «қаз  қатар»  ұсыну  дағдылары  мен  білімдерін, 
шеберлігін қалыптастыру; 
       -  жүзеге  асатын  және  алда  қолданылатын  қызметтерге  жүйелілік 
тұғырды іске асыру; 
-  танымдық,  теориялық,  практикалық  және  басқа  қызметте 
жүйелілік  ойлау  мен  жүйелілік  тұғырлердің  шеберлігі  мен  дағдыларын 
қалыптастыру.  
И.П.Подласый 
педагогикалық 
үдеріс 
жүретін 
жүйенің 
компоненттеріне  педагогтарды,  тәрбиеленушілерді  және  тәрбие 
шарттарын  жатқызады.  Осы  жағдайда  педагогикалық  үдеріс  осы 
нәтижелерде мақсатқа жететін, тәрбие алушылар мен педагогтар.  
 
 
 
 
 
 
 
3.3 - сурет.  Педагогикалық жүйенің қызмет етуі [68] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.4 - сурет.  Педагогикалық жүйе [81] 
Әлеуметтік сұраныс 
Педагогикалық 
жүйе 
система 
 
2. Оқыту мен 
тәрбиенің 
мақсаты 
1. Білім 
алушылар 
3. Оқыту мен 
тәрбиенің 
мазмұны 
4.Дидактикалық 
үдерістер 
 
5. Мұғалімдер 
немесе ОТҚ 
 
6. Ұйымдастыру 
формалары 
А
би
ту
ри
ен
тте
р 
Тү
лекте
р 
Қоғамдық-мемлекеттік тапсырыс 
7 Дидактикалық міндет 
8   Оқыту технологиясы 
обучения 
Кіру 
Шығу
 
Абитуриент
 
Маман
 

75 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.5 - сурет. «Кіру-үдеріс -шығу» жүйесінің үлгісі  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.6 - сурет.  «Кіру-үдеріс -шығу» жүйесінде қарастырылатын  
объектілердің жай-күйінің өзгеруі  
 
қалыптастыру; 
-  танымдық,  ғылыми,  практикалық  және  басқа  да  қызметте 
жүйелілік тұғырды (жүйелілік әдістер мен технологияларды қоса)жүзеге 
асырудың тәсілдерін меңгеру; 
Сыртқы орта 
Кіру 
Шығу 
Үдеріс 
Кері байланыс 
Жай
-кү
йд
і ө
зге
рту
 ү
де
рі
сі
 
 
Кіру 
 
Шығу 
 
 
Педагог пен білім 
алушылардың өзара 
әрекеті  
 
 
Педагог пен білім 
алушылардың өзара 
әрекеті*
 
 
Педагог 
 
Педагог*
 
 
Білім алушылардың 
өзін-өзі басқаруы 
 
Басқару 
 
Оқыту субъектісі 
обучения*
 
 
Түлек 
 
 
Оқыту  
объектісі 
 

76 
 
-  қоршаған  шындықтың  қарастырылатын  объектілері  туралы 
оқытылатын объектілердің, жүйелілік құрылымдалуын, ақпараттарды  
С.И.Архангельскийдің пікірі бойынша, оқу үдерісі ахуалдың, мінез-
құлықтың,  қарым-қатынас  пен  байланыстың  шексіз  әртүрлілігін 
білдіретін  үлкен,  күрделі,  ашық  динамикалық  жүйені  құрайды.  Оқу 
үдерісінің  барлық  басқа  жүйелерден  басты  айырмашылығы  оның 
жартылай  атқарылымды  және  оның  жұмыс  істеуі  білім  алушылар  мен 
оқытушылардың  ішкі  психикалық  үдерістері  негізінде  жүзеге  асады. 
Оқу  үдерісі  жүйесінің  жетекші  компоненттеріне  С.И.Архангельский 
мыналарды  жатқызады:  білім  алудың  мазмұны;  оқытушылардың  білім 
беру  және  ғылыми  әрекеті;  білім  беру  құралдары;  білім  берудің 
формалары мен әдістері; субъектілердің білім беру жұмыстары [88]. 
Білім  беру  технологиясында  орталық  кездердің  бірі  оқу  үдерісін 
жүйелілік ұйымдастыру болып табылады. Оқу үдерісіне жүйелілік тұғыр 
оның  технологиялылығын  шарттайды.  Білім  беру  үдерісінің  барлық 
субъектілері  мен  білім  беру  жүйесінің  бүтіндей  қызметтерін  жүйелілік 
ұйымдастыруының  проблемасы  маңыздылығы  кем  емес  болып 
табылады.  
Жүйелілік  ойлаудың  шеберлігі  мен  дағдыларын  қалыптастыру 
міндеттер  көзқарасынан  қажет,  ең  алдымен,  жүйелілік  тұғырды  білім 
беру  үдерісінде  жүзеге  асыру,  екіншіден,  білім  берудің  субъектілерінің 
қызметін  жүйелі  ұйымдастыру.  Осы  жағдайда  субъектілерде  жүзеге 
асатын  және  алдағы  уақыттағы  танымдық,  теориялық,  практикалық, 
кәсіби және басқа қызметерде жүйелілік ойлау мен жүйелілік тұғырдың 
сәйкесінше жүйелілік түсінігі, шеберлігі мен дағдысы болуы тиіс. 
Осы  байланыста  жүйелілік  тұғыр  адамдардың  әрекеттерін  жүйе 
және  жүйелілік  ұйымдастырунегізі  болатын  әлеуметтік  практика  мен 
ғылыми  танымның  методологиясының  бағыты  ретінде  бізбен 
анықталады.  
3.7  -  суретте  жүйе  ретінде  педагогикалық  үдерістің  біріктірілген 
жүцесін  құрастыруға  және  жүзеге  асыруға  жүйелілік  тұғырды  іске 
асырудың жалпы сызбасы ұсынылған, мұнда:  
● Педагогикалық үдерісстің мақсаты(мақсаттары)  мен міндеттері; 
Педагогикалық  үдерісстің  біріктірілген  жүйе  моделінің  негізгі 
компоненттері:  
●  Педагогикалық  үдерісс  жүйе  ретінде  қамтиды:  принциптер, 
мазмұын,  әдістер,  құралдар  мен  білім  беру  формалары;  оқыту  қызметі 
мен ғылыми қызмет; 
●  Педагогикалық  үдерісті  жүзеге  асыру  мен  ұйымдастыру  шарты, 
жүйелілік 
тұғырдың 
білімін, 
шеберлігі 
мен 
дағдыларын 
қалыптастырудың педагогикалық шартары, және т.б.; 
● 
Педагогикалық 
үдерісті 
басқару; 
оқулықтың 
басқару 
функциялары; білім берудің техникалық құралдары, білім алушылардың 

77 
 
өзін-өзі  басқаруы  (танымдық  қызметті  өзін-өзі  басқару,  өзін-өзі 
ұйымдастыру, өзін-өзі бақылау, өз-өзіне бағалау және т.б.);  
●  педагогикалық  үдерісті  табысты  іске  асыру  үшін  қолданылатын 
өзекті  білімдер  саласы,  білім  алудың,  тәрбиелеудің  және  білім 
алушылардың дамуының мақсаты мен міндеттері және т.б.; 
●  Педагогикалық  үдерісті  қамтамасыз  ететін  бағдарламалар  (білім 
беру  саласындағы  стандарттар,  тәрбие  беру  мен  білім  алушыларды 
дамыту бағдарламалары, және т.б.); 
●Заңдылықтармен  және  басқа  нормативті  құқықты  актілермен, 
жалпыміндетті  стандартармен,  оқу  бағдарламалармен,  оқу  үдерісімен, 
оқытушылармен (мұғаліммен) анықталған талаптар. 
●Оқу  үдерісінің,  педагогикалық  үдерісті  басқару,  жұмыс  істетудің 
субъектілердің өзара қатынас механизмдері. 
●  Білім  алушыларға  білім  берудің,  тәрбиелеудің  және  дамытудың 
мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыру; 
●  Педагогикалық  үдерістің(педагогтар  мен  білім  алушылардың) 
біріктірілген  жүйе  субъектілерінің  және  педагогикалық  үдерістің 
біріктірілген жүйе компоненттерінің жағдайын өзгерту; 
● Педагогикалық үдеріске, білім берудің, тәрбиелеу мен дамытудың 
нәтижесіне және т.б. мониторинг; 
● Оқу үдерісіне қатысушылардың жағдайына диагностика; 
●Әсер  ететін  (ішкі  және  сыртқы,  объективті  және  субъективті, 
жағымды және жағымсыз) факторлар, әсер ететін факторлардың әсерінің 
нәтижесі; 
● Педагогикалық жүйені іске жүзеге асырудың, оқу үдерісіне, білім 
беру үдерісіне, қатысушылардың өзара әрекетінің шарттары, 
●  Сыртқы  (саяси,  экономикалықғ  әлеуметтік  және  басқа)  ортаның 
әсері; 
●  Нәтижелері:  педагогикалық  үдерісті  жүзеге  асыру,  білім  беру 
субъектілерінің 
жағдайының 
өзгеруі, 
білім 
берудің, 
білім 
алушылардытәрбиелеу  мендамытудың  мақсатымен  міндеттеріне  жетуі, 
басқа 
нәтижелелер; 
● Алынатын нәтижелелер  (педагогикалық үдерістің іске асуы) мен 
оқытудың,  тәрбие  беру  мен  дамытудың  мақсаттары  мен  міндеттерін 
жүзеге  асыру  үдеріссі,  педагогикалық  үдерістің  біріктірілген  жүйесі, 
сондай  ақ  мақсатпен  арасындағы  кері  байланыс.  Кері  байланыс 
педагогикалық  үдерістің  біріктірілген  жүйесінің  компоненттерін 
жетілдіруге,  білім  алушыларды  білім  берудеге,  тәрбилеу  меен 
дамытудағы мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру үдерісін түзетуге 
қызмет жасайды.  
 
 
 

78 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.7 - сурет.  Педагогикалық үдерістің ықпалдастырылған жүйесін құру 
мен іске асыруда жүйелілік тұғырды іске асыру үлгісі педагогикалық 
шарттар және т.б. 
 
Оқу материалдарын (бұл жағдайда – оқулықты) оқыту мен меңгеру 
үшін жүйелілік тұғырды жүзеге асырудың ең жалпы түріндегі процедура 
келесі мазмұнға ие болады: 
-  қабылданған  шешімнен  жүйелілік  тұғыр  мен  жүйелілік  ойлаудың 
шеберлігі мен дағдыларын, жүйелілік ұсынымдарының танымдық және 
Педагогикалық үдерістің ықпалдастырылған жүйесі 
Мақсат-міндеттер 
 
Оқыту  
іс-әрекеті 
 
Педагогика- 
лық үдеріс  
жүйе ретінде  
 
 
Компоненттер 
 
Оқу  
іс-әрекеті 
 
Талаптар  
 
Механизмдер 
 
Қамтамасыз ету 
бағдарламасы 
 
Басқа 
 
Оқыту, тәрбиелеу, дамыту мақсаты мен міндеттерін  
іске асыру  
 
 
Шарттар
 
Басқару  
 
Өзекті білімдер 
 
Оқыту үдерісінің субъектілері мен  педагогикалық үдерістің 
ықпалдастырылған жүйесі компоненттерінің  
жай-күйінің өзгеруі  
 
Сыртқы орта 
Шарттардың ықпалы 
Ықпал етуші факторлар 
 
Мониторинг 
 
Нәтижелер
 
 

79 
 
басқа  білім  қызметінде  оларда  озық  қалыптастыру  мен  мақсатты 
бағытталып  жүзеге  асыру  мақсатында  білім  беру  үдерісінің  барлық 
қатысушыларының  қызметін  жүйелілік  ұйымдастыру,  жүйелілік  тұғыр 
негізінде білім беру үдерісін ұйымдастыруға; 
-  қойылған  мақсаттан  (оқыту  мен  дамыту)  қарастырылған  объекті 
туралы  (оқу  материалы,  оқулық  пен  оның  компоненттері)  ақпаратты 
ұсыну (қысқарған формада) мен зерттеу, жүйелілік құрастыруға; 
-  табылған  ақпараттан,  оның  жинақталуы  мен  жалпылауынан 
зерттелген  объектінің  жүйесі  –  қойылған  мақсатқа  жеткізу  құралы 
ретінде концептуалды моделінің құрастырылуына; 
- құрастырылған жүйеден мақсатты бағдарламаларға және осы жүйе 
мен  оның  компоненттерінің  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  ететін 
бағдарламаны дайындауға;  
-  жүйелер  мен  мақсатты  бағдарлаларды  жүзеге асырудан  қойылған 
мақсаттарға жеткізуге. 
Жүйелілік  тұғыр  жағынан  қарағанда  оқулық  нақты  оқу 
материалдары  түрінде  білім  берудің  мазмұнын  ұсынатын  тұтастай 
ақпараттық жүйе ретінде қарастырылуы мүмкін болады. Т.А.Ильинаның 
пікірі  бойынша,  оқытудың  ортақ  мақсатымен  біріккен,  көптеген  өзара 
байланысқан  элементерден  тұратын  оқу  материалы,  жүйенің  барлық 
қасиеттері  бар  объектіні  ұсынады,  демек  жүйе  ретінде  қарастырылады 
[84]. 
Жүйелілік  ойлаудың  шеберлігі  мен  дағдыларын  қалыптастыру 
үшін,  білім  алушылар  бір  бөлігі  жүйелілік  әдістер  мен  оқыту 
технологияды  жүзеге  асыру  мен  еңгерумен  байланысты  болатын 
қызметті  жасаулары  тиіс.  Жүйелілік  тұғыр  саласында  құзырлылықты 
қалыптастыру міндеті болжайды: 
жүйе мен жүйелілік тұғырдың жалпы теориясының түсініктері мен 
негізгі ережелерін меңгеру; 
жүйелілік  және  жүйелер  теориясы  саласында  белгілі  бір  білімді 
қалыптастырады; 
танымдық,  ғылыми,  практикалық  және  басқа  қызметтерде 
жүйелілік  тұғырды  (жүйелілік  әдістер  мен  технологияларды  қоса) 
жүзеге асыру құралдарын меңгеру; 
қоршаған  шындықтың  қарастырылатын  объектілері  туралы 
ақпаратты  жүйелілік  құрастыру,  зерттеу  мен  ұсынудың  (қысқарған 
формада)  жүйелерінде  концептуалдық  моедельдерін  құрастырудың 
білімдерін, дағдылары мен шеберліктерін қалыптастыру; 
жүзеге  асатын  және  болжамды  қызметтерде  жүйелілік  тұғырды 
жүзеге асыру; 
танымдық,  теориялық,  практикалық  және  басқа  қызметтерде 
жүйелілік  ойлау  мен  жүйелілік  тұғырлердің  шеберлігі  мен  дағдыларын 
қалыптастыру.  
Төменде жүйелілік тұғырдың бірқатар жалпы түсініктері берілген: 

80 
 
Жүйелілік  зерттеулер  –  бұл  жүйе  ретінде  зерттелетін  көзқараспен 
объектіні зерттеу [107].  
Жүйелілік  принципі –  жүйелер  формасында  оларды  ұсынуды 
болжайтын,  нақты  және  шынайы  объектілерді  зерттеу  принципі.  Осы 
принципке  сүйену  зертелетін  жүйенің  элементтерін  алып  шығуды, 
элементтер  арасындағы  байланысты  зерттеу  мен  анықтауды,  қалаулы 
қасиеттері бар, жаңа объектіні жинақтау үшін, соңынан оны қолданумен, 
модель формасында пайда болған байланыстар туралы білімді ұсынуды 
талап етеді. 
Объект 
– 
адам  қызметінің  бағытталған  нәрсенің  барлығы.  Біз 
бүтіндей толық, нағыз әсер ететін, не болмаса біздіің санамызда тұратын 
және белгілі бір қасиеттерге ие барлық заттар.  
Модель  –  бұл  ойлау,  түсіну  құралдарымен  тұрғызылған  шынайы 
құрылғы, бейне, талдау объектісі. 
Жүйелілік тұғыр–негізінде объектіні зерттеу жүйе ретінде болатын 
әлеуметтік-  ғылыи  және  әлеуметтік  практиканың  методологиясының 
бағыты. 
Жүйелілік  ойлау
–
адамның  танымдық,  теориялық,  практикалық 
және басқа қызметерде жүйелілік тұғырды жүзеге асырумен байланысты 
қоршаған  шындықтың  жүйелеу  принципі  негізінде  жанама  немесе 
жалпылама бейнесі. 
Жүйе:  
1)  бір-бірімен  байланысқан,  көптеген  элементтерді  біріктіретін, 
толық, күрделі бірлік; 
2) тұтас құбылыс ретінде ортамен өзара қатынасқа түсетін басқару 
мен  әрекет  етудегі  ортақ  мақсатта  біріктірілген,  өзара  байланысқан  
элементтердің  реттелген  жиынының  анықталған  белгілілері  негізінде 
ерекшеленеді; 
3) мақсатқа жету құралы, мәселелерді шешу құралы;  
Жүйелілік әдіс – сыртқы ортамен жүйенің, оның компоненттері мен 
олардың  байланыстарының  зерттеуде  қорытындыларын  түсіну  тәсілі. 
Мұнда  оның  компоненттерінде  болмайтын,  жүйенің  жаңа  қасиеттерін 
пайда болуға келтіретін өзара байланыс пен өзара әсер етуді түсіндіреді. 
Менеджмент  жүйесі  –  саясат  пен  мақсаттарды  жасау  үшін  жүйе, 
осы  мақсаттарға  жету  үшін  қажетті  оңтайлы  басқарушы  шешімді 
қабылдау мен жасау. 
Ақпаратты  өңдеу  жүйесі  –  анализге,  бақылауға,  жоспарлауға, 
басқаруға  қажетті  деректердің  бастапқы  ауқымы  негізінде  шығатын 
көрсеткіштер  жиынтығын  алуға  мүмкіндік  беретін,  ақпараттарды 
түрлендір мен құралдар мен алу әдістерінің жиынтығы. 
Жанама жүйе 

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: