Оқу материалын жүйелер, синтез және анықталған ақпарат

113 
 
объектілерді қоршаған ортамен толық тануға мүмкіндік беретін түрлі іс-
қимылдар мен іс-әрекеттерден құрылады [137].  
Оқыту  барысында  түрлі  жүйелілік  әдістер  мен  технологиялар, 
жылдамдатып  оқыту  әдістері  және  практикалық  іс-қимылдарды 
құрылымдық-логикалық  сызбамен  білдіретін,  іс-қимылдың  бағыттық 
негіздерінің сызбалары  пайдаланылады [138]. 
Осы  бөлімнің  тақырыбы  мен  қойылған  мақсатқа  сәйкес  оқулық 
мәтінінің 
компоненттерін 
талдау 
(абзацтарды, 
параграфтарды, 
тарауларды,  бөлімдерді  және  тармақтарды)  «негізгі  ойды»,  бастыны, 
тірек  сөздерді  және  т.с.с.    анықтап  алу  үшін  жүргізіледі.  Бұл 
қарастырылатын объект, оның моделін әзірлеу және графикалық ұсыну 
туралы  осы  анықталған  (зерделенген)  ақпаратты  синтездеу  және 
жалпылау тұрғысынан өте маңызды.   
Қажет  болған  жағдайда  және  оқулықтың  сол  немесе  өзге 
ғылымдарға  және  білім  салаларына  жататындығына  қарай  көрсетілген 
талдаудың шегі кеңейтілуі мүмкін.   
Бұда әрі мәтінді талдағаннан кейін, анықталған ақпаратты жүйелеу, 
синтездеу  және  графикалық  («оралған»  түрде)  қорытындылау  осы 
көрнекілікте зерделенген мәтінге:    
-  оқу  материалын  зерделеумен  тікелей  байланысы  жоқ,  оған 
«қосылған» объектілерді зерделеу; 
-  оқытудың  кәсіби  бағытының  проблемаларын  шешуді  қоса 
отырып, мәтіндерді зерделеуге контекстік келуді жүзеге асыру; 
- қарастырылатын объект және оның компоненттері (жүйе ретінде) 
және  олардың  жай-күйін,  негізі  қызметтерін  және  өткен,  қазіргі  және 
болашақтағы сипаттамаларын зерделеуге жататын жүйе астын анықтау; 
-  жүйелілік  құру  әдісін  пайдалана  отырып,  әрбір  нақты  мәтінді 
кеңінен және терең зерделеу, қарастырылатын объект туралы ақпаратты 
зерделеу және бүтіндей ұсыну; 
-  нақты  жағдайды  жүйелі  зерделеу  (НЖЖЗ)  әдісін  пайдалана 
отырып,  сол  немесе  өзге  мәтінде  орын  алған  нақты  жағдайлар  мен 
проблемаларды зерделеу үшін қайта оралады.  
Оқулық  мәтінін  зерделеу  барысында  процесс  барысында  білім, 
талап  және  дағдылар  контексте  болашақ  кәсіби  қызметпен  бірге 
меңгерілетін кәсіби бағыттық білім беру ретінде, қатар контекстік оқыту 
мүмкіндігі  туындайды  [6.1.3;  6.1.4].  Бұл  ретте  пәнаралық  және 
дисциплиналық байланыс кеңінен пайдаланылады.   
Контекстік 
оқыту 
кезінде 
А.А. 
Вербицкийдің 
ойынша, 
дидактикалықәдістер,  тәсілдер  мен  құралдардың  барлық  жүйесінің 
көмегімен маманның болашақ кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік 
мазмұны  моделдеуді,  ал  олардың  абстрактілік  білімді  белгілік  жүйелер 
ретінде  меңгеруі  осы  қызметтің  арқауына  енгізілген.    Бұл  ретте  білім 
маман  тұлғасының  қажетті  пәндік-кәсіби  және  әлеуметтік  қасиеттерін 

114 
 
тәрбиелеуді  қамтамасыз  ететін  тұлғалық  белсенділік  түрінде  болады 
[136]. 
Жүйелі  ойлау  әдістері  мен  дағдыларын  қалыптастыру  үшін  білім 
алушылардың  зерделенетін  жүйенің  негізгі  компоненттерін,  олардың 
қызметін, қасиеттерін мен өзге сипаттамаларын білулері маңызды.   
Әрбір  компонентті  оның  атауымен  және  оқу  материалы 
мазмұнының  еске  түскен  атауына  критикалық  бағасы  аспектісінде 
қарастыру да маңызды.    
Нақты  компонентті  (оқулық  параграфының,  бабының,  бөлімінің, 
тарауының)  қарастыру  барысының  қозғалысы  оның  атауынан  оның 
элементтерін  құрайтын  және  олардан  алдында  айтылған  «бастыны» 
анықтауды  зерделеуден    жүргізіледі.        Бұл    зерделенетін  және 
меңгерілетін  ақпаратты  «жинақтау»  болып  табылады.  Бұдан өзге, білім 
алушылар  зерделенетін  жүйелердің  (оқу,  ғылым  және  т.б.  мәтіннің) 
инвариативті  және  вариативті  құрамаларын  анықтауды  үйренулері 
қажет.   
Бұл  жерде  оқулық  құрамының  «компонент»  және  «элемент» 
терминдерін  жүйелер  ретінде  қажетті  ауысуын  ескеру  қажет.  Бірдей 
жағдайда    (оқытудың  қолайлы  мүмкіндігі  үшін)  сол  бір  объект 
компонент ретінде , ал басқа жерде – элемент ретінде қарастырылады. 
Мысалы: «параграф» компонентіне оның элементі ретінде абзацтар 
кіреді; «бап» компонентінің элементі параграфтар (өзінің элементтері  – 
абзацтармен) болып табылады;  
Жоғарыда айтылғандай, оқулықтың сол немесе өзге компоненттерін 
талдағаннан  кейін,  оқулықты  зерделеу  қозғалысы  ақпаратты  талдау 
процесінде  анықталғаннан  компонент  атауына  «төменнен  жоғары» 
қарай  жүретін  анықталған  ақпаратты  жүйелеу
, 
синтездеу  және 
графикалық («жинақталған») қорытындылау жүзеге асырылады. 
Синтез  кезінде  [грек  тіл. 

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: