Білімге дейін тјрбие жјне оќыту

1. 
   Сапалы біліммен тўрєындардыѕ барлыќ топтарына ќол жеткізудіѕ ќамтамасыз етуі.
   
2. 
   Білім деѕгейлері тїсінігі. Мектепке дейінгі білім.
   
3. 
   Балаларды мектеп алдындаєы дайындыќ мјселелері. Ќазіргі Ќазаќстандаєы мектепке дейінгі балалар мекемелердіѕ проблемаларын јлеуметтік зерттеу.
   

Білім беру јлеуметтануыныѕ пјні јлеуметтік институт ретінде білім (оныѕ ќоєам ќызметі мен басќа институттармен байланысы) јлеуметтік ўйым ретіндегі оныѕ мекемелері мектеп, жоєары оќу орын т.б. Сонымен бірге білім саласындаєы јлеуметтік саясат болып табылады. Білім беру јлеуметтануы сондай – аќ білім жїйесініѕ јлеуметтік институт ретінде ќоєаммен жјне оныѕ негізгі элементтерімен ґзара јрекеттесулермен зерттеледі. Мысалы, ќоєамныѕ ґндіріс элементтері, экономикалыќ ќатынастар элементтері, саяси жїйе элементтері, рухани ґмір элементтері. Білім жїйесі мен оныѕ жеке кіші жїйелер ішінде пайда болатын јлеуметтік мјселелерге (мектеп, кјсіби оќу орны) оќытушы мен оќушы арасындаєы ґзара ќатынастар ўжым мен топ арасындаєы ќатынас, мектеп сыныптары ішіндегі ќатынас саласындаєы мјселелерге келетін болсаќ мўндай мјселелер білім беру јлеуметтануыныѕ саласы ретінде педагогика јлеуметтануын ќалыптастырады.

Білім беру јлеуметтануыныѕ ґзіндік ерекше міндеттері бар:

- білім алудаєы ќажеттіліктерді зерттеу, ќоєам ґмірі мен жеке ґмірдегі оныѕ рґлін тїсініп баєалау.

- Олардыѕ јлекметтік маныздылыќ астарындаєы білім саласын жјне деѕгейін баєалау.

- ќоєам мен білім алушылардыѕ білімге ќатынасы, оныѕ јлеуметтік ќўндылыќтырын зерттеу.

- јсіресе мјртебеніѕ факторы ретінде білімніѕ рґлін кґрсету.

- рухани ќажеттіліктер мен мїдделер јсер ету деѕгейін аныќтау.

Білім беру јлеуметтануыныѕ негізін М. Вебер, Э. Дюргейм ќалаєан. Олар білімніѕ јлеуметтік ќызметтерін оныѕ экономикалыќ жјне саяси процестерімен байланысын ќатар јлеуметтану ќґзќарасы бойынша оќу орындары мен педагогикалыќ процестерді зерттеді, кейінірек Т. Парсонс білімді ќазіргі ќоєамда јлеуметтендіру институты ретінде зерттеді. Оќу орындары мен оныѕ элементтерін јлеуметтік жїйе ретінде ќарастыруды ўсынды. Осы тўрєыдан алєанда мектептер, сыныптар јлеуметтік психологиялыќ орта топтыѕ процестер, жанжалдыѕ шыєу тегі оќыту тјсілі. Јлеуметтік ќўрлымдарєа ие болатын білім алушылардыѕ бейресми топтары зерттелді.

Білім беру жїйесі - јлеуметтік институттардыѕ еѕ маныздыларыныѕ бірі функционалды кґзќарас бойынша білім жїйесі жеке адамдардыѕ јлеуметтендірілуін ќамтамасыз ететін институтционалды жўмыс істеу їшін ґмір сїру арќылы сапасын дамыту процесі. Јлеуметтендіру мјдениеттіѕ сабаќтастыєын оныѕ ўрпаќтан – ўрпаќќа берілуін ќамтамасыз етеді. Алєашќы јлеуметтендірудіѕ (баланыѕ јлеуметтендірілуі) алып жїруші агенттер болып отбасы табылады, јлеуметтендіруді кґбінесе стихиялыќ сипатта болады. Осылармен ќатар јлеуметтенуші агенттер ќоєам ќўрлымдары болып табылады. Бўл жерде јлеуметтендіру басымдылыєы бойынша маќсатты баєытталєан сипатта болады.

Ќазіргі ќоєам саналы јлеуметтендірудіѕ шешуші ќўралы білім жїйесі болып табылады. Олардыѕ јрекет етуі процесінде сонымен ќатар јлеуметтік процесініѕ екі жаќты ќызметі туындайды:

1.Мјдениетті жетілдіру.

2.Тўлєаныѕ дамуы.

Маќсаты баєытталєан јлеуметтану тарихи институтционалды ќўрылымы осы кезеѕге дейін ќоєамныѕ азєана бґлігі ќамтылады, жјне біртўтас саяси, діни, јскери жјне экономикалыќ элитаны ќалыптастыру маќсатын кґздеді. Ќазіргі кезде білім беру жїйесі озініѕ маныздылыєын, мазмўныѕ , кґлемі жаєынан ќоєам ґткен єасырларда жетістігі тарихи экономикалыќ табыссыз, біраќ элита тобыныѕ ґкілдерініѕ мјртебелі ќўрамында болса , ќазіргі кезде ќоєам ґѕдіріс маманданєан білімініѕ кен таралєанымен аныќталады. Ќазіргі демократиялыќ саяси жўеніѕ басшы талабына бўќаралыќ білімніѕ шаралауы жатады.

Білім , толєаныѕ дамуына ґзін - ґзі кґрсетуіне кґмектеседі . сонымен бірге білім тјжірибесін жјне нышандыќ сипаттаєы маѕызды міндеттерініѕ орындалуын ќамтамасыз етіп , ќоєам їшін шешуші манызды орын алады .

Мјдиениетті жеткізу ќызметі ќўндылыќтарды арнайы емес тиісті білім беру жїесінде саќтау жјне оларды жоєалтып алуды толєандыратын тарихи баєыт алєан сана сезім ашыќ кґрінетін ќоєамдарда кґрініс береді . білімніѕ бўл ќызметініѕ жїзеге асуы гуманитарлыќ жиынтыќ пјндерініѕ – ќоєам тарихыныѕ тілдік, јдиебиеттін , географияныѕ, діѕ жјне философияныѕ ќолдануынан кґрінеді.

Білім беру жїйесі ќоєам бірігуіне маѕызды їлес ќосады. Ќазіргі кґптеген елдерде этникалыќ, діѕи нјсілдік топтармен сипатталады. Білім тарихыныѕ тарихыныѕ таєдырын ќауымдастыќ сезімін, осы бір тўтас ќоєам ќатарына жататыныѕ ќалыптастыруєа ґзініѕ їлесін ќосады жјне осындай топтардыѕ ўлттыќ мјдени ерекшеліктерін саќтай отырып мјдени ыќпалдасу шеѕберіндегі ортаќ ќўндылыќтарды, ќалаларды, мўраттарды жјне ўмтылыстарды жасап шыєаруєа кґмектеседі. Білім жїйесініѕ рухани ґмірдіѕ маѕызды ќўрамдас бґлігі болып табылады . Ол жастардыѕ алєан білімі негізінде ґмірге дайындыєын іске асырып, ќалыптасќан ќоєам институттарды іс- јрекетін ќамтиды.

Білім беру ґзініѕ ќўрылымы бар шаєын жїйені кґрсетеді негізгі элементі ретінде , јлеуметтік ќауымдастыќ, јлеуметтік ўйым ретінде оќу -тјрбиелеу мјселесін жјнј мјдениетін, іс- јрекетін , тїрі ретінде оќу процесін кґрсетуге ќўрылады, јрі бірнеше бўындардан тўрады .

• 
  Мектепке дейінгі тјрбие беру жїйесі
  
• 
  Жалпы білім беру мектебі
  
• 
  Кјсіби техниќалыќ білім
  
• 
  Жоєары оќу орнынын кейінгі кадрларды ќайта даярлаумен білікті жоєарлату жїйесі
  

Мектепке, дейінгі мекемелер. Адам тјрбиесініѕ, оныѕ еѕбек ќолыєымен ќасиеттерініѕ негізін ќалау процессінде манызы зор. Ќоєамныѕ маѕызды институттары ретінде мектепке дейінгі мекемелердін јлеуметтік ќызметтерін бўлай бґдіп кґрсетуге болады:

• 
  Жас балаєа тјѕ жјне психологиялыќ денсаулыєын ќорєау жјне ныєайту
  
• 
  Балалардыѕ білім алуєа, жан- жаќты дамуєа жјне мектепке оќуєа жалпы мјдени психологиялыќ ќўќыєын жїзеге асуруы
  
• 
  Ќўрдастары ортасында јлеуметтік мінезін ќалыптастыру ( балалар ўжымында, ќарым – ќатнаста жјне белсенді ґзара јрекеттесуі).
  
• 
  Ќоршаєан јлеуметтік ортамен отбасыныѕ даму мўмкіндігініѕ шектелген себебі бойыншу дамудан айрылєандардыѕ орныѕ толыќтыру.
  
• 
  јйелдермен балалардыѕ жетідіруі жјне ќоєамдыќ еѕбек їшін ќолайлы жаєдай жасау.
  
• 
  Мектепке дейінгі жјне келесі ґмір барысында баланыѕ тўлєа болып ќалыпсасу мїддесі їшін ата- анасы жјне їлкен адамдармен психологиялыќ, педагогиќалыќ жјне јлеуметтік аєартушылыќ жўмыс.
  

1. 
   Мектептік білім јлеуметтануы жјне оныѕ мјселелері.
   
2. 
   Мектептік білімніѕ сапасы мјселесі.
   
3. 
   Ауыл мектепетерініѕ јлеуметтік мјселелері.
   

Мектеп – мектептегі оќўтудыѕ тек балалардыѕ тартысын єана ќаптитын мектепке дейінгі тјрбиеден айырмашылыєы баршаєа ортаќтылыєы . барлыќ жастарєа орта білім беру мјселесін бектуге мїмкінділікпен кепілдік беріледі жастар орта білім алєан сон еѕбекке немесе ќоєам саяси ґміріне араласады. Индустриалдыќ ќоєамда мектеп дербес ґмір сўруге ќадам басќан жас буынмен жас адамныѕ тўлєасын тјрбиелеумен јлјуметендўруде негізгі институт болып табылады. Јлеуметтендіру институт ретінде мектептін рґлі јрќашан айтарлыќтай жоєары болєан, алайда индустриалды ґѕдірісте ата- аналарды жўмыспен ќамтылумен екі ўрпаќтын отбасыєа ќарапайым отбасыєа ґтуіне байланысты. Отбасыныѕ тјрбиелік рґлін тґмндеуі себебіне ол адамда толєа тўсуде јр шекті ќоєам мектеп денгейі, мен мектеп баєыты, сонымен бірге білімніѕ маќсатымен мјдениеті бойынша жіктелген мектеп деѕгейі мол баєыты, сонымен бірге білімніѕ маќсаты мен міндеті бойынша жіктелген мектептен тыс ўйымдастырылєан іс - јрекет балалар мен жастардыѕ тіршілік јрекеті барысында ерекше рґл атќарады. Ол табиєи талапты, бейімділікті ќабілеттілікті, ќарќынды байытып дамытады. Жан – жаќты ќызыєушылыќты ќалыптастырады ґнегелі тјрбиеніѕ факторы болып табылады саналы тјртіпті ныєайтады, ќоєамныѕ талабын орындауєа їйретеді.

Жалпы білім беру мектебін аяќтау жас бала їшін болашаќта ґмірлік жолын, мамандыєын, айналысатын іс - јрекетіѕ таѕдаудыѕ біреуіне тоќтала отырып, кјсіби білімніѕ ќандай да бір тїріне жоєары баєа береді.

Таќырып 7: Бастауыш жјне орта кјсіби білім.

Жоєары білім жјне оныѕ јлеуметтік мјселелері.

1. 
   ЌР бастауыш жјне орта кјсіби білім беру деѕгейініѕ јлеуметтік талдау.
   
2. 
   Бастауыш жјне орта кјсіби білім берудіѕ негізгі тїрлері.
   
3. 
   ЌР Жоєары білім реформалары жјне оны јлеуметтанулыќ талдау.
   
4. 
   Жоєары оќу орнын бітіргеннен кейінгі білімніѕ жаѕа жїйесі. Бакалавриат – Магистратура – Докторантура.
   

Кјсіби техникалыќ білім. Ґѕдірістіѕ ќажеттіліктерімен жастарды ґмірге жедел јрі тезірек еѕгізу нысаны мен тікелей байланысты. Кјсіби техникалыќ дайындау алудаєы шыєындарєа ќарамастан, білім алудаєы маѕызды орта болып ќала береді. Білім беру јлеуметтануы їшін білім алушылардыѕ білім себебі, оќытудыѕ тиімділігі оныѕ мамандыќ жоєарлатудаєы рґлі мен халыќ шаруашылыєында мјселелерді шешудегі рґлі маѕызды.

Сонымен бірге ќазіргі кезде осы білім тїрініѕ деѕгейі жоєары деп атайалмаймыз. Ґйткені жоєары білім алуєа баєдары арнайы орта білімнен басым тїсуде 1990 – жылдардыѕ басында жастардыѕ јлеуметтік кјсіби баєыттарына ќарама – ќарсы тјжірибесі олардыѕ алєа ќойєан маќсаттары мен оны ќоєам шынайы іске асыру арасындаєы айырмашылыќтарєа маѕызды жјне тереѕ даєдарыста енетіѕ кґрсетіп отыр.

Жоєары білім беруге келетін болсаќ јлеуметтану їшін жастарды оќыту тїрлерініѕ јлеуметтік тјрбиесін аныќтау болашаќтаєы ересек ґмірдіѕ мўмкіндігімен рґліне баєа беру , ќоєам субъективті жјне объект ќажеттілігініѕ сјйкестігі дайындыќтын саласымен тиімділігі маѕызды.

Білім ќоєам ґмірініѕ барлыќ саласымен байланысты. Экономика білім беру саласыныѕ материалдыќ базасыѕ аныќтайды, оныѕ мазмўныѕ , пјндер ќўрвылымын мамандыќ пен мамандандыру тўрєысынан жоспарыѕ негіздейді . ќоєам режимге ( демократиалыќ жјне тотаритарлыќ жане оныѕ тїрлеріне ашыќ жјне жабыќ ) байланысты білім беру жїйесініѕ мазмўны мен оєан сјйкес келетін ќўрылымдары ќалыптасады. Сонымен бірге асіресе мјдени орта макро жјне микро денгейде білім берудін барлыќ жїйесіне јсер етеді. Білім беру жїйесі ќоєам ќўрлымына шыєуды јсіресе жіктелген ќызметін кґмегімен іске асырады. Білім ќоєамныѕ јсіресе кјсіби ќўрлымыныѕ ґндіруші факторы ретінде кґрінеді . соѕымен ќатар ол јлеуметтік ауыспалылыќ арнасы болып табылады . Білім беру мекемелері зерттеу пјні ресми жјне бейресмеу ќўрылым балалармен жеткеншектер ўйымдарыныѕ ерекшешліктері, мўєалі мамандыєыныѕ јсіресе психологиялыќ аспектілердін јлеуметтік мјртебесі оќу ўйымдаєы ґзін ґзі тјн ерекшілігі болып табылады .

К. Мангейм адамныѕ ойлау ќабілетініѕ ќалыптасуын генетикалыќ тјсіл идеяныѕ пайда болу теориясын аясында зерттеді. Оныѕ єылыми доктринасыныѕ ќалыптасуыныѕ К. Маркс јсерін тигізді, сонымен ќоса К. Мангейм Маркстын шыєармашылыќ мўрасына єылыми теория ретінде ќарады , яєни оныѕ элементтерін толыќтырып ґзгертіп ќайта аударуєа болады деп шешті . јлеуметтану тарихынан К. Мангейм К. Маркстын ерекше аудармашысы ретінде енді . Мангейм арасында белгілі бір ўќсастыќ байќалады . Бўл ўсастыќ Марксизімбен кенес Лениндыќ пирагдигмалыќ ўќсас . Алайда екі жаєдайда ќайнар кґзі бір єана ойшыл болсада Карл Мангеймніѕ аудармасы мен отаѕдыќ єылым нјтижесінде пайда болєан , бікірлер бір біріне ќарама ќайшы бўл дјлел ќоєам контекстермен тїрлеріндегі єылыми білімді пайдаланудыѕ мјдени тјсілін кґрініс ретінде тїсінуге болады. Егерде марксизім єылыми идеологиаларда ќўрайтын принциптермен критерийлерді іздецмен айланысты.

К.Мангейм кез келген білім тїрімен ўєымдар барлыќ социо мјдени жаєдайда кґрініс таба алады деп тїсіндіреді. Мангеймніѕ пікірінше єылыми білімніѕ объективтілігі туралы сўраќты ќоюдыѕ ґзі єылыми емес деп тїсінеді. К. Мангейм кез келген идеологияныѕ мазмўныѕ боєалау критери ретінде оныѕ шектеулілігін алады. Идеологияларды ґзініѕ наќты мазмўнына ќарай емес ґзге идеологиялыќ ґкілдері жаєынан аударылєан аударманы баєалау. К. Мангеим теѕ ќасиет осылайша кез келген идеялар ќоєамныѕ статустыќ рґлдік ќўрлымы болып јлеуметтік экономикалыќ саяси топтарєа жатќанда шектеулі болады. Ќоєамда адамныѕ белгілі бір торсыз ґмір сїруі мїмкін емес адамныѕ ойлауы Мангейм ойынша оныѕ јлеуметтік тїрін аныќтаусыз тїсіндірілмейді К. Мангейм адамныѕ автономды ойлау ќабілетін кїдік туєызды оныѕ єылыми анализ тјсілі 3 ўєымєа негізделген:

1.Ќазіргі ойлау формаларын ўжымдыќ іс ќимыл контексттінен бґліп алу

мїмкін емес.

2.Индивид ґзін жиі јдеттегі жаєдайда кездестіреді.(ол ойламайды)

3.Индивид жауаптын дјстїрлі тїрін жасауєа немесе оны ґзімен ауыстыруєа тырысады. Мангеймді бір сўраќќа адамдардыѕ тїрлі кейде ќарама – ќайшы жауап алатын ситуациялар ќызыќтырады. Пікірлер мен ойлау формаларыныѕ јртїрлілігі неміс философыныѕ пікірінше ќалыпты ќўрылыс оныѕ пікірінше формалардыѕ сан ауландыєы тек дїниетанымыныѕ ішкі бірлігініѕ негізі жјне кепілділігі ќызметі атќаратын јлеуметтік тўраќтылыќ кезінде єана мјселе бола алмайды. Осылайша пікірдіѕ плюрализмніѕ кеѕес ќоєамда социо мјдени шектеулі болуы. Евразиялыќ јлеуметтіѕ дамуында оны тек уаќытша тўраќтылыќ кезіні деп атауєа болады. Мемлекет диференциясы процестерін ўстанады да кеѕес ќоєамда јлеуметтік мобильділіктіѕ интенсивтілігін јлемніѕ єылыми жјне кїнделікті бейнесі ќалыптасуыныѕ басќарудаєы партиялыќ монополоясын орнатуєа јсерін тигізді. Ќазіргі кездегі ќоєамда јлемніѕ єылыми жјне кїнделікті бейнесі ўќсас емес олардыѕ мазмўны бір біріне ґзгеше кейде ќарама – ќарсы болуы мїмкін.

Єылыми-техникалыќ революция ќоєамныѕ бїкіл ќўрамын, мінездемесін, адамныѕ орны мен ќызметін, ґмір бейнесі мен тўрмысын, јлемге кґзќарасын ќарќынды тїрде ґзгертеді. єылыми-јлеуметтік потенциал мемлекеттіѕ беделініѕ символына айналды, себебі оныѕ болашаќтаєы ўлылыќ пен ірілігін аныќтайды.

Єылым - јлем туралы объективті білімдерді жїйелеп негіздеуге баєытталєан адамзат ќызметініѕ саласы єылым арќылы тарихи дамушы білімдер мен јлеуметтік институттар жиынтыєын тїсінеміз. Егер єылымды білімніѕ бір саласы ретінде ќарастырсаќ, онда ол объектіге баєытталуы тиіс, јрі ґзіне сјйкес арнаулы болуы тиіс. Арнаулы єылыми - білімге ќол жеткізу бўл јрбір субъект ґзі їшін ќайта ойлап таппайды, ґзініѕ кјсіби дайындыєы барысында меѕгеретін нормалардыѕ реттелген ќабылдау процесі болып табылады. Єылымныѕ бір саласы бойынша ќажетті кјсіптік меѕгергендігі бойынша біріккен тўлєалар мен жаѕа білімдерді талдау процесіне ќатысушыларды єылыми ќауымдастыќ деп атайды. Ќауымдастыќтыѕ басты сўраќтарыныѕ бірі - єылыми ќызметті жандандыру мен жаѕа зерттеуші ўрпаќтарды дайындау болып табылады. Білім јлеуметтік институттарды ќамтамасыз ететін жеткілікті дјрежедегі ўзаќ мерзімді јрі негізделген кјсіби дайындыќ єылымда ќарќынды ґзара байланыс пен ґзара айырбасты ќалыптастырып, єылымныѕ јлеуметтік ќызметтерін ќалыптастырады.

Білім мен єылым – јлеуметтік-мјдени практика, јлеуметтік институт, арнайы ўйымдастырылєан процесс саласын аныќтайтын кґпмаєаналы ўєым ќызметтіѕ нјтижесін айќындайды.

Кез-келген білімніѕ маќсаты адамныѕ мјдени ќўндылыќтарєа , ґнерге, рухани адамгершілік ќўќыќќа, шаруашылыќќа, табиєи адамныѕ мјдениеттілікке айналуына, тыєыз ќарым-ќатынас жасауына пайдалы јсерін тигізеді. Білім адамдардыѕ жоєарєы жјне арнайы оќу мекемелері кґмегімен жїйеленген білімдер, јдіс тјсілдер, аќыл-наќылдар ќўндылыќтарды їйрену меѕгеру мен таралуы процесін аныќтайды. Білім јлеуметтік институт ретінде јлеуметтік мјдени ортаєа бейімделу, дайындау, јлеуметтену, ќоєамныѕ јртїрлі салаларына жастардыѕ араласуы ќызметтерін атќарады.

Ўрпаќтар ауысымы нјтижесінде ќарапайым білімніѕ ґркендеуі єана емес, сонымен ќатар білім жјне єылым институттары мен бїкіл ќоєамдыќ жїйелердіѕ жаѕару процесі жїреді. Јлеуметтік-мјдени тјжірибеніѕ жаѕартылєан тїрлерініѕ бір ўрпаќтан екінші ўрпаќќа берілуі процесінде жастар шешуші фактор болып табылады.

2. Білім ґз алдына јлеуметтік жїйелерді ќўрып, ґзіндік ќўрылымнан тўрады. Оныѕ негізгі элементтері оќу-тјрбиелік мекемелер јлеуметтік ўйымдар ретінде, јлеуметтік лауазымдар, оќу процесі јлеуметтік ќызметтіѕ бір тїрі болады.

Білім жїйесі бір ќаєидаларєа орай ќўрылымданєан, ґзіндік ќатарлардан тўрады:

• 
  мектепке дейінгі тјрбие мен білім беру жїйесі;
  
• 
  жалпы білім беру мектебі;
  
• 
  кјсіби-техникалыќ білім беру,
  
• 
  орта кјсіби білім беру;
  
• 
  жоєарєы білім беру;
  
• 
  жоєарєы оќу орнынан кейін білім беру,
  
• 
  мамандарды ќайта даярлау жїйесі.
  

29 жас

27

26

24

23 магистратура

21

20 бакалавриат

18 толыќ емес орта білім бастауыш кјсіби білім БПУ

17 толыќ білім беру

16 гимназия лицей мектеп ПУ

15

14

13

11

10

8

7

5 балалар баќшасы мектепке дейінгі тјрбие

4 мен білім беру

3
2 балалар баќшасы

1

Ќазіргі заманда білім берудіѕ формальды жїйесін атќарып отырєан ќызмет ін кез-келген јлеуметтік институт атќара алмайды. Алайда, ірі ќоєамда мемлекет немесе тап, ўлттыќ немесе кјсіби деѕгейде басќа принциптерге орай негізделеді. Ірі ќоєамда адамдар туыстыќ немесе ґзі ўнататын адамдармен емес, оєан мїлдем ќатысы жоќ адамдармен ќызмет етуі міндетті. Сондыќтан, білім беру жїйесі јлеуметтік јрекетті іске асыратын бірден-бір сала болып табылады.

Јрине, ќазіргі ќоєамда білім беру жїйесі кјсіби, мамандандырылєан білім берудіѕ еѕ басты ќўралы ретінде жїретінін ўмытпауымыз керек. Егер дјстїрлі ќоєамдарда білім беру жекелей јсер ету арќылы оќытушыдан шјкіртке, їлкеннен кішіге ґтіп отырса, ал дјл ќазіргі ќоєамда стандартты формада формальды тїрде іске асырылып жатыр. Бўл јрине, білім беру жїйесін ќоєамныѕ барлыќ мїшелерін јлеуметтендіру факторына жјне ќўралына айналдырады.

Ќазіргі таѕда Ќазаќстанда білім беру ісіне аса назар аударылып отыр. Оныѕ сесебі ќазіргі жастарымызєа сапалы да салиќалы білім беру болып табылады. Білім беру жїйесіндегі кґптеген реформалар Ќазаќстандаєы жастарєа білім беруге баєытталєан. Жастар ќоєамныѕ кїші, еліміздіѕ болашаєы дейтін болсаќ, біздіѕ еліміз жастарєа білім беру жолында еш аянып ќалмауы тиіс.

Јрине, бўл кїндері білім аламын деген талапты жастарєа мейлінше жаєдай жасалынєан десек те болады. Мектеп бітіруші тїлектерімізге тегін білім алуєа мїмкіндік беретін грант саны да жыл сайын ґсу їстінде. Онымен ќоса шетелде білім аламын деушілерге де жол ашыќ. Яєни жыл сайын елімізде шет елде білім аламын деп талпынєан студенттерге «Болашаќ» баєдарламасы бойынша їш мыѕ тегін орын бґлініп отыр. Дегенмен дјл осы жїйеніѕ кейбір шикі тўстары да бар. Бўл мјселелер јлі де ќаралу їстінде.

Білім берудіѕ бїгінгі жаєымды пайдалы жїйесі болашаќ ќоєамныѕ кемелденуініѕ жарќын бейнесі. Яєни білім берудіѕ дамыєан жїйесі јлеуметтендірудіѕ негізгі ќызметін атќарады.

Жасыратыны жоќ, дјл ќазіргі кездерде білім беру саласында кґптеген реформалардыѕ енгізіліп жатќаны рас. Мысалы еліміз «Болашаќ» баєдарламасы бойынша бір жастыѕ ґзіне кґптеген ќаржы жўмсап, шет елде оќуына жаєдай жасап отыр. Ал, сол баєдарлама бойынша шет елде даярланєан маман алєан білімін ґз елініѕ пайдасына ўќсатып жатыр ма? Жоќ јлде сол елде ќалып ќоюда ма? Јрине осы сўраќтар бойынша кейінгі кездері кґптеген јѕгімелер ќозєалып жатыр. Сонша ќаржы жўмсалып шет елде маман даярлаєан соѕ сол маман ґз білімін еліміздіѕ экономикасында пайдаєа жаратќаны дўрыс емес пе.

Соѕєы кездері жастар ќоєамныѕ барлыќ саласында ґздерініѕ белсенділігін таныту їстінде. Саясатта, ґнерде, білімде, спортта, жјне таєы да басќа салаларда. Бўрынєыдай емес ќазіргі кезде жастардыѕ білімге деген ўмтылысы да басќаша. Дјл ќазіргі заман талабына сјйкес, білімді, оќыєан азамат ґмірде ґз орнын таба біледі. Ґйткені ќазір аќпараттыѕ, жаѕа технологияныѕ заманы. Сондыќтанда білім алуєа келгенде жастарымыз ґз мїмкіншіліктерін жіберіп алмаєаны дўрыс.

Мамандыќ таѕдау барысында да жастарымыз дўрыс ќадам жасай білсе екен. Ґйткені біздіѕ ќоєам дјл ќазіргі кезде ќаптаєан экономисттерді немесе заѕгерлер мен ќаржыгерлерді емес, кјсіби біліктілігі жоєарєы ќўрылыс саласындаєы мамандарды, техника жјне технология саласындаєы мамандарды ќажет етуде.

1. 
   Магистратураныѕ јлеуметтанулыќ мјселелері.
   
2. 
   Жаѕа жоєары білім беру жїйесі бойынша докторанттарды дайындау ммјселесі.
   
3. 
   Білім менеджменті. Білімді аќпараттандыру мјселелері.
   
4. 
   Білім беру жїйесін басќаруды демократияландыру жјне либералдандыру.
   

Білім ґз алдына јлеуметтік жїйелерді ќўрып, ґзіндік ќўрылымнан тўрады. Оныѕ негізгі элементтері оќу-тјрбиелік мекемелер јлеуметтік ўйымдар ретінде, јлеуметтік лауазымдар, оќу процесі јлеуметтік ќызметтіѕ бір тїрі болады.

Білім жїйесі бір ќаєидаларєа орай ќўрылымданєан, ґзіндік ќатарлардан тўрады:

• 
  мектепке дейінгі тјрбие мен білім беру жїйесі;
  
• 
  жалпы білім беру мектебі;
  
• 
  кјсіби-техникалыќ білім беру,
  
• 
  орта кјсіби білім беру;
  
• 
  жоєарєы білім беру;
  
• 
  жоєарєы оќу орнынан кейін білім беру,
  
• 
  мамандарды ќайта даярлау жїйесі.
  

Менеджменттіѕ отаны — АЌШ. Мўнда бўл ўєым мыналарды білдіреді: (1) заѕдарєа сјйкес корпоративтік бизнеске жјне фирманыѕ мїлкіне билік жургізуді жїзеге асыру жґнінде ґзіне міндеттеме алатын адамдар тобы; (2) ќоєам алдында тўрєан мўраттарєа жету маќсатында интеграцияны жјне материалдыќ жјне адам ресурстарын барынша тиімді пайдалануды ќамтамасыз ететін процесс.

Менеджерлер — бўл іскерлік, еѕбек жјне шаруашылыќ салада басќару ќызметімен дара жјне кјсіби тїрде айналысатын адамдар санаты.

Кјсіби басќарушылар ќатарын ќалыптастыру "менеджерлер революциясы" деп аталды, яєни ґндіріске баќылаудыѕ меншік иесі отбасыларынан жалдамалы ќызметкерлерге, осы ґндірісті кјсіби тўрєыдан білетіндерге толыќ кґшу процесі жїрді.

Капиталистік ќатынастардыѕ белгілі бір кезеѕінде мынадай ќарама-ќайшылыќ туындады: меншік иелері жеткілікті тїрде ќўќыќтар иеленеді, біраќ басќара алмайды, менеджерлер басќаруєа дайын, біраќ осыєан жеткілікті тїрде ќўќыєы жоќ; меншік иелерініѕ басќаруда басым болуыныѕ себебі олардыѕ ґздерініѕ "ќанымен" келген капиталымен "жаќсы" шешімдер ќабылдауєа мїдделілігі мен жауапкершілігінен, ал жалдамалы басќарушылардыѕ оѕды белгілері — єылыми категориялармен, јлеуметтік жјне ўлттыќ экономика категорияларымен ойлануында.

Менеджерлерге аналитиктер атап кґрсеткендей, жауапкершілік, басќарылатындардыѕ "јлеуметтік тобына" ќарама-ќарсы тўра алуындаєы моральдыќ ќиыншылыќтар, ќалыпќа тїспеген жўмыс кїні, мемлекеттік аппаратпен жјне оныѕ шенеуніктерімен байланыс, кейде кјсіпорындар есебінен жјне "ўжымныѕ арќасында" кґлеѕкелі ќызметке апаратын экономикалыќ ќўлыќ еркіндігі тјн.

Басќарушылар їшін олардыѕ функциялары мен мјртебесі ерекшеліктеріне ќарай бірќатар ґзіндік ерекшеліктері бар проблемалар тјн.