Тақырып: §41-42. Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғыты: шартсыз және шартты рефлекстер. Шартты рефлекстердің сөнуі

Тақырып: §41-42. Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғыты: шартсыз және шартты 

рефлекстер. Шартты рефлекстердің сөнуі. 

7.1.7.6-мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын түсіндіру 

https://www.youtube.com/watch?v=9B0RLTF6v9Q

 

Мінез құлықтың рефлекстік табиғаты 

https://www.youtube.com/watch?v=bub_MBkXNsk

 

Павлов тәжірибесі. Шартты және шартсыз тежелу. 

https://www.youtube.com/watch?v=GV-HE8YtErg

 

Егеуқұйрықта шартты рефлекс тудыру 

Үйге тапсырма: 

§41-42 оқыңдар. Сілтемелерді қараңдар.

 

Рефлекс және оның түрлері.

 

Рефлекс тітіркендіргішке тікелей және дереу жауап ретінде пайда болады. Сүтқоректілердің көптеген 

рефлекстері туа пайда болған. Олар тұқымқуалаушылық арқылы беріледі және түрдің ерекшелігі 

болады. Рефлекске шайнау, жұту, тізе рефлексі сияқты әрекеттер жатады. Бұлшықеттің көптеген 

үйлесімді әрекетінің күрделі үлгісіне енген рефлекстер жануардың инстинктивті мінез-құлқының 

негізін құрайды. 

Рефлекстің екі түрі бар: 

шартты және шартсыз рефлекс

. 

Шартсыз рефлекс

 – берілген тітіркендіргіш бойынша алынған жауап. Ол туа пайда болады. Шартсыз 

рефлекс: ара шағып алғаннан кейінгі ауырсыну сезімі, қатты шудың дауысына жалт бұрылу, қышқыл 

дәмге жауап ретінде сілекейдің бөлінуі, көзді жұму, тамақтың қорытылуы. 

Шартты рефлекс

 жүре пайда болады, тұқым қуалау арқылы берілмейді. Шартты рефлекс белгілі бір 

тітіркендіргішкее жауап ретінде пайда болады, тітіркендіргіш болмаған жағдайда жойылады. Шартты 

рефлекске кітап оқу, көлік жүргізу, тамақты көргенде немесе иісін сезгенде сілекейдің бөлінуі жатады. 

Бұл рефлекстер жойылуы мүмкін, бірақ оның орнына пайда болатын жаңа шартты рефлекс алдыңғы 

рефлекстің негізінде қалыптасады. 

 

1-сурет. Итке жасалған И.П. Павловтың тәжірибесі 

   Шартты рефлекстің сөнуі – күшейту болмаған кезде шартты рефлекстің біртіндеп әлсіреуі, осы 

рефлекстің пайда болуына себеп болған тітіркендіргіштің жойылуы. Шартты рефлекстің туындауын 

академик 

И.П. Павлов

 зерттеген. Павлов иттердегі сілекей рефлексін зерттеді, себебі оның мөлшерін 

анықтау оңайырақ болды. Сілекей түтіктер көмегімен жиналды. Алдымен итке бір уақытта жарық 

сигналы мен тамақ берілді; кейіннен тамақ беру тоқтатылды, тек жарық сигналы берілді. Осындай 

бірнеше қайталауданн кейін сілекей тек бір жарық сигналына бөліне бастайды. Шартты тамақтану 

рефлексі қалыптасты. Шам жарығы ит үшін тамақтандырудың «синонимі» болды. Павловтың 

қоңыраудағы тәжірибесі дәл осы принцип бойынша жұмыс істеді, бірақ шамның орнына кәдімгі 

қоңырау немесе метроном қолданылды, содан кейін итке тамақ берілді. Осылайша, бұрын жануарға 

бөгде белгі , онда шартты рефлекс тудыратын сыртқы тітіркендіргішке айналды. Бірақ тек 

тітіркендіргіш (қоңырау немесе жарық) тамақсыз бірнеше рет қайталанған кезде, реакцияның 

сөнгендігі байқалды, яғни сілекейдің тек тітіркендіргішке бөлінуі тоқтады. 

Шартты рефлекстің дамуы 

Шартты тітіркендіргіш шартсыз тітіркендіргіштің (шартсыз рефлексті тудыратын) алдында болуы 

керек. Мысалы: электрлік шам жағылады, 10 секундтан кейін итке ет беріледі. 

Шартты рефлекстің тежелуі 

Шартты (күшейтілмеген):

 электрлік шам жағылады, бірақ итке ет берілмейді. Бірте-бірте жағылған 

электрлік шамға сілекейдің бөлінуі тоқтайды (шартты рефлекстің сөнуі байқалады). 

Шартсыз:

 шартты тітіркендіргіштің әрекеті кезінде қуатты шартсыз туындайды. Мысалы, электрлік 

шам қосылған кезде қоңырау қатты соғылады. Сілекей бөлінбейді.