Адамдарды сүтқоректілер класына, приматтар отрядына, саналы адам түріне жатқызды
Приматология ғылымымен айналысты. Орангутандар туралы еңбек жазды
Адам адамтектес маймылдардан шыққан, адам мен маймыл арасында өтпелі форма болуы мүмкін деген.
Қазба қалдықтар, тастан жасалған құралдардың қазбаларызерттеп, мамонттардың кезімен сәйкес зерттеді
Адамның дамуындағы әлеуметтік фактордың рөлі, “Адамның шығу тегі және жыныстық сұрыпталу” атты еңбекті жазды
“Маймылдың адамға айналу барысындағы еңбектің рөлі”, “адамды адам еткен еңбек” түсінігін тұжырымдады
Сәйкестендіру тапсырмасы.
1.Адамға қажетті өнімдерді биологиялық объектілердің көмегімен өндіру.
2.Микроорганизмдердің адамның денсаулығы үшін қажетті өнім.
3.Генетика мен молекулалық биологияның қол жеткен табыстарының негізінде қалыптасқан биология ғылымының жаңа бір саласы.
4.Селекциялық жолмен нанның сапасын арттыратын жоғары өнім түрлері шығарылған.
А - Дәрі-дәрмектер
Б - Ашытқыш бактериялар
В - Биотехнология
Г - Генетикалық инженерия
1
2
3
4
Сызықтық диктант
Бұл жерде дұрыс жауапқа « + » , ал қате жауапқа « - » таңбасы қойылады.
Онтогенез – түрдің тарихи дамуы.
Адам мен маймылды бір отрядқа топтастырған ғалым – К.Линней.
Тірі ағзалардың көбеюін реттеп отыратын қозғаушы күш – тіршілік үшін күрес деп аталады.
Қорғаныш рең – көбінесе улы және шағатын жәндіктерге тән белгі.
Түрден жоғары таксондардың пайда болуымен аяқталатын процесс макроэволюция деп аталады.
Атавизм – ата тегінде бар белгілердің ұрпағында қайталануы.
Филогенез – организмнің жеке дамуы.
«Зоология философиясы» еңбегінің авторы – Ж.Б.Ламарк.
Тірі ағзалардың нақтылы орта жағдайларында тіршілік етіп, ұрпақ қалдыруы – бейімделушілік .
Бүркеніш рең – қауіпсіз жәндіктердің пішіні, реңі, мінез – қылығы тұрғысынан улы, шағатын қауіпті жәндіктерге ұқсастығы.
Рудимент – жойылып кету сатысында тұрған мүшелер.
Эволюция – түрдің ұзаққа созылған тарихи дамуы.
Түрді латын тілінде қос атпен атауды енгізген ғалым – Ж.Б.Ламарк.
Популяция – эволюцияның өлшем бірлігі.
Табиғи сұрыпталу нәтижесінде іріктеме және қолтұқым алынады.
Түраралық күрес - әр түрге жататын даралар арасында байқалады.
Бейімделушілік – қолдан сұрыптау әрекетінің нәтижесі.
Тапсырманы сәйкес жауап тұсына “+”белгісін қою арқылы орында.
Ерекшелік белгілері
Адамтәрізді маймылдар
Адамдар
Ұрықтың жатырда дамуы
Қолдары аяқтарынан ұзын
Сөйлек қабілеті бар
Сойдақ тістері азу тістерінен ірі
Қолдары аяғына қарағанда әлсіз
Омыртқа жотасы S тәрізді
Шығармашылық еңбекке бейім
Тілдің бұлшықеті жақсы дамыған
Тұрақты дене температурасы бар
Ми көлемі 1800 см³
Зат алмасу жоғары сатыда өтеді
Тік жүреді
Табаны ойыс
Экологиялық топтарды ажырат
Экологиялық топтар
Ерекшеліктері
1.Адам экологиясы
А - Популяция,бірлестіктер мен экожүйелер арасындағы қарықатынастар жиынтығын зерттейді
2.Синэкология
Б - Адамға қатысты биосфера шегіндегі бар мәселелерді,антропогендік экожүйелерді зерттейді
3.Демоэкология
В - Жеке ағзалардың тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейді
4.Аутэкология
Г - Адам қауымдастығы мен табиғат арасындағы байланыстарды қарастыра отырып,адамның тіршілік ортасын салауаттандыруды зерттейді
5.Популяциялық экология
Д - Барлық табиғаттағы өзгерістерді,оның даму заңдылықтарын биосфера деңгейінде ең жоғары жүйе ретінде қарастырады
6.Биосфера
Е - Популяциялардың арақатынасын,даму заңдылықтарын табиғи ортамен үйлесімдік жағдайында зерттейді
1
2
3
4
5
6
Әртүрлі гетеротрофтар топтары мен олар бөліп шығаратын соңғы
өнімдер арасындағы байланысты анықтаңдар.
Ағзалар
Несеп қышқылы
Аммиак
Триметил аминооксид
Мочевина
Қарапайымдылар
Жәндіктер
Тұщы судағы сүйекті балықтар
Теңіз суындағы сүйекті балықтар
Құстар
сүтқоректілер
Төменде өсімдіктің экологиялық топтары берілген,сәйкес
өсімдікті тап.
Өсімдік
Ксерофиттер
Суккуленттер
Мезофит-тер
Гигрофит-тер
Гидрофит-тер
Сексеуіл
Алоэ
Тропиктік өсімдіктер
Беде
Інжугүл
Элодея
Саумалдық
Балдырлар
Жусан
Кактус
Агава
Селеу
Берілген ағзалардың қоректену тәсілдері бойынша қай топқа жататынын анықта.
Ағзалар
Сапротрофтар
Паразиттер
Хемотрофтар
Шіріту бактериясы
Темір бактериясы
Оба бактериясы
Күкірт бактериясы
Дифтерия бактериясы
Ашытқы бактериясы
1.Терминге сәйкес келетін қасиеттерді тауып, сандарын жазып шық.
А-гиалоплазма
1фотосинтез процесі
Б-грана
2 нәруыз
В – митохондрия
3хромосоманың алғашқы кермесі
Г –центромера
4”тор тәрізді аппарат”
Д -центриоль
5 ядрошықта синтезделеді
Е –гистон
6 қалып
Ж – гольджи
7 жалпақ тақташа
З –рибосома
8 мембранасыз органоид
И – матрица
9 АТФ синтезі
К – тилакоид
10 цитоплазманың түпнегізі
ДНҚ менРНҚ-ның құрылыстық,функционалдық
айырмашылықтарын анықтаңдар.
Құрылыстық,функционалдық ерекшеліктері
ДНҚ
РНҚ
Спиральді,екі полинуклеотид тізбектерінен тұрады
Бір полинуклеотид тізбегінен тұрады
Тұқым қуалайтын ақпаратты ядродан рибосомаға тасымалдайды
Тұқым қуалайтын ақпараттың қоймасы болып табылады
АТГЦ нуклеотидтерінен тұрады
АУГЦ нуклеотидтерінен тұрады
Эукариот және прокариот клеткасына тән ерекшелікті анықта.
Клетка құрылымы
Өсімдік клеткасы
Жануар клеткасы
прокариот
Плазмалық мембрана
Клетка қабықшасы муреин, белок тізбегінен тұрады
Эндоплазмалық тор жүйесі
Гольджи жиынтығы
Лизосома
Пероксисома
Рибосома
Митохондрия
Пластидтер
Пили
Мезосома
Ядро
Фотосинтетикалық мембрана
Плазмида
Төмендегі жасуша топтарын ұлпа түріне қарай бөліп жаз.
Жасуша топтары
Жабын ұлпасы
Негізгі ұлпа
Тірек ұлпасы
Өткізгіш ұлпа
Талшықтар
Сүзгілі түтіктер
Өң(эпидерма)
Пияз қабыршағының жасушасы
Хлорофильді жасша
Түтіктер
Жеміс жұмсағының жасушасы
Тін (перидерма)
Нәруыздардың сипаттамалары мен қасиеттерін анықтаңдар.
Сипаттамалары мен қасиеттері
фибриллярлы
Глобулярлы
1.Суда ерімейді
2.Суда ериді
3.Альбумин
4.Глобулин
5.Коллаген
6.Гемоглобин
7.Фибриноген
8.Кератин
Төменде көлшіктегі өсімдіктер мен жануарлар тізімі берілген.
Олардың көлшік экосистемасындағы рөлін анықта.(сәйкес санды бос сызыққа жаз)
1-жағалаудағы өсімдіктер
2-балық
3-қосмекенділер дернәсілі
4-фитопланктондар
5-су асты өсімдіктері
6-үлкен тоспаұлуы
А)продуценттер ------------------------
Б)консументтер ---------------------
Сызықтық тапсырма.(«иә» немесе «жоқ» жауап нұсқаларын көрсет )
1.Мүктердің гаметалары мейоз нәтижесінде пайда болады.
2.Алқа тұқымдастардың гүлдері шатыр тәрізді гүлдерге жиналған
3.Орман жаңғағының тұқымы өскенше дейін қауарған жеміссерікпен қорғалады.
4.Ұрықтанудан кейін ұрықтар тұқымға, ал түйін жеміске айналады.
5.Омыртқасыз жануарлардың барлығының ұрықтануы сырттай болады.
6.Омыртқалы жануарлардың қаны қандай қызмет орныдаса, жәндіктердің де гемолимфасы сондай қызмет атқарады.
7.Барлық бауырмен жорғалаушылар өкілдерінің жүректері үш камералы.
8.Үй жануарларының бас миы олардың ата-бабаларының бас миынан қарағанда үлкен.
9.Бірінші қолтырауындар құрлықтағы рептилиялар болған.
10.Барлық сүтқоректілердің ерекшелігі тірілей туу болып табылады.
11.Сүтқоректілердің көбісіне қарағанда адамда 7 мойын омыртқалары мен 2 желке бұлшықтары бар.
12.Адамның асқазан –ішек жолында барлық ақуыздар аминоқышқылдарға дейін ериді.
13.Гипервитаминоз - дәрумендердің жетіспеушілігі.
14.Адам миы мүшелердің бірі болып оттегінің жетіспеушілігін сезінеді.
15.Ауыр физикалық жұмыста ағза ойлау қызметіне жұмсалған энергия көлемін қажет етеді.
16.Вирустық және бактериялық инфекциялармен әдетте антибиотиктердің көмегімен күреседі.
17.Радиоактивті маркерлерді табиғи немесе жасанды экожүйелерге енгізу арқылы нәрлі заттардың айналымын оқуға болады.
18.Суккуленттер – құрғақшылықты жеңіл көтеретін өсімдіктер.
19.Орманды кесу екінші сукцессияның үлгісі болып табылады.
20. Гендердің дрейфі эволюциялық факторлардың бірі болып табылады.
21.Адамның қолдарының тамырларының қабырғалары аяқ тамырларының қабырғаларына қарағанда қалың.
22.Шартты рефлекстердің рефлекторлық доғалар бас миында тұйықталуы мүмкін.
23. Нерв қылшығы неғұрлық қалың болса, ол нерв импульстерін соғұрлым баяу өткізеді.
24. Өтте ас қорыту ферменттері жоқ, ол майларды эмульгациялау үшін қызмет етеді.
25. Спирттік ашу түрлі жылдамдықпен анаэробты, аэробты жағдайларда өтуі мүмкін.
Гаметогенездің тән сипаттарын тиісті бағандарға бөліңіздер:
а) тұқымдықтарда өтеді б) аналық бездерде өтеді в) өмір бойына жүзеге асырылады г)4 аталық ұрықта өтеді, д)1 жұмыртқа жасушасы – овотида пайда болады е)бағыттаушы дене пайда болады, ж) гаметалардың толуының шектеулі кезеңі
з) қалыптасу кезені жоқ
Сперматогенез
Овогенез
Көрсетілген көпжасушалы ағзалардың мүшелері ұрық жапырақшасының
қайсысына жататынын анықта.
Ағзалар
Эктодерма
Энтодерма
Мезодерма
Желі
Бүйрек
Ішек
Жүйке түтігі
Өкпе
Салатамыр
Көз
Сүйек
Тері
ми
Тырнақ
Жұтқыншақ
Аталық без
Тер безі
Жұлын
Бауыр
1. Семантикалық карта.
Тапсырмалар
Жарық сатысы
Қараңғы сатысы
Ішкі
фактор
Сыртқы фактор
Жарық, ылғал мөлшері , қоршаған ауа температурасымен анықталады.
Күн жарығының энергиясы АТФ энергиясына өзгереді.
+
Нәтижесінде оттегі, сутегі, АТФ алынады
+
Хлоропластың стромасында жүреді.
+
Хлоропласт ферменттерінің өршіткілігімен жүретін жүйелі реакция.
+
Хлоропласт мөлшері, хлорофил саны мен типі, жапырақ мөлшері,пішіні, орналасуымен айқындалады.
+
Пайдаланылған әдебиеттер
2009-2015 жылдар аралығындағы олимпиада тапсырмаларынан алынды.
