«Театрлік хореографиялық өнер және кітапханатану» кафедрасы

Перфорарияланған құжатта ақпарат перфорариялық жолмен, яғни желу арқылы жазылады.

Ақпаратты перфорарияланған құжатқа енгізу үшін тесіктер саны нақтыланады. Әрбір перфорария ақпараттық бірлікті құрайды, ал тесіктер сомасы – мыңдаған және одан да көп бірліктерді құрайтын толық ақпараттан тұрады.

Перфорарияланған құжаттар тесіктер арқылы өз ойына ие болды. Ақпаратты алу үшін перфоратор көмегіне жүгінеді. Ленталы және карточкалы перфораторлар үшін ақпаратты таратушы ретінде перфораторлық лента мен перфораторлық карта қолданылады, олар қағаздан, пластмассадан және басқа да материалдардан жасалады.

Құжаттарды перфотаратушы арқылы алу үш түрге бөлінеді:

1. 
   Автоматикалық басқару үшін
   
2. 
   Өңдеу, басқару үшін;
   
3. 
   Өңдеу процесінде қлолдану үшін
   

Перфокарталар мен перфоленталарды келесі белгілер бойынша тыстауға болады:

• 
  қабылдау арнасы бойынша;
  
• 
  материалдық негізі бойынша;
  
• 
  қабылдауға бағытталуы бойынша;
  
• 
  матрицалық орналасуы бойынша;
  
• 
  кодтау тәсілі бойынша;
  
• 
  өңдеу тәсілі бойынша;
  
• 
  мақсаттылығы бойынша;
  

Перфокарталар тәртіп бойынша орналастыруды талап етпейді, қажеттісін қандай картотекадан болса да оңай тауып алуға болады; жаңа перфорарияланған құжаттарды картотеканың басына, аяғына немесе ортасына орналастыруға болады. Карточканы перфорарияланбаған екі жағында қолмен түрлі мәтін жазылады, мысалы, библиографиялық карточкада – мақала кадрлар есебі карточкасында – қызметкер туралы мәлімет жазылады. Картотеканың ортаңғы бөлігінде микрофильм де орналастыруға болады. Оны жапсырылған қалтаға салады.

Халықаралық практикада үш форматтағы карточкалар белгілі: К4 = 297 х 207 мм; К5= 207 х 147мм; К6= 147х105 мм. К5 форматы кеңінен қолданылады.

Қолмен сортталған перфокарталар

Қолмен сортталған перфокарталарды көбінесе «қол» перфокарталар деп атайды. Олар ішкі және сыртқы перфорария карталары деп аталады.

Ішкі перфорариякарталарында бір, екі, үш және одан да көп тесіктері бар перфокарталар болады. Олардың ішінде неғұрлым көп таратылымдары бір немесе екі қатарлы перфокарталар.

Қол перфорарияланған құжаттары қиын он есе жылдам орындауға мүмкіндік береді. Яғни, сорттау, топтастыру және ақпарат талдау. Олар шаруашылықтың әр түрлі салаларында қолданылады, түрлі картотекаларда қолданылады.

Ішкі перфорариялы перфокарталар көзбен шолу және суперпозициялы перфокарталар деген атауға ие.

Суперпозициялы перфокарталарға жазу перфокарталарды нүктеге тесу арқылы жүргізіледі. Мұндай карталарды 1915 жылы Америка орнитологы Г.Тейлер ойлап шығарған. Содан соң әртүрлі атаумен анықтамалық, диагностикалық, ойын жүйелерінде қолданыла бастады.

Бұл перфокарталар шеткі перфорария карточкаларымен бірдей болып келеді. Бірақ мұнда бос жер болмайды. Карточкалық ортасында сан торы орналасқан, мұнда әр санға нақты квадрат сәйкес келеді, содан соң тесу арқылы құжатты анықтайды, яғни осы белгі туралы ақпарат орналасқан тұс анықталады. Перфокартада құжат номері жазылады. Нөмірді жазу перфокартаны тесу арқылы орындалады. Бүгінгі тағңда суперпозициялық перфокарталар 187 х 82,5мм - ден 445 х 445 мм – ге дейін өлшемде шығарылыды, оған 400 – ден 40 мм – ге дейін құжаттар сияды, тесудің минималдық диаметрі - 0,6мм, оптималдық диаметрі - 3мм.

«ZATO» түріндегі карточкалар алдын ала шеткі перфорарияны қажет етпейді. Оның орнына мұндай карточканың жоғарғы бөлігі арнайы өлшеммен жабдықталған. Сипаттама карточкада ашық тесік тесу арқылы жазылады.

«ZATO» түріндегі карточканың екі нұсқасы шығарылады:

А) Жоғары шетіне қарай белгісі бар; (40 ұяшық)

Б) Жоғары және төменгі шеттеріне қарай жүргізілген белгісі бар (72ұяшық)

Аралас перфокарталар шеткі және ішкі перфорарилы карточкаларды біріктіреді. Саңылау перфокарталары шеттері қиылған, яғни тесіктер саны көп карточкалардан айырмашылығы бар. Сондықтан да түрлі белгілерді енгізу мүмкіндігі де ұлғаяды.

Кодтық қуысы екі жалғас саңылау арасында орналасқан учаске. Мұндай қуыста сипаттама жазу осы учаскенің перфокартасын қиып алу арқылы жүргізіледі. Нәтижесінде ноның орнында тесік пайда болады. Саңылау басшы артықшылығына келер болсақ, олар бір уақытта бірнеше сипаттама іздеуге арналған шеткі перфорария қарағанда жақсырақ. Бірақ, берілген сипаттама бойынша саңылау іріктеу тек қана арнайы селектордың көмегі арқылы жүзеге асады, мұндай перфикарталық жетіспеушілігі де осында.