Технология переработки нефти

• ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
• Қ.И. СӘТБАЕВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

• Керимкулова А.Ж.

• АЛМАТЫ 2022

Дәріс жоспары:

Мұнайдағы алкандар

Мұнай фракцияларындағы алкандардың мөлшері (%)

• Алкандар

Кейбір алкандар мен алкилдерінің аталымдары

Құрылымдық изомерия

• н-бутан, tқ-0,5 0C

• изобутан, tқ-11,4 0C

Алкандар қатарындағы изомерлер саны

• Алкандар қатарында көмірсутектердің молекулалық массалары артқан сайын олардың изомерлерінің саны артады.

Кейбір алкандардың физикалық қасиеттері

• Алкандардағы байланыстардың сипаттамасы

• Алкандарға C-C және C-H байланыстарын үзе жүретін барлық процестер тән.
• C-C байланысын үзе жүретін реакцияларға алкандарды крекингілеу және көміртек қанқасын изомерлеу жатады. C-H байланыстарын үзе жүретін реакцияларға алкандарды сутексіздеу және сутек атомының орнын басу реакциялары жатады. C-C және C-H байланыстарының қатысуымен тотықтырғыштар қатысында алкандардың тотығу реакциялары жүреді.

Алкандарды крекингілеу

Термиялық крекинг

Алкандардың изомерленуі

• Алкандар катализаторлар қатысында және қыздыру нәтижесінде изомерлену қабілетін көрсетеді. Мысалы 100 0С температурада алюминий хлориді қатысында н-бутан келесі изомерге ауысады:
• Бензиннің құрамында тармақталған көмірсутектердің болуы оның сапасын арттырады.
• Орын басу реакциясы. Галогендеу, нитрлеу және т.б. реакциялар орын басу реакцияларына жатады:

Алкандарды сутексіздеу

• Алкандарды сутексіздеу – қанықпаған көмірсутектер – алкендер және алкиндер алуға әкелетін кең таралған жоғары температуралы каталитикалық процестердің бірі:
• CnH2n+2 → CnH2n + H2
• CH3-CH3 → CH2=CH2 + H2
• Көміртек атомдарының саны С6 және одан да көп алкандар сутексізденуге ұшырса, онда кейбір металдардың оксидтерінің қатысында олардың ароматты көмірсутектерге айнала алкандардың дегидрациклденуі болады:

Алкандардың тотығу реакциялары

• Органикалық заттардың тотығуы оның құрамына оттекті енгізгенде және немесе сутек бөлінгенде жүзеге асады:
• CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O + 880 кДж
• C8H18 + 12,5O2 → 8CO2 + 9H2O + Q
• Оттек жеткіліксіз болғанда метанның тотығуы мына реакциялар бойынша жүреді:
• CH4 + 3/2O2 → CO + 2H2O
• CH4 + O2 → C + 2H2O
• CH4 + H2O → 3H2 + CO
• Орташа температурада катализатор қатысында алкандардың біртіндеп тотығуы болады:
• CH3 – CH2 – CH2 – CH3 + 3O2 → 2CH3COOH + 2H2O
• Агретаттық күйіне байланысты парафиндер газ (C1-C4), сұйық (C5-C15) және C16 бастап 20 0С кристалданатын, суда аз еритін, қатты көмірсутектерге бөлінеді.

Газтәрізді көмірсутектер

Сұйық көмірсутектер

Қатты алкандар

Құрамындағы парафиннің мөлшеріне байланысты жіктелуі

Парафиндер мен церезиндер

Бақылау сұрақтары

• Алкандарға қандай физикалық қасиеттер тән?
• Алкандар қандай химиялық қасиеттерді көрсетеді?
• Мұнайдың газ тәріздес, сұйық және қатты алкандарының қасиеттері?

• Ұсынылған әдебиеттер:
• Г.К. Бишімбаева, А.Е. Букетова. Мұнай және газ химиясы мен технологиясы. – Алматы.: Бастау, 2007. 21-34 б.
• Ахметов С.А. Технология глубокой переработки нефти и газа. Уфа: Гилем, 2002. С. 91-103.

Назарларыңызға рахмет!!!

• www.themegallery.com