Тәуке ханның тұсындағы Қазақ хандығының өрлеуі және жеті жарғы

Тәуке ханның тұсындағы Қазақ хандығының өрлеуі және жеті жарғы

Қазақ халқының тарихында "Жеті жарғының" алар орны зор. Тәуке ханның тұсында жазылған бұл дала заңын ғалымдар әділ әрі шыншыл болған деп баға береді. Бұл ретте Тәуке ханның "Жеті жарғысы" мен қазақ халқының төл заңдары туралы материалды ұсынамыз. Қазақтың төл заңдарына қай заңдар кіреді? Қазақ хандығы тұсында ел тарихындағы ең маңызды заңдар қабылданған. Олардың қатарында "Қасым ханның қасқа жолы", "Есім ханның ескі жолы" және "Жеті жарғының" алар орны зор. Аталған заңдарда не айтылған әрі Тәуке хан "Жеті жарғыны" қалай жасаған? Осы және өзге де сауалдардың жауабын төменде білетін боласыздар.

• Қазақ халқының тарихында "Жеті жарғының" алар орны зор. Тәуке ханның тұсында жазылған бұл дала заңын ғалымдар әділ әрі шыншыл болған деп баға береді. Бұл ретте Тәуке ханның "Жеті жарғысы" мен қазақ халқының төл заңдары туралы материалды ұсынамыз. Қазақтың төл заңдарына қай заңдар кіреді? Қазақ хандығы тұсында ел тарихындағы ең маңызды заңдар қабылданған. Олардың қатарында "Қасым ханның қасқа жолы", "Есім ханның ескі жолы" және "Жеті жарғының" алар орны зор. Аталған заңдарда не айтылған әрі Тәуке хан "Жеті жарғыны" қалай жасаған? Осы және өзге де сауалдардың жауабын төменде білетін боласыздар.

Қазақ хандығы тұсында ел тарихындағы ең маңызды заңдар қабылданған. Олардың қатарында "Қасым ханның қасқа жолы", "Есім ханның ескі жолы" және "Жеті жарғының" алар орны зор. Аталған заңдарда не айтылған әрі Тәуке хан "Жеті жарғыны" қалай жасаған? Осы және өзге де сауалдардың жауабын төменде білетін боласыздар.

• Қазақ хандығы тұсында ел тарихындағы ең маңызды заңдар қабылданған. Олардың қатарында "Қасым ханның қасқа жолы", "Есім ханның ескі жолы" және "Жеті жарғының" алар орны зор. Аталған заңдарда не айтылған әрі Тәуке хан "Жеті жарғыны" қалай жасаған? Осы және өзге де сауалдардың жауабын төменде білетін боласыздар.

Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дәуірлеген кезі болды. 

• Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дәуірлеген кезі болды. 

Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дәуірлеген кезі болды. Жеті жарғыдан кейін арнайы атаулы заң жүйесі жасалмағандықтан және Жеті жарғының өзі талап, тілекті қанағаттандырарлық деңгейде болғандықтан, оның көптеген жол-жобалары мен қағидалары 20-ғасырдың басына дейін қолданылып келді. (Мысалы, бұл қағидаларға Абай да үлкен мән бергені және кезінде өзі жасаған заң жобасында ескергені белгілі.) Жеті жарғы, қазақтың ұлттық шешендік өнеріне сай, негізінен, афоризмдерден, мақал-мәтелдерден, қанатты сөздерден құралған. Бұл жүйені мазмұндық-кезеңдік жағынан “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолына” негізделген және Тәуке ханның өз дәуіріне, саясатына сай енгізілген өзгерістер деп үшке бөлуге болады. 

• Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дәуірлеген кезі болды. Жеті жарғыдан кейін арнайы атаулы заң жүйесі жасалмағандықтан және Жеті жарғының өзі талап, тілекті қанағаттандырарлық деңгейде болғандықтан, оның көптеген жол-жобалары мен қағидалары 20-ғасырдың басына дейін қолданылып келді. (Мысалы, бұл қағидаларға Абай да үлкен мән бергені және кезінде өзі жасаған заң жобасында ескергені белгілі.) Жеті жарғы, қазақтың ұлттық шешендік өнеріне сай, негізінен, афоризмдерден, мақал-мәтелдерден, қанатты сөздерден құралған. Бұл жүйені мазмұндық-кезеңдік жағынан “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолына” негізделген және Тәуке ханның өз дәуіріне, саясатына сай енгізілген өзгерістер деп үшке бөлуге болады.