«Тілдік қарым-қатынас орнатуда артикуляциялық жаттығулардың маңызы»

Орындаған: Сақтағанова Н.Ә

Жоспар:

І.Кіріспе

ІІ.Негізгі бөлім

1. Артикуляциялық жаттығулар дегеніміз не?

ІІІ.Қорытынды

1. Артикуляциялық жаттығулардың маңызы

ІV.Пайдаланылған әдебиеттер:

-«Тілашар- Логопедия» журналы

-«Дефектология» журналы

Статистакаға сүйенсек қазіргі кездегі түрлі дәрежедегі тіл кемістігі бар балалардың көбеюі – қоғамның шешімін таба алмай келе жатқан өзекті мәселенің бірі болып табылады.

Тіл – қарым-қатынас құралы болғандықтан, бұл жағдайда тіл кемістіктері бар балаларда көптеген қиындықтар туындайды. Адамда сөйлеуде арналған негізгі орган болмайды. Сөйлеуге өңеш, өкпе, жұтқыншақ, тіл, тіс, ерін, ұрт, жақ қатысады. Баланың миының даму процесі белгілі бір кезеңге жеткенде ғана дұрыс сөйлей бастайды.

Әр жастағы балаларда сөйлеу тілінің әр түрлі бұзылыстары кездеседі. Олардың інішде ең көп тараған түрі- дыбыс айту кемшіліктері. Мұндай кемшіліктер өз бетінше кемістік ретінде де, сөйлеу тілініңбасқа, күрделі бұзылыстарының құрамында болуы да мүмкін. Бірақ дыбыс айту кемшілігінің ең қарапайым түрін де «кемістік емес, кейін түзеліп кетеді» - деп жайбарақаттықпен қарауға болмайды. Олар балалардың өсуіне кері әсерін тигізіп, өз тілін меңгерудегі қиындықтарға әкелуі мүмкін. Кейіннен бала оқып, жазып үйренуде де, жазбаша сөйлеу тілінде көптеген қателер (дислексия, дисграфия) жіберетін болады. Тіл кемістігі бар балалар өз кемшіліктерінің себебінен өздеріне достар таба алмай қиналып, сөйлеуден де қорқады. Ондай балалардың жалпы және ұсақ моторикалары да толық дамымайды. Өздеріне басқалар тарапынан сұрақтар қойылса жауап беруден қашқақтап, сұрақтарды толық тыңдамай мазасызданып, әр түрлі ретсіз қимыл-қозғалыстар жасайды (басын қасу, қозғалақтау, тамағын қырнау т.б), сенімсіз, мазасыз, жасқаншақ балаға айналады. Бұл қиындықтар бала өскен сайын тереңдей түседі. Тіл кемістігі бар балалармен жұмыс жүргізуде әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдануға болады.

-активті, бала барлық тапсырманы өз бетімен орындағанда;

-пассивті, балаға қимылдарды дұрыс орындауға үлкен кісі көмектеседі.

Егер бала артикуляциялық аппарат ағзаларымен қажетті қимылдарды дұрыс орындай алмаса, оған көмектесу керек. Оны механикалық дыбыс қоятынжәне массаж жасайтын зонд аппаратымен немесе тілге массаж жасау арқылы көмектесуге болады.

Артикуляциялық жаттығулар төменгі тәртәппен ұйымдастырылады:

1. 
   Ересек адам жаттығу атауларын атай отырып, алдағы орындалатын жаттығулар туралы айтып береді.
   
2. 
   Оның орындалуын көрсетеді.
   
3. 
   Бала жаттығуды орындайды, ал ересек адам оның орындалуын бақылайды.
   

Дыбыстардың 5 түрлі айтылу кемшілігі бар:

1. 
   Сигматизим – с-сь,з-зь; ц, ш-шь, ч, щ, ж
   
2. 
   Ротацизм – р-р, р-ль
   
3. 
   Ламбдацизм – л-л, л-ль
   
4. 
   Каппацизм – к-к, г-к, х-х
   
5. 
   Йотацизм – і
   

Ызың дыбыстарға арналған: «Түтікше», «Жымию», «Тісімізді тазалаймыз», «Ашуланған мысық».

Діріл дыбыстарға арналған: «Әткеншек», «Сылақшы», «Ат шауып келеді», «Күрекше».

Жаттығуларды отырған қалыпта орындау керек. Себебі бұл қалыпта баланың арқасы түзу, денесінің бұлшықеті босаңсыған, қолы мен аяғы жайлы қалыпта болады. Бала үлкен кісінің мимикасы мен артикуляциясын көріп,сонымен қатар ол тапсырманы орындау барысында өз ернімен тілін көру керек. Жаттығулар қол айнасымен немесе үлкен айна алдында орындалады. Барлық жаттығуларды балаларға жалықпас үшін ойын тұрінде жеткізген дұрыс. Бала жаттығуды алғашқы кезде дұрыс жасамауы мүмкін, сондықтанүлкендерге шыдамды болуы керек.