Тіршілік қауіпсіздігінің негіздері пӘні бойынша ТӘжірибелік сабақҚа арналған әдістемелік өҢдеу

Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

Акушерлік және гинекология курсымен АМСЖ кафедрасы

ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ НЕГІЗДЕРІ пӘні бойынша

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚҚА

АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ
Мамандығы: 0302000 «Медбикелік іс»

Біліктілігі: 0302033 «Жалпы практикадағы медбике»

Курсы: ІІІ

Семестрі: V

Тақырыбы: Модуль 2. Төтенше жағдайларды бағалау.

Құтқарушылық және апатты

орнына келтіру жұмысы.

(жалпы сағат саны:6сағ;тәжірибе-4сағ)

ШЫМКЕНТ 2014 ж

Әдістемелік өңдеу акушерлік және гинекология курсымен АМСЖ кафедра мәжілісінде талқыланды және бекітілді.

Хаттама № __ «__» _______ 2014 ж.
«Бекітемін»

Акушерлік және гинекология курсымен

АМСЖ кафедра меңгерушісі

м.ғ.к., доцент ________________________ Югай Н.В.

(сағат саны:8сағ -360мин; тәжірибе 4сағ-180мин)

№1 Сабақ: Радиациялық бағалау аспаптары

1.Сағат саны: 45 мин (100%)

2.Сабақ түрі: тәжірибелік

3.Сабақтың мақсаты:

• 
  оқыту: радиациялық және химиялық барлау приборлары
  

-студенттермен олардың жұмыс істеу принциптерін талдау және үйрету.

• 
  тәрбиелік: радиациялық барлау аспаптарының жұмыс істеу
  

-студенттерді ТЖ жою және АҚ ұйымдастыру шараларына араласу кезіндегі белсенді азаматтық позициясын және тану талпыныстарын тәрбиелеу.

• 
  дамыту: топ ішінде тіл табыса алу және топ араларындағы
  

кестелер, суреттер,кеспе қағаздары,.

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

7.Ұйымдастыру кезеңі: 3 мин (15%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

• 
  Тақырыптың негізгі сұрақтары:
  

2.Радиациялық приборлармен тәжірибелік жұмыс жүргізу.

Осы заманғы барлық дозиметрлік приборлар иондық әдіс негізінде жұмыс істейді. Оқшауланған көлемдегі иондаушы сәулеленудің ықпалымен газдың электрлі бейтарап атомдары жағымды және жағым-сыз иондарға бөлінеді. Егер осы көлемге әрқайсысына тұрақты кернеу қойылған екі электрод орналастыр-са, оңда иондалған газдағы электродтар-дың арасында зарядталған бөлшектердің бағытты қозғалысы пайда болады, яғни газ арқылы иондық ток деп аталатын электр тоғы өтеді. Оның көлемін өлшей отыра, радиоактивті сәулеленудің жиілігі туралы бағалауға болады.

Прибор гамма-сәулелену бойынша әртүрлі заттардың радиоактивті зақымдалу және гамма-радиация деңгейін өлшеуге арналған. Гамма-сәулеленудің экспозициялық қуаты сағаттағы миллирентгенттермен (мР/сағ) немесе сағаттағы рентгенттермен анықталады (Р/с).

Диапазон өлшеу:

Диапазондар Қаламсап жағдайы Ауыстырғыш Шкала Бірліктер Өлшеу шегі

1 200 0-200 р/ч 200

2 x1000 0-5 мр/ч 500-5000

3 x100 0-5 р/ч 50-500

4 x10 0-5 р/ч 5-50

5 x1 0-5 р/ч 0.5-5

6 x0.1 0-5 р/ч 0.05-0.5

Радиация деңгейін өлшеу 1м биіктікте, яғни адамның тіршілік орталықтарының деңгейінде жүргізіледі.

Гамма-сәулеленудің дозасының қуатын (радиация деңгейін) анықтау үшін мыналарды істеу қажет: түтік экранын "Г" жағдайына, қосалқы диапазондар ажыратқышын 200 жағдайына қойып, 15 секундтан кейін төменгі шкаладан кейін прибор тілі бойынша есептеуді жүргізу керек. Алынған нәтиже сағаттағы рентгентте гамма-сәулелену көлемін көрсетеді. Егер прибор тілі болмашы ауытқыса (0—5 Р/с шегінде), оңда өлшеуді сезімталдау қосалқы диапазондарында жүргізген жөн.

Өлшеу кезінде тілдің шеткі жағдайларында есептеуді жүргізбеген дұрыс (шкаланың басында немесе аяғында). Ұзақ жұмыс кезінде әрбір 30—40 минуттан кейін прибор жұмысының режимін тексеру қажет.

Өлшеу барынша дәл болу үшін зондты кеңістікте оның кіндігінің жермен қатар орналасатындай етіп бағыттау керек.

Дененің, киімнің басқа объектілердің радиоактивті заттармен зақымдалуын анықтау, егер сыртқы гамма-фон сол объектінің шекті жол берілетін зақымдалуынан үш еседен артық болмаған жағдайда ғана жүргізілуі мүмкін. Гамма-фон зертелетін объектіден 15—20м. қашықтықта өлшенеді (зонд жер­ден 1м қашықтықта).

Объектінің үстіңгі бетінің зақымдалуы барлық қосалқы диапазонда өлшенеді (200-ден басқасында).

"Г" жағдайында экраны бар зондтың зақымдану деңгейін өлшеу үшін тексерілетін объектінің үстіңгі бетіне қойып оның үстінде баяу қозғай отыра қүлақ ілдіргідегі дыбыстардың ең үлкен жиілігі немесе микроамперметрдің ең жоғарғы көрсетуі бойынша қатты зақымдалған жерді анықтап, прибордың көрсетулерін жазып алу керек. Осы көрсетулерден гамма-фон көлемін оқып, объектінің зақымдануының шынайы деңгейін алады. Егер прибордың көрсетулері екі өлшеу кезінде де бірдей болса, онда объекті зақымданбаған болып шығады.

Зақымданған объектіде бета-сәулеленуін анықтау үшін зонд экранын "В" жағдайына қою қажет. Гамма-сәулелену бойынша көрсеткіштермен салыстырғанда (зонд экраны "Г' жағдайында) прибор көрсетулерінің бір қосалқы диапазондарында артуы бета-сәулеленуінің бар екендігін, тиісінше тексерілетін объектінің бета, гамма-радиоактивті заттармен зақымдалғанын, яғни зақымдалған объектінің қауіптілік деңгейін арттыратындығын айғақтайды. Бета-сәулеленуді анықтау сондай-ақ радиоактивті ластану іздерінің тастың, автомашинаның, жәшіктің, ыдыстың, ғимарат қабырғасының қай жағында екендігін табу үшін қажет.

Сұйық және сусымалы заттардың зақымдалғанын өлшеу кезінде датчикті радиоактивті заттармен ластанудан қорғау үшін түтікке полиэтилен пленкасынан жасалған жамылғы кигізеді.

ДП—22В жеке дозиметр жиынына 50 тік көрсететін ДКП— 50—А дозиметрлері мен ЗД — 5 зарядтау қондырғысы кіреді.

0,5—200Р/С дозалар қуатын өлшеу кезінде 2 - 50 диапа-зондағы гамма-сәулеленудің жеке дозасын өлшеуге арналған. Дозиметрлерінің жұмысы температуралардың -40 +50 °С аралығында және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 98% кезінде қамтамасыз етіледі.

Әрбір дози­метр алюминий құймасынан ав­тоқалам түрінде жасалынған.

ДКП-50-А дозиметрін жұмысқа даярлау кезінде дозиметрдің шаңнан қорғайтын қалпақшасын және зарядтау қондырғысындағы "заряд" ұясындағы қалпақшаны бұрайды. "Заряд" тұтқасын сағат жүрісіне қарсы қойып, дозиметрді ұяға салады, осы кезде ұяның төменгі жағындағы дозиметр шкаласына жарық түсіретін шам жанады. Оператор окулярға қарай және сағат тілі бойынша "заряд" тұтқасын бұрай отыра тілді дозиметр шкаласындағы нольдік белгіге қойып, дозиметрді ұядан алады және қорғаныс қалпақшасын бұрайды. Дозиметрлерді зарядтағаннан кейін радиоактивті зақымдану аймағыңда жұмыс істейтін бөлімшелердің жеке құрамына береді.

Ошақтан қайтқаннан кейін дозиметрдің көрсеткендері жеке құрамнын сәулеленуін есептеу журналына енгізіледі.

ИД—1 доза өлшеу жиыны

Техникалық мәліметтері, тағайындалуы

ИД—1 доза өлшеу жиыны температуралардың - 40 +50°С аралығында жөне ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 98 % кезіңде гамма-нейтрондық сәулеленудің жұтылған дозасын өлшеуге арналған. Дози­метр 20—500 рет диапазондағы гам­ма-нейтрондык сәулеленудің жұтылған дозасын өлшеуді қамтамасыз етеді.

Өлшенетін дозаларды есептеу дозиметр ішінде орналасқан және окуляр арқылы жарықта көрінетін шкала бойынша жүргізіледі. Дозиметрлерді зарядтау ЗД—6 зарядтау қоңдырғысымен жүргізіледі. Жиынға зарядтау қондырғысьшен қатар 10 дозиметр жөне футлярға салынған нұсқаулық кіреді.

Зарядтау қондырғысының жұмыс принципі мынаған негізделген: сағат тілі бойынша тұтқаны айналдырған кезде рычагтік механизм пьезоэлементтерге қысым жасайды, олар бұзылғаннан кейін кіре берісте дозиметрдің иондық камерасының орталық электроды зарядтау ұясының орталық діңгегі бойынша плюс, ал корпус бойынша иондық камераның сыртқы электродына минус берілетіндей ретпен орналасқан әр түрлі қуаттылықты құрайды.

Дозиметрді жұмыс жағдайына келтіру үшін оны заряд­тау қажет. Бұл үшін зарядтау қондырғысының тұтқасын аяғына дейін сағат тіліне қарсы бұрап, дозиметрді зарядтау қондырғысының зарядтық-байланыс ұясына қояды; зарядтык қондырғышы айнамен жарықтың сыртқы көзіне бағыттап айнаны бұра отыра шкалаға жарықты барынша көбірек түсіреді, дозиметрді басып, окулярды бакылай отыра зарядтык қондырғының тілін сағаттың тілі бойынша дозиметр шкаласындағы тілдің көрсетуі нольге жеткенге дейін бұрайды, бұдан кейін дозиметрді ұядан алып, жіптің жағдайын жарықта тексереді (тілдің тік жағдайы кезде оның көрсетуі 0 болуға тиіс).

Дозиметрді иондаушы сәулелер әсері өрісіндегі жұмыс уақытында киімнін қалтасына салып жүреді. Дозиметр оқулярына ара-тұра қарай отырып дозиметр шкаласындағы тілдің көрсетуі бойынша жұмыс уақытында алынған гамма-нейтрондық сәулелену дозасын анықтайды.

Оқытушы студенттерді 3 топқа бөліп, оқу нүктелерінеде приборларды жұмысқа дайындауға кіріседі.

№ 1 оқу нүктесі

Бұл оқу нүктесінде студенттер ДП-5 В приборын жұмысқа дайындап, онымен әр түрлі заттардың радиоактивті зақымдалу және гамма- радиация деңгейін өлшеудің иммитациясын жасайды.

№ 2 оқу нүктесі

№ 2 оқу нүктесінде студенттер ДП-22В приборларын жұмысқа дайындап, гамма-сәулеленудің дозасын өлшейді. Доза өлшеу шараларын әрбір студент жеке орындап оны дәптерге жазады және қателіктерін оқытушы түзеп отырады.

Тесттер

А) сіңірілген дозаны

В) радиайия мөлшерін

С) радиациялық бақылау мен хабарлау

Д) химиялық заттарды

Е) уландырғыш заттарды

А) түрлі заттардың радиоактивтілігі кезінде

В) радиациялық бақылау мен хабарлау

С) химиялық заттарды

Д) сәулелену дозасын

Е) уландырғыш заттарды

А) сәулелену дозасын

В) түрлі заттардың радиоактивтілігі кезінде

В) радиациялық бақылау мен хабарлау

С) химиялық заттарды

Д) уландырғыш заттарды

А) ДП-5В

С) ДП-24

Е) ДПК-50А

А) ДП-22, ДП-24

В) ДП-5В

С) ДП-3Б

Е) ДХБА

А) Дизометр, радиометр

В) Потенциометр

С) Амперметр, вольтметр

Д) Конденсатор

Е) Стабилизатор

А) ДП-5, ДП-24, ДП-22, ИД-1, ИД-11

В) Газдың ШРК-сын анықтайтын аспаптар

С) Газ иісін анықтайтын аспаптар

Д) УЗ ұшқыштығын анықтыйтын аспаптар

Е) УЗ тұнуын және ШРК-сын анықтайтын аспаптар

А) ВПХР, УГ-2

В) ДП-5, ДП-24, ДП-22, ИД-1, ИД-11

С) ГП-7, ГП-5, ГП-5м, ГП-4у

Д) ПДФ-2Д, ПДФ-2Ш

Е) ИП-4М, ИП-4мк, ИП-5, ИП-46

Н-14,86-89бет 2 мин (5%)

№2 Сабақ: Радиациялық бағалау әдістемесі

• 
  оқыту: радиациялық жағдайдың тәртiбі мен әдісін, мәнін бағалау;
  
  • 
    радиациялық жағдайдың тәжірибесіне баға беруді оқып білу;
    
• 
  тәрбиелік: радиациялық жағдайды бағалай білуге, есептер нәтижесін
  

дұрыс шешім қабылдай білу тәрбиелеу;

• 
  дамыту: топ ішінде тіл табыса алу және топ араларындағы
  

қағаздары,.

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

7.Ұйымдастыру кезеңі: 3 мин (15%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

• 
  Тақырыптың негізгі сұрақтары:
  

2.Радиациялық бағалау жағдайлары.

Радиациялық жағдайды бағалау дегеніміз – белгілі аймақта заттардың радиоактивті улануының деңгейі мен масштабтары.

Радиациялық жағдайды бағалау мақсаты – зақымдану ошағындағы халық пен шаруашылықтардың тиімді әрекет етуін анықтау. Радиациялық жағдайды бағалау – алдын ала болжау немесе барлаудың нәтижесі бойынша негізгі факторларға сүйеніп жүргізіледі.

Радиациялық жағдайды бағалау

Радиациялық жағдайды бағалау үшін негізгі бастапқы мәліметтер бойынша жүргізіледі: радиактивті улануға әкелетін ядролық жарылыстың уақыты, радиация деңгейі және оның өлшеу уақыты, радиация мен сәулелену дозаларының коэфицентінің бәсеңдетуінің мәні және алдағы қойған міндеттер мен оның орныдалу уақыты.

а) Жарылу уақыты белгілі

Берілгені: Жағдайды картаға түсіруді жеңілдету және радиация деңгейінің төмендетуін кадағалау үшін ядролық жарылыстан кейінгі радиация мөлшерін бір уақытқа келтіру.

t₁ = 12 сағат 15 минутта объект аймағындагы (Р) радиация деңгейі 37 Р/сағ кұрады.

Егер ядролық жарылыс t₂ = 11сағ 45мин болған болса, жарылыстан 1сағат өткеннен кейінгі радиация деңгейін анықтаңыз.Тапсырманы орындауға арналған бастапқы мәліметтер № 18 кестеде берілген

Шешімі:

Радиация деңгейін өлшеген уақыт пен жарылыс болған уақыттың айырмашалағы:

12^І5-11¹⁵ = 30 минут болады.

№1 кесте бойынша тік бағана (30 минутпен) көлденең бағанадагы есептеу уақытын (І сағ.) қиылысқан жерінен К-коэффициентінің мәнін табасыз – ол 0,44-ке тең.

Ядролық жарылыстан кейін 1 сағат өткен соң радиация деңгейін шығарамыз:

Р (1 сағ) = 37 Р/сағ.· 0,44=16,3 Р/сағ.

Егер ядролық жарылыс болған уақыт белгісіз болса, онда радиация деңгейінің төмендеу жылдамдығы бойынша анықтауға болады.

Жарылыс өткеннен кейінгі әр түрлі уақыттағы радиация деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

Кесте 1

Жарылыс өткеннен кейінгі әртүрлі уақыттағы радиация деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

Жарылыстан кейінгі радиация деңгейін өлшейтін уақыт, мин	Жарылыстан кейінгі радиация деңгейін санау үшін пайдаланатын уақыт
	0,5 сағ.	1сағ.	2 сағ.
15 20 25 30 40 50	0,44 0,61 0,8 1,0 1,4 1,8	0,19 0,27 0,35 0,44 0,61 0,8	0,08 0,12 0,15 0,19 0,27 0,35

б) Жарылу уақыты белгілі

Берілгені: Цехтың орналасқан ауданында радиация деңгейі өлшенді: t₁=10⁰⁰, Р_t1=50 рад/сағ және t₂ =10³⁰, Р_t2=45 рад/сағ. Тапсырманы орындауға арналған бастапқы мәліметтер №26 кестеде берілген. Жарылыс уақытын анықтаңыздар.

Δt=t₂ - t₁=10³⁰-10⁰⁰=30 мин.

Рt=Р_t1: Р_t2= 45:50=0,9

№ 27 кесте бойынша Р₂ / Р₁ = 0,9 және Δt=30 мин үшін, жарылыстан кейінгі 2-ші өлшеміне дейінгі уақытты табамыз, ол 6 сағатқа сәйкес. Ал іздеген жарылыс уақыты мынаған тең болады:

t_жар=t₂- t =10³⁰-6⁰⁰=4 сағ 30 мин.


Кесте 2

Жергілікті жердегі екінші деңгейлі радиацияға дейінгі уақыт.

Радиация мөлшерін орташа азайту коэффициенті – К_аз

Жұмысшылардың және қызметкерлердің зақымданған аймақта болған кезде оларды қайтадан оқытпау мақсатында сол уақытта сәулеленудің дәрежесін анықтау керек.

Объектіде жарылыс болған соң 1 сағаттан кейін радиация деңгейі Р= 300 Р\сағ.

Объекті жұмысшылары мен қызметкерлерінің ашық жерлерде және өндірістік бөлмелерде 1 сағат болу кезіндегі (Т_сағ) қабылдайтын (Д) радиация мөлшерін анықтау керек, егер сәулелену ядролық жарылыстан 3 сағат өткеннен кейін (Т_баст) басталғаны белгілі болса. Тапсырманы орындауға аранлған бастапқы мәліметтер №20 кестеде берілген.
Шешімі:

№4 кесте бойынша сәулеленудің Т_баст = 3 сағ, және сол ауданда болу уақыты – 4 сағат ашық жердегі радиация 100Р\сағ даңгейі болған кездегі Д_сәуле табамыз, ол 62,4 тең.

Ескертуге қатысты мына қатынасты анықтаймыз:

Р\100=300\100=3

Д=62,4 *3=187,2 Р

Өндіріс бөлмелерінде (К_әлс=7), мынадай сәулелену мөлшерін алады

Д =187,2/2 =26,1 Р.

Ескерту: Сәулелену мөлшерін есептеу барысында басқа радиациялар деңгейін анықтау үшін радиация деңгейін кестеден тауып, Р\100 қатынасына көбейтеміз, Р-жарылыстан 1 сағаттан кейінгі радиайия деңгейі.

Есеп 3

Берілгені:

Қатынасты есептейміз:

Радиациялық заттармен зақымданған жерде болу үшін шектелген уақыт (сағ/мин).

	Минуттар				Сағаттар
	15	30	45	1		2	3
0,2	0,25	0,2	0,15	0,15		0,15	0,15
0,3	0,45	0,3	0,25	0,20		0,20	0,20
0,4	1,45	0,4	0„35	0,30		0,25	0,25
0,5	3,45	1,0	0,45	0,40		0,35	0,35
0,6	8 күн	1,25	1,00	0,45		0,45	0,45
0,7		2,0	1,15	1,10		0,50	0,50
0,8		2,55	1,45	1,30		1,00	1,00
0,9		4,00	2,00	1,40		1,10	1,10
1,0		6,00	2,45	2,00		1,20	1,20
1,2		15,00	4,0	3,10		2,00	2,00
2,0			30,0	4,00		4,00	3,10
2,5			5күн	31,0		6,30	4,30
3,0							6,00