Тұлғаны дамыту, қалыптастыру, тәрбиелеу факторларының өзара байланысы
Дайындаған:Орынғали Самал
Педагогика теориясы мен практикасының ең күрделі, ең өзекті мәселелерінің бірі – тұлға және оның арнайы ұйымдастырылған жағдайдағы дамуы. Бұл проблема көп аспектілі, сондықтан оны әртүрлі ғылымдар зерттейді. Тұлға проблемасы бірқатар ғылымдардың - философия, әлеуметтану, психология, педагогика ғылымдардың зерттеу объектісіне жатады. Соның ішінде педагогика оқыту мен тәрбие процесінде тұлғаның жан-жақты, гармониялы дамуының тиімді жағдайларын анықтайды және зерттейді.
Педагогика теориясы мен практикасының ең күрделі, ең өзекті мәселелерінің бірі – тұлға және оның арнайы ұйымдастырылған жағдайдағы дамуы. Бұл проблема көп аспектілі, сондықтан оны әртүрлі ғылымдар зерттейді. Тұлға проблемасы бірқатар ғылымдардың - философия, әлеуметтану, психология, педагогика ғылымдардың зерттеу объектісіне жатады. Соның ішінде педагогика оқыту мен тәрбие процесінде тұлғаның жан-жақты, гармониялы дамуының тиімді жағдайларын анықтайды және зерттейді.
Жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететiн факторлардың арасында тәрбие ең маңызды орын алады. Тәрбие балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, дайындығы мен даму дәрежесіне лайық іске асырылады. Тәрбие арқылы адамдардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру үшін, тәрбиеші тәрбиенің құралдары мен әдістерін және формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады. Демек, тәрбие алдын-ала жасалған арнаулы жоспар бойынша мақсатқа бағыттала және ұйымдастырыла жүргізіледі
Жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететiн факторлардың арасында тәрбие ең маңызды орын алады. Тәрбие балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, дайындығы мен даму дәрежесіне лайық іске асырылады. Тәрбие арқылы адамдардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру үшін, тәрбиеші тәрбиенің құралдары мен әдістерін және формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады. Демек, тәрбие алдын-ала жасалған арнаулы жоспар бойынша мақсатқа бағыттала және ұйымдастырыла жүргізіледі
Тұлға дамуына әсер ететін тағы бір фактор – тұлғаның өзінің белсенді іс- әрекеті. Іс-әрекеттің құрылымдық компоненттері: қажеттілік, мотив, мақсат,
Тұлға дамуына әсер ететін тағы бір фактор – тұлғаның өзінің белсенді іс- әрекеті. Іс-әрекеттің құрылымдық компоненттері: қажеттілік, мотив, мақсат,
әдістер, құралдар, нәтиже және бақылау, өзін-өзі бақылау. Балалар мен жасөспірімдердің іс-әрекеттерінің негізгі түрлері – ойын, Барлық жастағы оқушылардың іс-әрекеттерінің ерекше түрі – тілдесу, қатынасу (ортақтасу). Іс-әрекет сипаты бойынша белсенді (актив) және енжар (пассив) болуы мүмкін.
Уақыттың озуымен қоршаған орта және тәрбиенің ықпалы арқасында белсенділік көтерілуі де мүмкін, кейде төмендеуі де ықтимал. Мысалы, адам көпжұмыс істеуі мүмкін, бірақ іске құлықсыз, көңілі құламай, орындалуы қалай болса, солай – енжар. Әлбетте, мұндай іс-әрекет адамды жоғары нәтижелерге жеткізбейді.
Даму процестерін дұрыс басқару мақсатында педагог ғалымдар адам өмірінің кезеңдерін жіктеді (Коменский, Штрац, Бюллер, Горлок, т.б.). Қазіргі ғылымда оқушыладың жас ерекшеліктерін кезеңдеудің төмендегі түрі қолданылады (И.П. Подласый): Педагогикалық кезеңдер
Даму процестерін дұрыс басқару мақсатында педагог ғалымдар адам өмірінің кезеңдерін жіктеді (Коменский, Штрац, Бюллер, Горлок, т.б.). Қазіргі ғылымда оқушыладың жас ерекшеліктерін кезеңдеудің төмендегі түрі қолданылады (И.П. Подласый): Педагогикалық кезеңдер
1. Сәбилiк (өмiрдің бiрiншi жылы)
2. Бала-бақшаға дейiнгi жас кезеңi (1-ден 3 жасқа дейiн )
3. Мектепке дейiнгi жас кезеңi (3-6 жасқа дейiн)
4.Кiшi мектеп алды жас кезеңi(3-4 жас аралығы)
5.Орта мектеп алды жас кезеңi (4-5 жас аралығы)
6. Жоғары мектеп жас кезеңi (15-18 жас аралығы
7. Кiшi мектеп жас кезеңi (6-10 жас аралығы)
8. Орта мектеп жас кезеңi (10-15 жас аралығы)
9. Жоғары мектеп жас кезеңi (15-18 жас аралығы
Жас кезеңдерінің бұдан кейінгілері жастық шақ (18 — 21 жас), кемелдену (22 — 60 жастың арасы), егделік (61 — 74 жас), кәрілік (75 — 90 жас) деп бөлінеді. Бұл кезеңдерді психология ғылымының жас ерекшелік психологиясы деп аталатын арнаулы саласы зерттейді. Мысалы, баланың туған уақытынан бастап бастауыш білім алғанға дейінгі психикалық даму жолын жас ерекшеліктері психологиясының балалар психологиясы бөлімі зерттейді. Жас кезеңдерінің қалған түрлерінің ерекшеліктерін жас ерекшеліктері психологиясының жасөспірімдік, жастық, егделік, кәрілік деп аталатын бөлімдері қарастырады. Кәрі адамдардың жас ерекшеліктерімен арнайы түрде геронтология ғылымы айналысады.
Жас кезеңдерінің бұдан кейінгілері жастық шақ (18 — 21 жас), кемелдену (22 — 60 жастың арасы), егделік (61 — 74 жас), кәрілік (75 — 90 жас) деп бөлінеді. Бұл кезеңдерді психология ғылымының жас ерекшелік психологиясы деп аталатын арнаулы саласы зерттейді. Мысалы, баланың туған уақытынан бастап бастауыш білім алғанға дейінгі психикалық даму жолын жас ерекшеліктері психологиясының балалар психологиясы бөлімі зерттейді. Жас кезеңдерінің қалған түрлерінің ерекшеліктерін жас ерекшеліктері психологиясының жасөспірімдік, жастық, егделік, кәрілік деп аталатын бөлімдері қарастырады. Кәрі адамдардың жас ерекшеліктерімен арнайы түрде геронтология ғылымы айналысады.
