Турабаева акмарал айдаровна

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

ӘОЖ 331.221.121:371.124 Қолжазба құқығында


ТУРАБАЕВА АКМАРАЛ АЙДАРОВНА
МЕКТЕП МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІКТІЛІКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ

6М010300 - Педагогика және психология мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін

дайындалған диссертацияның

Қызылорда, 2013 жыл.

Жұмыс Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Педагогика» кафедрасында орындалған.

Ғылыми жетекші: педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Ш.М.Майгельдиева

Ресми оппонент: Абай Атындағы Қазақ Ұлттық

педагогикалық университетінің

профессоры, педагогика

ғылымдарының докторы М. Абсатова

Диссертация 2013 жылдың «___» маусымында сағат ____ Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Музыка-педагогикалық факультетінде (мекен-жайы: 120014, Қызылорда қаласы, Төле би көшесі, №36 А, №7 оқу ғимараты, №____ дәрісхана) қорғалады.

Диссертациямен Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми-техникалық кітапханасында (120014, Қызылорда қаласы, К.Байсейітова көшесі, №100 үй) танысуға болады.

Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі таңда өтіп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгеріс жағдайында Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігіне енуі кезінде мұғалімнің жеке тұлға ретіндегі, оның кәсіби біліктілігі айрықша мәнге ие болуда, өйткені ол мектептегі дәстүрдің жалғастырушысы мен жаңаруының кепілі болып табылады. Қай кезде де білім бастауын мектептен алады, сондықтан мектеп неғұрлым таза, серпінді, шығармашыл болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеде болады.

Жан-жақты «қаруланған» білім мен білік өрісті іске жол ашып қана қоймайды, ұйытқы да болады. Білім алу бар да, оны іске асыру бар. Сондықтан да шығар, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы Жолдауында «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек», дей келіп: «Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс», -деді.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы ел тарихында жаңа дәуірді бастап беріп отыр. Қашанда саяси маңызын жоймайтын Жолдаулар ертеңгі ел болашағының кепілі деп білеміз. Еліміздің тәуелсіздік алып, дамудың даңғыл жолына түскен күнінен бастап, Елбасымыз мемлекеттің стратегиялық дамуының кезеңдерін, жалпы Қазақстан халқын өмірдің барлық саласында нақты жетістіктерге, әл-ауқатымызды тұрақты жақсартып отыруға баса назар аударып келеді. Осы салиқалы саясаттың арқасында әлем халқы бүгінгі Қазақстанның келбетін геосаяси маңызы зор ел ретінде таниды.

Жолдауда маңызды мәселенің бірі – білім саласының жай-күйі кеңінен сараланған. Білімді жоғары сапаға көтеру, міндетті мектепалды даярлықты енгізіп, мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру, мектептер мен балабақшалар салу арқылы заманауи бі­лім беруді қалыптастыру, әлемдік деңгейдегі мектептер мен кәсіптік-техникалық колледждер желісін одан әрі дамыту, білікті мамандар қатарын көбейту.

«Білім туралы» ҚР Заңындағы: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдарға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деген жолдар әрбір мұғалімнен ізденісті, білімділік пен біліктілікті қажет етеді.

Елбасымыз әрдайым атап көрсететіндей, ел болашағының кілті – бүгінгі жас ұрпақтың қолында екені баршамызға аян. Жас ұрпақтың тағдыры, олардың бойына білім мен ізгілік нұрын себуші – ұстаздардың қолында. Бүгінгі Қазақстан қоғамының тұтастай алғандағы әлеуметтік әлеуеті осындай ұстаз даярлау ісіне бүкілхалықтық нышан беруге мүмкіндік берілуде. Осыған сәйкес білікті мұғалім кадрларын даярлайтын білім Ордаларының алдында өз жұмысын уақыт талабына сай қайта құру міндеті тұр. Бұл өзгерістердің негізгі бағыттары мен мән-мазмұны Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев бекіткен «Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» айқындалған. Бағдарлама білім саласында осы күнге дейін орын алып келген олқылықтардың орнын толтыруға, еліміздегі білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, ел экономикасының тұрақты өсуі үшін сапалы білім беруді қамтамасыз ету арқылы адам капиталын дамыту­ға қол жеткізуді көздеп отыр. Сондай-ақ бағдарлама барлық деңгейдегі білім беру жүйелерін қаржыландыруды жақсарту, педагог мәртебесін көтеру, білім беру менеджментінің сапасын жақсарту, электронды оқулықтарды жүйелі түрде енгізу, мектепке дейінгі білім беру мен тәрбие, орта білім, техникалық және кәсіптік білім, жоғары және жоғары мектептен кейінгі білім беру, тәрбие жұмысы және жастар саясаты тәрізді мәселелерді түбегейлі шешу міндеттерін қамтиды.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі, оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда.

Сондықтан, қазіргі проблемалар орта білім жүйесін қазақстандық қоғам дамуының заманауи талаптарына және ғаламдық білім беру кеңістігіне кірігу шарттарына сәйкес жаңғыртуды талап етеді.

Педагогтардың кәсіби сапасын арттыру, олардың педагогикалық білігін қалыптастыру О.А.Абдуллина, С.И.Архангельский, Н.В.Кузьмина, В.А.Сластенин, Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель зерттеулерінде; мұғалімнің инновациялық және психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру М.И.Дьяченко, Г.Қ.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова еңбектерінде, мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру А.Е.Әбілқасымова, Б.Б.Баймұханов, Е.Ы.Бидайбеков, К.К.Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов, Д.Рахымбек, С.Е.Шәкілікова, Б.А.Әлмұханбетов еңбектерінде зерттелген.

Оқу үдерісінде инновациялық технологияларды енгізудің негізгі өзекті мәселесі – жаңа әдістерді қолдана отырып жас жеткіншектердің интеллектілік, шығармашылық ойлауын дамыту, қазіргі заман талабына сай экономикалық көзқарастары мен белсенділігін қалыптастыру. Оларды кәсіпкерлікке баулу, өзбетінше білім алу және еңбек ету дағдыларына негіз салу болып табылады.

Мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастыру мәселесін ғалымдар жан-жақты зерттегенмен де педагогтардың біліктілігін, құзіреттілігін жетілдіруде төмендегідей қарама-қайшылықтар біршама қиындықтар туғызуда, олар:

1) педагогтардың кәсіби дайындығына қойылатын жоғары талаптар және педагог мамандығының беделінің күрт төмендеуі арасындағы;

Ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне сүйене отырып, оқыту үдерісінде де жаңа технологияны ендіру қажеттігі туындап отыр. Мектеп мұғалімдерінің инновациялық біліктілігін арттырудың қажеттілігі және мәселенің көкейтестілігі біздің зерттеу тақырыбымызды «Мектеп мұғалімдерінің инновациялық біліктіліктерін жетілдіру» деп таңдауымызға негіз болды.

• 
  мектеп мұғалімдерінің біліктілігін жетілдірудегі жаңа оқыту әдістерін қолданудың мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеу;
  
• 
  мектеп мұғалімдерінің инновациялық біліктіліктерін жетілдірудің тиімді жолдары мен әдістерін практикада қолдану жолдарын нақтылау;
  
• 
  озат педагогикалық тәжірибелерді жинақтау, насихаттау, тарату және ендіру;
  
• 
  білім беру жүйесіндегі жаңа оқыту әдістерін пайдаланудың тиімділігін салыстырмалы талдау.
  

• 
  мектеп мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жүйесінде инновациялық технологияларды қолданудың тиімді жолдары айқындалды;
  
• 
  мектеп мұғалімдерінің инновациялық біліктіліктерін жетілдірудің әдістемесі жасалынды;
  
• 
  жасалған әдістемелік материалдарды мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде пайдалану.
  

Қазіргі таңда өтіп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгеріс жағдайында Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігіне енуі кезінде мұғалімнің жеке тұлға ретіндегі, оның кәсіби біліктілігі айрықша мәнге ие болуда, өйткені ол мектептегі дәстүрдің жалғастырушысы мен жаңаруының кепілі болып табылады. Қай кезде де білім бастауын мектептен алады, сондықтан мектеп неғұрлым таза, серпінді, шығармашыл болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеде болады.

Ұстаздардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесін түбегейлі жаңғыру үшін Үкіметтің 2012 жылғы 17 ақпандағы № 232 Қаулысына сәйкес, педагогтердің кәсіби шеберлігін арттыру жөніндегі Ұлттық орталық – «Өрлеу» акционерлік қоғамы құрылды. Ұлттық орталықтың миссиясы – әлемдік және қазақстандық тәжірибені тарату, корпоративті басқару негізінде білім берудің жоғары сапасын қамтамасыз ететін педагог қызметкерлердің біліктілігін жүйелі арттыру.

Білім беру жүйесін дамытудың 2011-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы міндеттерді шешу мақсатында «Өрлеу» «Біліктілігі арттыру ұлттық орталығының 2012-2020 жылдарға арналған даму стратегиясы» жасалды.

2020 жылға дейін әр жыл сайын 73,3 мың педагогикалық қызметкерлер біліктілік арттыру курстарынан өтеді

Білім беру жүйесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу арқылы оқыту үрдісін жетілдіру, оқушының танымдық қабілетін дамыту, саналы деңгейге көтеру – бүгінгі күнгі күрделі мәселе. Білімді жеке тұлғаға бағыттау арқылы өзін-өзі таныған, ақыл-ойын жан-жақты дамытқан “Мендік” пікірі қалыптасқан оқушы тәрбиелеу мұғалімдер алдына тың міндеттер жүктейді. Жаңашыл іс-әрекетке жетелейді. Яғни, инновациялық оқыту – сапалы білім берудің кепілі іспеттес. Қашанда әлеуметтік жағынан қорғанған адам – ол технология ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам. Қазіргі мұғалімнің инновациялық біліктілігін жетілдірудің негізгі ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамытып, үнемі ілгері өрлеуіне қажеттілік тудыру. Әрине инновациялық педагогикалық технологиялар саны жеткілікті әзірленіп, даярланғанын бәріміз білеміз.

Жалпы білім беру саласында технология туралы екі түрлі пікір қалыптасып отыр. Бірінші, технология – өнер, шеберлік деген ұғымның синонимі ретінде аталады, яғни педагогикалық шеберлік деген ұғымды білдірсе, екіншіден, білім беру ісін технологияландыру, сол арқылы жоғары сапалы өнім алу, ғылым мен өнердің синтезі деген мағынаны білдіреді.

Педагог-ғалым В.М. Монахов: «Педагогикалық технологиялар дегеніміз – оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру мен жүргізудің ойластырылған моделі», - деген анықтама береді.

«Технология дегеніміз қандай да болсын істегі, шеберлікті, өнердегі адамдардың, ал педагогикалық технология педагогикалық мақсатқа қол жетудегі қолданылатын барлық қисында ілім амалдарымен әдістемелік құралдардың жүйелі жиынтығы»- деп түсіндіреді В. Кларин.

Ал Н.Ф. Талызинаның анықтамасында: «Педагогикалық технология – оқытудың, тәрбие құралдарының арнайы жиынын, әдісін, тәсілін, айласын анықтайтын, психологиялық-педагогикалық нұсқаулар бірлестігі, ол педаго-гикалық үрдісті ұйымдастырудың әдістемелік құралы», - делінген. Яғни, педагогикалық технология тәжірибеде жүзеге асатын педагогикалық жүйенің жобасы. Аталған технология әртүрлі әдістерді, тәсілдерді, тілді оқыту жол-дарын, оны оқыту түрлерін, тәрбиелеу көздерін анықтайтын психологиялық–педагогикалық үрдістердің жиынтығы.