Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия
Пайдалануға рұқсат етілген сорттар
жүктеу/скачать 11,35 Mb.
|
umkd os shar beiim tehn 2022 zh.
- Бұл бет үшін навигация:
- Орташа мерзімде пісетіндер: Целинный 91
- Медикум 85
- Ортадан кеш пісетін: Омская 87
- Егістікті күтіп-баптау.
| Пайдалануға рұқсат етілген сорттар:
Ерте пісетін: Арна – (Ақмола, СҚО, Қостанай облыстарында); Сәуле, Бәйшешек (Жамбыл, Қызылорда, Онтүстік Қазақстан облыстарында). Орташа мерзімде пісетіндер: Целинный 91 (Ақмола, Павлодар, Шығыс Қазақстан обл.); Донецкий 8 (Ақмола, Қостанай, СҚО, Қарағанды, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан обл.); Медикум 85 (Ақмола, Қостанай, Павлодар, СҚО); Гранал (Қостанай обл.); Кедр (Ақмола, СҚО), Карабалыкский 150 (Қостанай обл.); Жұлдыз (Алматы, Қызылорда обл.). Ортадан кеш пісетін: Омская 87 (Ақмола, СҚО). Себу мерзімі. Арпа барынша ерте мерзімде себілетін дақылдар қатарына жатады, ылғалмен қамтамасыз етілмеген тәлімі жерлерде танаптарға алғашқы шығу мүмкіндігі туғанда себеді. Оңтүстік облыстарда және Шығыс Қазақстан таулы-далалы аймағында топырақта жинақталған ылғалды толық пайдалансын деген мақсатпен ерте көктемде себеді. Батыс Қазақстан мен Шығыс Қазақстанның негізгі аймақтарында оңтайлы себу мерзімі – 15-25 мамыр, ал Орталық Қазақстанда – 25-28 мамыр аралығы. Солтүстік Қазақстанда астыққа өсіргенде де, мал азығына өсіргенде де мамырдың соңы – маусымның басында сепкенде жақсы өнім алынады, өйткені бұл уақытқа дейін танаптар арамшөптерден, оның ішінде қара сұлыдан да, жақсы тазартылады, жазғы мол жауын-шашын тиімді пайдаланылады. Себу тәсілі. Әзірше арпаның негізгі себу тәсілі, басқа дәнді дақылдар сияқты, жаппай қатардағы себу болып табылады, бірақ ылғалды аймақтарда тар қатарлы және тоғыспалы тәсіл жақсы нәтиже береді – қосымша астық өнімі 2-3 ц/га жетеді. Бұл тұқымдардың танапта біркелкі орналасуымен және қоректік заттар жақсы пайдаланылуымен түсіндіріледі. Оның үстіне шабылған дестелер егістік паясында жақсы ұсталады да бастырғанда астық шығынын азайтады. Себу мөлшері өсірілу аудандарына байланысты 2,5-нан 5,5 млн/га өнгіш тұқымға дейін өзгереді. Қуаңшылықты аудандарда 2,5-3,5 млн/га өнгіш тұқым, ылғалы жеткілікті аймақтарда 3,5-4,0 млн/га, суармалы жерлерде – 4,0-5,5 млн/га өнгіш тұқым. Тұқымның сіңірілу тереңдігі. Тұқымның сіңіру тереңдігін анықтағанда топырақтың механикалық құрамы мен ылғалдылығына, тұқымның сапасы мен себу мерзіміне байланысты нақты шешкен жөн. Тым терең сіңіру де, немесе тым саяз сіңіру де арпа үшін жарамайды. Тұқымды терең сіңіргенде танаптық өнгіштік төмендейді, егін көгі 2-3 тәулік кеш әлсізденіп шығады да арамшөптермен қатты тұншықтырылады. Әлсіз өскін өсімдіктердің жақсы дамуы, жоғары өнімділігін қамтамасыз ете алмайды. Оңтайлы сіңіру тереңдігі арпа үшін 5-6 см, алайда топырақтың беткі қабаты кебіңкіреп кеткенде тұқымды 6-8 см дейінгі тереңдікке сіңіреді. Егістікті күтіп-баптау. Арпа егістігін күтіп-баптау мынадай агротехникалық шараларды қарастырады: себуден кейін топырақты тығыздау, көктеуге дейін және көктегеннен кейін егістікті тырмалау, ауруларға, зиянкестерге және арамшөптерге қарсы күрес. Тығыздау себуден кейін көктем құрғақ жылдары жүргізіледі. Мұндай жағдайда топырақты тығыздау екі мәселені шешеді: себу қатарындағы топырақты тығыздайды (нәтижесінде оның кебуін азайтады) және тұқымның топырақпен қабысуын жақсартады (ал бұл оның бөртуі мен өнуін тездетеді). Егістікті тырмалау (жеңіл және орташа тырмалармен) арамшөптерді құртуды көздейді, 40-90% арамшөп өсімдіктері құриды. Тырмалаудың қажеттілігін анықтағанда арамшөптер құрамы ескеріледі. Егістікте көп мөлшерде тамырсабақты (корневищный) және атпатамырлы арамшөптер болса бұл шара тиімсіз. Көктегенге дейінгі тырмалау арпа өскіндерінің ұзындығы тұқым ұзындығынан аспаған жағдайда жүргізіледі, себебі тырманың тісі тұқым тереңдігіне жетпейді де егістік аз зиян шегеді, есесіне арамшөптер жіпшелері құриды, әрі топырақ қабықшалары уатылады. Егін көгін тырмалау нәтижесінде біржылдық арамшөптер көгі құриды және өсімдіктердің тамыр жүйесіне ауаның енуі жақсарады. Тырмалау арпа өсімдігінің 3-4 жапырақ кезеңінде, өсімдіктер әлденгенде жүргізіледі. Арамшөптерге қарсы күрес. Агротехникалық шаралармен арамшөптерді құрту мүмкін болмаған жағдайда гербицидтер қолданылады. Арпа егістігіне барынша көп зиянды атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптер келтіреді: далалық қалуен, далалық шырмауық, көген тамырлы бидайық ж.б. Қазақстанның көптеген аудандарында біржылдықтардан кең тарағандарына қара сұлы, жасыл және көкшіл сұр итқонақ (щетинник) ақ алабұта, құс тарысы ж.б. жатады. Бірқатар қосжарнақты арамшөптерді құрту үшін диален (1,8-2,0 кг/га), октапон (0,8-1,0 л/га) ұсынылады. Қара сұлыға қарсы триаллат (авадекс БВ) препаратын қолдануға болады. Ол үшін себуге дейін немесе себуден кейін бірден арпа тұқымының сіңірілу тереңдігінен 1-2 см саяз тереңдікке 2,5-3,5 кг/га мөлшерінде триаллат енгізіледі. Егістікте қара сұлыға қарсы (қара сұлының 3-6 жапырағы кезеңінде) иллоксан препараты (3,0 кг/га) немесе топик 080 (0,4 л/га) бүркіледі. Гербецидтерді егістіктің әрбір шаршы метрінде екі және одан көп қалуен, 15-тен артық қара сұлы өсімдігі, 75 итқонақ немесе 20-70 азжылдық арамшөптер өсімдіктері болғанда қолданған дұрыс. Егістік арамшөптермен жоғары деңгейде ластанғанда және мәдени өсімдіктердің жиілігі жеткілікті болғанда сирек егістік пен ластануы төмен танаптарға қарағанда гербицидтердің мөлшері арттырылады (кепілдемелер шеңберінде). Егістікті зиянкестерден қорғау. Өсімдіктерді зиянкестерден қорғаудың негізін агротехникалық шаралар кешені құрайды, олар өз кезегінде зиянкестердің таралуын шектейді, өсімдіктердің жарақаттануға төзімділігін арттырады. Зиянкестерге қарсы күрес шаралары мыналарды қамтиды: ауыспалы егісті қолдану, ерте сүдігер дайындау, төзімді сорттарды таңдап алу, оңтайлы себу мерзімі мен тұқымның себу мөлшерін қолдану. Солтүстік Қазақстан ж.б. жағдайында барынша қауіпті зиянкестерге швед шыбыны, астық бүргелері ж.б. жатады. Бұл зиянкестер жаппай көбейген жылдары оларды құрту үшін пестицидтерді қолдануға тура келеді. Мұндай жағдайда зиянкестердің келтіретін залалының экономикалық шегін ескеру қажет. Егістіктің көктеу және түптену кезеңдерінде сачоктың 100 сермелуіне 30-50 дана швед шыбыны немесе 25-30 дана сабақ бүргелерінің қоңыздары және түптену мен түтіктену кезеңдерінде 1 ш.м. егістікте 10-15 астық пьявицасының қоңыздары, сонымен қатар бір өсімдікте 0,5-1,0 дана жұмыртқа немесе балапан құрт болған жағдайда егістік өңделуге тиіс. Аталған зиянкестерге қарсы БИ-58 (0,8-1,0 л/г) биологиялық препаратын қолдануға да болады. Егістікті аурулардан қорғау. Жаздық арпа қара күйелер, сары тот, ұнтақты шық (мучнистая роса), тамыр шірінділері, септориоз ауруларымен залалданады. Аурулардың алдын алу шаралары – ауыспалы егістер, кеңістік оқшаулау, тыңайтқыштарды тиімді қолдану, тұқымды себуге дайындау (тазалау, іріктеу, құрғақ ауада қыздыру) ж.б. Негізінен шаруашылықтарда арпаны аурулардан сақтауда тұқымды улы химикаттармен дәрілеумен шектелуде. Алайда арпаны аурулардың залалдауынан өсімдіктердің өсіп-жетілу кезеңдерінде де ойдағыдай қорғауға болады. Тот ауруына қарсы кем дегенде 1% жапырақ орташа деңгейде залалданғанда (1 жапыраққа 4-5 пустуладан келгенде) ұнтақ шық, теңбілділік, септориозға қарсы – кем дегенде 5% өсімдіктер, тамыр шірінділерімен орта деңгейде (10-15%) залалданған өсімдіктер болса егістік пестицидтермен өңделеді. Ол үшін жаздық бидай егістігінде қолданылатын препараттарды пайдаланған жөн. жүктеу/скачать 11,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|