Агроөнеркәсіп кешендерінің негізгі салалары 2. Салааралық маңызы Әдебиеттер

2. Салааралық маңызы

1.Бозшатаева ., Оспанова Экология. Алматы-2002 жыл.

2.Фокеева П.М., Основы сельского хозяйства. М. 1976 г

3.Ақбасова А.Ж ., Экология А.2003 ж.

4. Липец Ю.Г., В.А.Пуляркин., С.Б.Шлихтер География мирового хозяйства М.1999 г

5. Бейсенова Ә., Самақова А., Есполов Т., Шілдебаев Ж. Экология және табиғатты пайдалану. А.2004 жыл.

6. Иштаева Ф.Қ., Костарева Л.Г., Набидоллина Ш.С., Молдағалиев Ж.Е., Экология. Астана-2008 жыл.

7. Максаковский В.И. Географическая картина мира

8. Н.Қ.Мамыров., М.С.Тонкопий., Е.М.Үпішев Табиғатты пайдалану экономикасы. А. 2005 жыл.

9. Куракина А.Ф. Основы промышленного и сельско-хозяйственного производства М. 1981 жыл.

10. Әлімбетов Қ.Ә., Оспанова Г.С., Мейірбеков А.Қ. Табиғатты пайдалану және оны қорғау А.2000 жыл.
Қосымша әдебиеттер

1. Бадман М.К. Территориально-производственные комплексы. Н. 1980г.

1. 
   Астахов Г.А.Экономическая оценка запасов полезных ископаемых.М., 1981.
   
2. 
   Қазақстан анықтамалары. 1990-2000ж.ж.
   
3. 
   Статистикалық жинақ 2000-2001 ж.ж.
   
4. 
   Даукеев С.Ж. Экологическая обстановка в Республике Казахстан.2000.
   

Жер ресурстары географиясы пәні студенттерге жер ресурстарының маңызы туралы баяндай келіп, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану жолдарын анықтауға қолғабыс етеді. . Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады.

Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Қазақстанның барлық жер көлемі- 2724,9 мың шаршы шақырым.Жерді дұрыс пайдаланбаудан топырақ деградацияға ұшырап, құнарсыздану, шөлдену процестарі күшейе түсті. Кейбір аймақтарда топырақтың тозуы, бүлінуі және шөлге айналуы Ертіс, Амудария мен Сырдария өзендерінің суының азаюы мен Арал теңізінің тартылуымен байланысты.

Топырақтың ауыр металдармен және радионуклейдтермен ластануы барлық аймақты қамтып отыр.Әсіресе, Қазақстан бойынша ірі өнеркәсіптер, кен орындары, қазба байлықты өндіру. Соғыс, өндірістік қалдықтарды сақтаужәне оларды көму аймағында жылдам жүруде.Павлодар,Екібастұз,Қаратау,Тараз т.б.өнеркәсіп орындары аймағы геохимиялық ауытқуларға және уытты заттармен ластануға ұшыраған.

Милиоративті фактор ауыл шаруашылығын дамыту мен орналастыруда ерекше орынға ие.

Ауыл шаруашылығында көбіне минерал тыңайтқыштармен жерді өңдеу жақсы нәтиже береді.Әсіресе фосфаттар өндіруде күкірт қышқылы әмбебап химикат.Фосфат тыңайтқыштарын өндіретін зауыттар Қаратау кен орындарында орналасқан. Өнеркәсібінің маңызды саласы- органикалық синтез.Органикалық синтез органикалық емес шикізаттарды бағалы өнеркәсіп өнімдеріне айналдыруға мүмкіндік береді.

Дәріс №6.

Тақырыбы:Жерді қайта құнарландыру

Жерді қайта құнарландыру жерден қайта өнім алуда маңызды процесс.Топырақтың құнарсыздануына экологиялық факторлар, агротехниканы дұрыс қолданбау, тыңайтқыштарды қолдану тәртібінің сақталмауы, агрономдардың экологиялық біліктілігінің сапасы да әсер етеді.Оны біз 1960-70 жылдары болған осы аймақтағы 10 млн.га жерді қамтыған жел эрозиясынан және 4,5 млн.га жерді қамтыған су эрозиясынан білеміз.

Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Біздің планетамыздың беті -510 млн км . Оның көп бөлігін су алуда.Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Геотермалды энергияның екі типі бар.Бірінші типі- табиғи жылу таситын жер асты бассейндері. Екінші типі-ыстық тау жыныстарының жылуы.Геотермальды энергия 4 негізгі айырмашылықпен ерекшеленеді.1.Ресурс қоры таусылмайды.2. Табиғи энергияны пайдалану.3. Экологиялық тұрғыдан зиянсыз.4. Өндіріс жылуын бөлек аудандарда пайдалану.

Минералды ресурстар деп- Жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбаларды атайды. Қазіргі шаруашылықта 200 түрлі минералды шикізат пен отын пайдаланылады. Олардың жіктелуі әртүрлі. Отын ресурстарына көп көңіл бөлінеді. Оларды барланған және жалпы геологиялық ресурстар деп бөледі. Мұнай жер бетінде көмірден де қоры көп.Табиғи газ табиғатта бос күйінде кездеседі.Уран жер бетінде кең таралған. Уран қоры бойынша дүние жүзінде 1-орында – Австралия.

Мал шаруашылығы адам үшін ет, май, сүт, ірімшік, т.б. ал жеңіл өнеркәсіп үшін жүн, тері сияқты аса маңызды шикізат өндіретін сала. Мал шаруашылығы ірі қара қой, жылқы, түйе, т.б. бірнеше салаларға бөлінеді. Мал шаруашылығының дамуындағы жемшөп базасының сипатына, мал өнімдеріне деген сұранысқа, көлік жағдайына байланысты болады. Біздің планетамыздың беті -510 млн км . Оның көп бөлігін су алуда.Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

ҒТР-дың дамуы экологияға өзіндік кері әсерін де берді. Адамның іс-әрекеті табиғи обьектілердің қайшылықтарына қарсы тұруға бағытталып отырды. Химиялық элементтердің антропогендік миграциясы қоршаған ортаны өзгеріске әкелген негізгі факторлардың бірі болды.Экологиялық дағдарыстан шығудың жолы күрделі, жан-жақты тапсымаларды шешуді талап етеді.

Дәріс №14.

Тақырыбы: Жер қоры-агроөндірістің табиғи базисі ретінде.

Адам қоғамы мен табиғи ортаның өзара әсері проблемасы ауыл шаруашылық өндірісінде өте айқын көрінеді.Нақ осы салада жерді өңдеу, мал жаю сияқты адамның табиғатпен қарым-қатынасы іске асады. Бұл кезде адам табиғатқа тікелей әсер етеді. Адам қоғамы мыңдаған жылдар бойы егін егіп, мал өсірумен айналысып келеді. Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады.

Адам қоғамы мен табиғи ортаның өзара әсері проблемасы ауыл шаруашылық өндірісінде өте айқын көрінеді.Нақ осы салада жерді өңдеу, мал жаю сияқты адамның табиғатпен қарым-қатынасы іске асады. Бұл кезде адам табиғатқа тікелей әсер етеді. Адам қоғамы мыңдаған жылдар бойы егін егіп, мал өсірумен айналысып келеді.

Қоршаған ортаның ластануынан болатын зиян экономикалық, экологиялық және әлеуметтік фактор болуы мүмкін. Экологиялық зиянда қоршаған ортаның, гидросфераның, флора мен фауна жағдайлары нашарлап, ахуалы төмендейді. Қоршаған ортаның ластануынан болатын экономикалық зиянның құрамына табиғатты қорғау шығындарын, зиянның өтелу шығындары мен уыстан шыққан пайданың алынбаған табыс түрін немесе әсерін де есепке алу қажет.Атмосфераның ластануынан болған экономикалық зиянды анықтау –зиян шамасының өзгеруіне факторлық талдау жасау әдістемесі болып табылады.

Дәріс №16.

Тақырыбы: Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мәселелері

Табиғи ресурстар және қоршаған ортаның сапасы-экономиканы дамытудың негізі.Молшылық экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғи ресурстарды пайдалану. Табиғатты пайдаланушы салалардың даму болашағы. Қоршаған ортаны ластандырудың зияны. Сыртқы нәтиже, олардың мәні және табиғатты пайдалану экономикасындағы рөлі.

Табиғатты пайдалану, табиғи ресурстарды бағалаудың қажеттілігі.Табиғатты пайдаланудың маңызы,мәні,экономикалық бағалығы.Экологиялық бағалаудың түрлері,міндеттері.Экономикалық бағалаудың кейбір түрлерінің ерекшеліктері. . Қоршаған ортаны ластандырудың зияны. Сыртқы нәтиже, олардың мәні және табиғатты пайдалану экономикасындағы рөлі.

Проблеманың маңыздылығы.Ресурстардың абсалютті және салыстырмалы таусылымы.Ресурстардың жетімсіздігі.Негізгі кен орындарының қазба байлықтыры.Экономикалық бағалауды жүргізу тәртібі.Экономикалық баға және жер қойнауындағы қорлардың мүмкіндік шығындарын белгілеу.

Жер-өндірістің басты құралы.Қазақстанда жер реформасы және жер қатынастарын қалыптастыру.Жерді бағалаудың әдістемесі.Жердің сандық және сапалық бағалығы.Жер ресурстарын ұтымды пайдалану- ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттырудың негізі.Жер ресурстарын қорғау- басты міндет. Жер рентасы.Қазақстан Республикасы Президентінің Жер туралы Заңы.

Қоғам мен табиғатта судың алатын орны мен маңызы.Су ресурстарын пайдалану және оларды қорғаудың ерекшеліктері.Қазақстанда су қорларын экономикалық тұрғыдан бағалау. Су ресурстарын қорғау жолдары. Қазақстанның су кодексі.Халық шаруашылығында суды пайдаланудың негізі екі тәсілі – суды пайдалану және суды тұтыну.

Қазақстанда орман ресурстарының қазіргі жағдайы және оларды кешенді пайдаланудың тиімділігі.Әуе кеңістігінің салалы жағдайының ағаштардың тіршілік әрекетіне және ағаш өсімдігіне ықпалы.Орман ресурстарын пайдаланудың бағалығы.Ағаштың экономикалық бағасы.Орманды қорғауға кететін шығындардың экономикалық тиімділігі және ағаштарды ұдайы өндіру.

Әуе кеңістігінің тіршілік үшін маңызы мен қызметі.Ауа ластануының құрамы және негізгі көздері,олардың қоршаған ортаға тигізетін әсері. Әуе кеңістігінің аймақтар бойынша сапалық бағалығы.Экологиялық жағдайларды жақсартуға ықпал жасайтын экономикалық шаралар.Қоршаған ортаны ластандыруда экономикалық зиянды анықтау тәсілдері.Әуе кеңістігінің сапасын жақсартуға бағытталған шаралар.

Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғаудағы ғылыми-техникалық прогрестің мәні мен алатын орны және табиғатты қорғау қызметіне көрсететін ықпалы.Халық шаруашылығының ғылыми-техникалық прогресті өндіріске қолдануды экономикалық ынталандыру.

Ресурстарды сақтаудың мәні мен қызметі, олардың әлеуметтік экономикалық факторлары.Экономикалық ресурстарды сақтау саясаты және олардың экономикалық негіздері мен бағыттары.Минералды шикізаттар мен отын-энергетикалық ресурстардың бағалануының арақатынасы.Ресурстарды сақтау аз қалдықсыз және қалдықсыз технологияларды өндіріске енгізудің экономикалық тиімділігі. Экономикалық ресурстарды сақтаудың қоршаған табиғи ортаға ықпалы.