Көне түркі дәуіріндегі жазу
Көне түркілер жазуы:
соғды
ұйғыр
руна
қыпшақ
араб
Көне түркі руналық әліпбиі пайда болды:
Б.з.б. 1 мыңжылдықтың басында
Б.з. 2 мыңжылдықтың ортасында
Б.з. 1 мыңжылдықтың ортасында
Б.з.б. 2 мыңжылдықтың басында
Б.з. 3 мыңжылдықтың аяғында
Алғашқылардың бірі болып көне түркі жазуын еуропалық ғалымдар зерттей бастады:
XIX ғасыр басында
XX ғасырда
XVII ғасырды
XVIII ғасырда
XIX ғасыр соңында
1893 жылы алғашқы «Тәңір» сөзінің құпиясын ашқан дат ғалымы:
В. Томсен
М. Протектор
В. Радлов
С. Паллас
Жан Поль Ру
Түрік жазба әдебиетінің көне ескеркіштері:
«Ақиқат сыйы»
«Диуани хикмет»
«Тоныкөк»
«Құт негізі білік»
«Түркі шежіресі»
239Ұлы Жібек жолының тұрақты жұмыс істей бастаған уақыты
Б.з.б. ІІ ғасыр
Б.з.б. VIII ғасыр
Б.з.б. IX ғасыр
Б.з.б. VII ғасыр
Б.з.б. ІV ғасыр
Ортағасырлық Сырдария қалаларына қазба жұмыстарын жүргізу барысында күміс көмбе табылған қала:
Тараз
Түркістан
Отырар
Баласағұн
Испиджаб
Түргеш, қарлұқ, кейін қарахандықтардың экономикалық және мәдени орталығына болған Талас алқабындағы қала:
Баласағұн
Талғар
Суяб
Испиджаб
Тараз
Халықаралық сауда жолдарының тарихы б.з.б. 3-2 мыңжылдықта ... басталды.
Шығыс Түркістаннан Қытай мен Сирияға лазурит пен нефрит тасудан
Қытайдан Еуропаға мал тасудан
Римнен Азияға металл тасудан
Византиядан бидай тасудан
Ираннан жеміс тасудан
Б.з.б. 138 жылы Батысқа елшілік жіберген Қытай императоры
Ин Чжен
Лю Бань
Сунь Ятсен
Мин Ху
У Ди
Ұлы Жібек жолы атауын ұсынған неміс ғалымы.
Рихтгофен
Геккель
Гете
Гердер
Гумбольдт
Алтынмен бірге халықаралық валюта міндетін атқарды.
Лазурит
Нефрит
Жібек мата
Жылқы
Шай
II-V ғасырларда Жібек жолы шығыста басталған өзен жағасы
Янцзы
Хуанхэ
Сырдария
Жайық
Енисей
VI ғасырдың екінші жартысында Ұлы Жібек жолының біраз бөлігіне иелік етті.
Арабтар
Парсылар
Орыстар
Немістер
Түркілер
VII ғасырда Қытай жол көрсеткіші кітапшасында «Ақ өзендегі қала» деп көрсетілген.
Тараз
Түркістан
Испиджаб
Отырар
Суяб
Испиджаб қаласының екінші аты
Иасы
Шаш
Шауғар
Сайрам
Ашнас
Отырар қаласының екінші аты
Сайрам
Ашнас
Фараб
Иасы
Шауғар
Жібек жолы арқылы қытайлар бүкіл әлемге таратқан жаңалығы
Фарфор
Қағаз
Семсер
Найза
Шыны
Ұлы Жібек жолы ... ғасырға дейін жұмыс істеді.
XV
XII
XIII
X
XIX
Қазақстан ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұра тізіміне «Ұлы Жібек жолының» ... тарихи археологиялық ескерткіштерін енгізді.
40-тан астам
50-ден астам
30-дан астам
60-тан астам
10-нан астам
Қазақстанда ортағасырларда қала мәдениетінің дамуында өзгерістер байқалды.
Х-ХІІІ ғасырларда
V-VIII ғасырларда
VII-X ғасырларда
XII-XVI ғасырларда
IX-X ғасырларда
X-XII ғасырларда қала халқы VIII-IX ғасырлармен салыстырғанда ... есе өсті.
5-10 есе
10-15 есе
50-60 есе
40-50 есе
20-30 есе
Х-ХІІІ ғасыр басында пайда болған қалалар.
Суяб, Тараз, Баласағұн, Алмалық
Ашнас, Мыңбұлақ, Күнгіт, Суяб
Тараз, Түркістан, Суяб, Мыңбұлақ
Кедер, Йасы, Жент, Баршынкент
Сығанақ, Сарайшық, Баласақұн, Суяб
Отырардың аумағы өсіп, ірі қалаға айналған уақыт
V-VII ғасырлар
VI-VIII ғасырлар
VII-X ғасырлар
XV-XVII ғасырлар
X-XII ғасырлар
Ортағасырда қалалар мен қала мәдениетінің дамуын ... бұзды.
Орыс шапқыншылығы
Моңғол шапқыншылығы
Парсы шапқыншылығы
Немістер шапқыншылығы
Грек шапқыншылығы
Ұлы Жібек жолы құлдырауының себебі:
Византияның құлауына байланысты
Осман империясының шабуылы
Еуропадан Азияға теңіз жолының ашылуына байланысты
Арабтардың ислам дінін таратуына байланысты
Рим империясының құлауына байланысты
Х-ХІІІ ғасырларда су құбырлары табылған қала.
Испиджаб
Кедер
Баршынкент
Суяб
Тараз
Қалаларда моншалар салынған уақыт.
Х-ХІІІ ғасырларда
VIII-X ғасырларда
V-VIII ғасырларда
XVII-XIX ғасырларда
XX-XXI ғасырларда
Ортағасырда Тараздағы моншаның жалпы көлемі.
140 шаршы метр
152 шаршы метр
167 шаршы метр
113 шаршы метр
102 шаршы метр
«Моншада бірқалыпты температура, самаладай жарық, шешініп, киінуге арналған кең бөлме, қабырғаларына көркем салынған суреттер болуы тиіс» екендігін жазған ғұлама.
Әл-Фараби
Ибн Фадлан
Қ. Жалайыри
М.Х. Дулати
Ибн Сина
Археологтар моншалар тапқан қалалар.
Суяб, Күнгіт, Кедер
Жент, Баршынкент, Баладж
Сығанақ, Мыңбұлақ, Йасы
Тараз, Отырар, Баласағұн
Сарайшық, Янгикент, Кедер
Ең көне мешіттер табылған қалалар:
Тараз, Мыңбұлақ
Йасы, Суяб
Кедер, Күлтөбе
Жент, Қарақорым
Битөбе, Имақия
Жезқазған қаласынан 40 шақырымдай жерде Кеңгір өзенінің жағасында орналасқан ескерткіш
Бекет ата
Жошы хан
Айша-бибі
Бабаджа-қатын
Баба-ата
Жошы хан кесенесі салынған ғасыр.
X
XI
XIII
XV
XVIII
Қазақтың аңызға айналған түп атасы Алашаға арналған кесенесі
Жошы хан
Бабаджа-қатын
Баба-ата
Алаша хан
Айша-бибі
Тараз маңында орналасқан Х-ХІ ғасырға жататын кесене
Айша-бибі
Бабаджа-қатын
Жошы хан
Баба-ата
Қорқыт ата
Қарахан күмбезді ескерткіші орналасқан қала.
Ақтау
Шымкент
Алмалық
Түркістан
Тараз
Тараз қаласының маңындағы ХІ-ХІІ ғасырларға жататын сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші.
Айша-бибі
Бабаджа-қатын
Жошы хан
Баба-ата
Қорқыт ата
Сырлытам кесенесі орналасқан өзен жағасы
Шу
Сырдария
Іле
Ертіс
Жайық
VII-VIII ғасырларға жататын Сырдария бойындағы ескерткіш.
Сырлытам
Бабаджа-қатын
Баба-ата
Алаша хан
Жошы хан
Оңтүстіктегі пілдер патшалығы (Үндістан), батыстағы асыл тастар патшалағы (Византия), солтүстіктегі жылқылар патшалығы (Түрік қағанаты), шығыстағы адам патшалығын (Қытай) өзара байланыстырған жол.
Нефрит жолы
Парсы жолы
Ұлы Жібек жолы
Лазурит жолы
Кавказ жолы
Жібек жолымен будда дінін таратқан ел
Моңғолия
Қытай
Үндістан
Рим
Византия
Жергілікті тұрғындар Алтын Орда кезінде өзара сөйлеген тіл
Парсы тілі
Қыпшақ тілі
Орыс тілі
Араб тілі
Қытай тілі
Түркі тілінде «қазына» сөзінің мағынасы.
Құндылық, мемлекетке тиесілі мүлік
Қымбат, байлық
Жасырынған ақша
Ескі ақша
Қымбат металл
«Бұхара мен Қыпшақ елінде өздерінің күміс және мыс теңгесі болды. Алғашқысы «танга», екіншісі «пула» деп аталды. Осыған орай ресейліктер өздерінің күміс ақшаларын «танга», ал мыс ақшаны «пула» деп атады» -деп жазған орыс тарихшысы.
М. Қашғари
Т.Шевщено
Л.С. Берг
Н.М. Карамзин
С. Малов
Тарихи деректерде «мұсылмандардың түркілермен сауда жасау орны» деп жазылған қала.
Испиджаб
Йасы
Тараз
Алмалық
Кедер
Ұлы Даланың барлық елдеріне апаратын сауда жолдары мен әскери бағыттар түйісетін қала.
Испиджаб
Йасы
Тараз
Алмалық
Кедер
Теңге сарайлары жұмыс істеген қалалар.
Янгикент, Мыңбұлақ
Кедер, Күнгіт
Күлтөбе, Тараз
Испиджаб, Отырар
Жент, Қашғар
Ортағасырда сауда айналымына енгізілген сапалы күміс ақша.
Сом
Дирхем
Крона
Номисма
Дарик
Ортағасырда сауда айналымына енгізілген сапалы алтын ақша.
Сом
Дарик
Крона
Номисма
Динар
Ортағасырда күрделі суландыру жүйесі кездескен аймақ
Отырар
Тараз
Сарайшық
Баласағұн
Қашғар
Қазақстан аумағында мұсылмандық бейнелеу өнері қалыптасқан уақыт.
V ғасыр
VII ғасыр
VIII ғасыр
X ғасыр
XV ғасыр
Күміс бұйымдар өндірумен әйгілі болған жер.
Сарырқа
Мауараннахр
Жетісу
Каспий маңы
Сібір аймағы
Қазақстанда шыны бұйымдарды өңдеу басталған ғасыр.
ІХ ғасыр
VII ғасыр
V ғасыр
XIII ғасыр
XVIII ғасыр
Қолөнершілер ғажайып шырағдандар жасауда қолданған металл.
Күміс
Темір
Алтын
Қола
Қалайы
Қолөнер өндірісінің ең ежелгі салаларының бірі
Семсер жасау
Алтын өңдеу
Тері мен жүн өңдеу
Арба жасау
Шыны өңдеу
«Қыпшақтар үйді ақ киізбен жапты, киізге жарқырап тұруы үшін жиі-жиі әктас, ақ топырақ және сүйек ұнтағын септі, олар кейде қара киізді де пайдаланады» -деп жазған тарихшы.
П. Карпини
Рубрук
Карамзин
М.Қашғари
В. Томсен
VІІІ ғасырдың басында Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуға жорық жасаған халықтар.
Римдіктер
Гректер
Бұлғарлар
Үнділер
Арабтар
Ортағасырлық қалаларда мешіттер мен медреселер салу белсенді жүргізілген ғасырлар
X-XII
VI-VIII
XIV-XVII
XV-XVIII
XVIII-XIX
Түркілердің ежелгі діни сенімдері.
Буддизм
Тотемизим
Тәңіршілдік
Христиан
Анимизм
Түркі мәдениетінің «алтын ғасыры»
VII-X ғасырлар
V-VIII ғасырлар
XV-XVII ғасырлар
X-XII ғасырлар
XIII-XV ғасырлар
Ислам мәдениеті, өнері, сәулет өнері, әдебиеті жедел дами бастаған уақыт.
VII ғасырдың аяғы
V ғасырдың ортасы
III ғасырдың басы
X ғасырдың ортасы
XVIII ғасырдың басы
Өз еңбектерін араб тілінде жазған ғұламалар.
Әбу Насыр әл-Фараби, Әл-Бируни
Карамзин, Ж. Баласағұни
М. Қашғари, С. Малов
В. Томсен, Ибн Фадлан
А. Иүгнеки, В. Рубрук
Жүсіп Баласғұни, М. Қашғари, Ахмет Иүгнеки, Қожа Ахмет Йасауи, Сүлеймен Бақырғани өз еңбектерін жазған тіл.
Парсы
Түркі
Араб
Орыс
Қытай
Исламдағы түркі танымының негізін қалаған ғұлама.
Қ. А. Йасауи
В. Рубрук
Рузбихан
П. Карпини
В. Томсен
Ортағасырда түркі мемлекеттерінде ғылым ретінде қолданылған тіл.
Орыс
Парсы
Жапон
Қытай
Араб
Қожа Ахмет Йасауи өмір сүрген ғасыр.
X
XI
XII
XIV
VIII
Өз шәкірттеріне «сауаты жоқты құдай алмайды» деп уағыз айтқан ғұлама.
М. Қашғари
А. Иүгнеки
Қ. А. Йасауи
Ж. Баласағұни
Әл-Фараби
Қожа Ахмет Йасауидің алғашқы ұстазы
Ханбазар
Укаш ата
Бекет ата
Ибн Сина
Арыстан баб
Ел ішінде «Хакім ата» атанған Қожа Ахмет Йасауидің шәкірті
Сүлеймен Бақырғани
Бекет ата
Қ. Жалайыри
Асан қайғы
Иоллығ-Тегін
Қ. А. Йасауидің жазған кітабы.
«Түрік тілдерінің сөздігі»
«Диуани Хикмет» («Даналық кітабы»)
«Масғұд кестелері»
«Аспан ақыл-парасаты»
«Ақиқат сыйы»
Ибн Сина, Омар Хайям сияқты ғұламалардың көзқарасына әсер еткен ғалым.
Әл-Факих
Ж. Баласағұни
М. Қашғари
Әл-Фараби
Сүлеймен Бақырғани
Әл-Фараби 870 жылы дүниеге келген қала
Тараз
Баласағұн
Ашнас
Фараб (Отырар)
Янгикент
Аристотоельдің «Органон» ілімін жинап, ретке келтірген ғалым.
Әл-Фараби
Рубрук
П. Карпини
Әл-Бируни
А. Иүгнеки
«Екінші ұстаз» атанған ғалым.
Қ. А. Йасауи
Әл-Бируни
Әл-Фараби
Омар Хайям
Ибн Сина
Әл-Фарабидің еңбектері:
«Жер ғаламшары»
«Өткен буындар ескерткіші»
«Диуани хикмет» («Даналық кітабы»)
«Екі тілдің таласы»
«Азамттық саясат», «Бақытқа жету туралы»
Әл-Фарабидің трактаты:
«Ғылымдардың жіктемесі туралы сөз»
«Оғызнама»
«Өткен буындар ескерткіші»
«Диуани хикмет» («Даналық кітабы»)
«Екі тілдің таласы»
Орта ғасыр энциклопедияшысы, 27 жасында «Өткен буындар ескерткіштері» атты тамаша еңбек жазған ғалым.
Қ. А. Йасауи
Әбу Райхан Бируни
Әл-Фараби
Омар Хайям
Ибн Сина
Коперник пен Галилейге дейін Жер Күнді айналатындығы туралы айтқан ғалым.
Әл-Факих
Ж. Баласағұни
М. Қашғари
Әбу Райхан Бируни
Сүлеймен Бақырғани
Әлем ғалымдары ХІ ғасырды ... деп атады.
«Николай Коперник ғасыры»
«Галилео Галилей ғасыры»
«Әбу Райхан Бируни ғасыры»
«Әл-Фараби ғасыры»
«Леонардо да Винчи ғасыры»
Әбу Райхан Бирунидің кітабы.
«Құтты білік»
«Диуани лұғат ат-түрк»
«Органон»
«Азаматтық саясат»
«Масғұд кестелері»
ХІ ғасырда Қарахан мемлекетінің орталығы Баласағұн қаласында дүниеге келген.
М. Қашғари
А. Иүгнеки
Ж. Баласағұни
Әл-Фараби
Сүлеймен Бақырғани
Жүсіп Баласағұнидің поэмасы.
«Құтты білік»
«Диуани лұғат ат-түрк»
«Органон»
«Азаматтық саясат»
«Екі тілдің таласы»
«Құтты білік» поэмасы жазылған тіл.
Араб
Түркі
Иран
Орыс
Қытай
Ж. Баласағұни өз еңбегін қарахандықтар билеушісіне арнағаны үшін ... атағын алды.
«беклербек»
«шад-түтік»
«даруға»
«ұлысбегі»
«бас уәзір»
Түркі тілінде жазылған алғашқы энциклопедиялық шығарма.
«Диуани лұғат ат-түрк»
«Органон»
«Азаматтық саясат»
«Құтты білік»
«Екі тілдің таласы»
«Түркология» ғылымының негізін қалаған ғұлама
Махмұд Қашғари
Рубрук
П. Карпини
Әл-Бируни
А. Иүгнеки
ХІ ғасырдың екінші ширегінде Қарахандық ақсүйектер отбасында дүниеге келген ғалым.
Әл-Факих
Әл-Фараби
Махмұд Қашғари
Омар Хайям
Сүлеймен Бақырғани
Махмұд Қашғаридің кітабы.
«Диуани лұғат ат-түрк» («Түрік тілінің сөздігі»)
«Күн сағаты туралы трактат»
«Құтты білік»
«Органон»
«Азаматтық саясат»
Қарахандықтар дәуірінің ақыны, өз өлеңдерін түркі тілінде жазған ойшыл.
Карамзин
Рубрук
П. Карпини
Әл-Бируни
А. Иүгнеки
Ахмет Иүгнекидің дастаны
«Құтты білік»
«Түрік тілінің сөздігі»
«Екі тілдің таласы»
«Ақиқат сыйы»
«Органон»
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы болды. Шығыс пен Батыс елдерін байланыстыратын сауда жолының бағыты ретінде бекіту үшін «Жібек жолы» атауын 1877 жылы неміс ғалымы, географ Ф. Рихтгофен ұсынған болатын. Оның «Қытай» атты еңбегінде алғаш аталған бұл тарихи термин ғылыми әдебиеттерде қалыптасып кетті. Жолдың маңыздылығы мен мыңдаған шақырымды құрайтын қашықтығына байланысты «ұлы» сөзі қосылды.
Ұлы Жібек жолына тармақтары өткен Қытай Халық Республикасы, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан Республикалары ұсынысымен Ұлы Жібек жолы ХХІ ғасырда Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымының әлемдік мұра тізіміне енгізілді. Бұл ұйым «Жібек жолы» бағдарламасын қабылдады.
Бағдарламаның негізгі мақсаты – Ұлы Жібек жолы бағыттарымен жүзжылдықтар бойы елдер мен халықтар арасында байланыстың, сауда қатынастары мен өзара мәдени ықпалдастықтың болғанын ашып көрсету. Бағдарламаның «Ұлы Жібек жолы» атты қорытынды конференциясы Францияда ұйымдастырылды. Онда үлкен көрме ашылды. Көрмеде Орталық Азия халықтарының бірегей мәдени жетістіктері көрсетілді.
Неміс ғалымы Ф.Рихтгофен Ұлы Жібек жолы атауын ұсынды:
ХХ ғасырда
ХХІ ғасырда
ХІХ ғасырда
XVIII ғасырда
XVII ғасырда
Батыс пен Шығыс мәдениетін біріктіріп, Еуразия құрлығын байланыстыратын көпір:
Қазақстан
Қырғызстан
Өзбекстан
Қытай
Иран
ХХІ ғасырда «Жібек жолы» бағдарламасын қабылдаған халықаралық ұйым:
ТМД
ШЫҰ
ЮНЕСКО
ҰҚШҰ
ЕҚЫҰ
Ұлы Жібек жолы Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымының әлемдік мұра тізіміне енгізілді.
2020 жылы
2011 жылы
2004 жылы
2010 жылы
2014 жылы
«Жібек жолы» бағдарламасы «Ұлы Жібек жолы» атты қорытынды конференциясын ұйымдастырды:
Лондонда
Парижде
Берлинде
Астанада
Шанхайда
Достарыңызбен бөлісу: |